برگزیده

ادامه زنجیره مذاکرات در وین

اعتماد

بروزرسانی 1400/01/18 - 13:08

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

وين، پايتخت اتريش روز گذشته (سه‌شنبه‌) براي نخستين‌ بار در سال 2021 ميلادي و 1400 هجري شمسي ميزبان هيات‌هاي نمايندگي ايران، روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا، آلمان و البته ايالات متحده امريکا در پرونده برجام بود.

قريب به پنج سال و نيم از تابستاني که وزراي خارجه ايران و 1+5 پس از دو سال مذاکره مداوم درباره فعاليت هسته‌اي ايران به توافقي با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست يافتند، مي‌گذرد. شايد هيات‌هاي نمايندگي 7 کشور عضو برجام هم در جولاي سال 2015 هنگامي که خبر حصول توافق نهايي را اعلام کردند، تصور نمي‌کردند کمتر از دو سال بعد مردي در کاخ سفيد عنوان رييس‌جمهور ايالات متحده امريکا را به خود اختصاص بدهد که پايان دادن به عضويت امريکا در برجام را به يکي از مهم‌ترين اولويت‌هايش در سياست خارجي تبديل کند. روز گذشته هيات‌هاي نمايندگي ايران و 1+4 به عنوان بازماندگان در برجام و هيات نمايندگي ايالات متحده به عنوان کشوري که از توافق خارج شده در حالي در وين دور هم جمع شدند که از برجام رسما يک نام باقي مانده است: ايالات متحده امريکا در چهار سال گذشته مجموعه وسيعي از تحريم‌ها را عليه ايران بازگردانده و تهران نيز اجراي تمام تعهدات هسته‌اي طبق برجام را متوقف کرده است.
با شکست دونالد ترامپ در انتخابات امريکا و روي کار آمدن جو بايدن دموکرات، واشنگتن براي بازگشت به برجام اعلام آمادگي کرده و تهران نيز مي‌گويد هر زمان تحريم‌ها پايان يابد آماده بازگشت به اجراي تمام تعهدات هسته‌اي طبق برجام است.

با وجود اين موضع‌گيري‌ها حل قضيه به اين سادگي‌ نيست. ايران و ايالات متحده در حالي مي‌گويند آماده بازگشت کامل به برجام هستند که 3 ماه از عمر دولت جو بايدن گذشته و قريب به 3 ماه هم تا پايان دولت حسن روحاني باقي مانده است. اين شرايط در امريکا و ايران بر کيفيت و کميت مذاکرات تاثير مي‌گذارد و اين نکته‌اي است که کم و بيش در تمام تحليل‌هاي منتشر شده در چند روز اخير به چشم خورده است. به عنوان نمونه، فرانس24 در گزارشي پيش از آغاز نشست‌هاي دو و چندجانبه در وين، اين نشست را از اين حيث که ايران و ايالات متحده در يک زمان در يک مکان حاضر هستند، دستاورد خواند. اما تاکيد کرد که هنوز هم در مسير احياي برجام بلوک‌هاي سنگي بسياري قرار دارد. يک کارشناس امريکايي در حوزه سياست خارجي در گفت‌وگو با فرانس 24 با اشاره به قرار داشتن ايران در سال انتخابات رياست‌جمهوري تاکيد کرد که اين مساله براي تهران معذوريت‌هايي ايجاد کرده و ايالات متحده هم نمي‌تواند بي‌محابا به آب زده و امتيازهاي قابل توجهي به ايران بدهد. به گفته اين کارشناس امريکايي همچنان اين بحث که چه کسي نخستين امتياز را بدهد، يا امتيازها چگونه داده شوند به نحوي که هر کدام از طرفين بتوانند آن را دستاوردي سياسي و استراتژيک براي خود بدانند، مطرح است.

پيش‌بيني امريکايي‌ها از نشست وين: گام سخت اما رو به جلو
مقام‌هاي متفاوت دولت جو بايدن در 10 روز گذشته به‌ طور مرتب درباره احياي برجام، نگاه واشنگتن به چند و چون روند احياي توافق هسته‌اي با ايران و اختلاف ميان ايران و ايالات متحده درباره نقشه راه بازگشت سخن گفته‌اند. به گواه کارشناسان لحن مقام‌هاي امريکايي در چند روز اخير به وضوع تغيير کرده و از مواضع تند پيشين فاصله گرفته است. پيش از آغاز نشست وين، ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريکا و جن ساکي، سخنگوي کاخ سفيد در نشست‌هاي متفاوت با خبرنگاران درباره انتظارهاي واشنگتن از نشست وين صحبت کرده و در حالي که اين نشست را گامي رو به جلو و در خدمت ديپلماسي خواندند اما تاکيد داشتند که نبايد سطح انتظار از اين نشست را بالا برد.
ند پرايس با سخت خواندن مذاکرات در وين و اشاره به اينکه طرف امريکايي و ايراني هر کدام به شکل جداگانه با 1+4 ديدار مي‌کنند، گفت: اين مذاکرات يک گام سالم به سمت جلو است. موضوعات اوليه‌اي که قرار است مورد بحث قرار گيرند، ساده است: در يک طرف اقدامات هسته‌اي ايران و در طرف ديگر اقدامات ما براي بازگشت به اجراي تعهدات برجامي قرار دارند. ديپلماسي با سرعتي که مناسب تلقي مي‌کنيم، حرکت خواهد کرد.
«زمان» به فاکتور مهمي در مذاکرات دو و چندجانبه ميان ايران، 1+4 و امريکا تبديل شده است. سخنگوي وزارت خارجه امريکا نيز در بخش‌هايي از سخنانش با اشاره به اينکه ايالات متحده رويکرد اورژانسي به اين پرونده دارد، افزود: ايران در هفته‌هاي اخير از برجام فاصله گرفته است و ما نگران از دست دادن زمان هستيم. ما به دنبال طولاني شدن غيرضروري مذاکرات نيستيم.
در حالي که چگونگي لغو تحريم‌هاي ايالات متحده عليه ايران به يکي از دو گره اصلي در مذاکرات احياي برجام تبديل شده‌ا ند پرايس ساعاتي پيش از برگزاري نشست کميسيون مشترک برجام در وين اذعان داشت که تحريم‌هايي که بايد برداشته شود، بر اساس دستورالعمل توافق اصلي برجام خواهد بود.
جن ساکي، سخنگوي کاخ سفيد نيز ساعاتي پيش از آغاز رايزني‌هاي رابرت مالي، رييس هيات امريکايي حاضر در وين با اشاره به زمان‌بر بودن فرآيند ديپلماتيک گفت: گاهي اوقات سرعت آن به گونه‌اي نيست که همه ترجيح دهند. ما نمي‌توانيم پيش‌بيني کنيم که روند احياي برجام چقدر طول خواهد کشيد.

رابرت مالي: رسيدن به توافق تا پيش از انتخابات ايران را ضروري نمي‌دانم
«رابرت مالي»، نماينده ويژه دولت امريکا در امور ايران نيز پيش از آغاز نشست کميسيون مشترک برجام در وين در مصاحبه با راديو ملي امريکا تصريح کرد که رسيدن به توافق با ايران قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ايران در ماه ژوئن را ضروري نمي‌داند. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، رابرت مالي گفت: «ما با هر کسي که در قدرت باشد، مذاکره خواهيم کرد. اگر بتوانيم قبل از انتخابات به تفاهم برسيم، خوب است. اگر هم نتوانيم، با هر کسي که سر کار باشد، اين مسير را ادامه مي‌دهيم. نمي‌توانيم واقعيت انتخابات را ناديده بگيريم ولي نمي‌توانيم اجازه دهيم اين موضوع سرعت کارمان را به ما ديکته کند.»
رابرت مالي در بخش‌هاي ديگري از اين مصاحبه ادعا کرد که واشنگتن بعد از بازگشت به برجام دنبال توافق طولاني‌تر با ايران خواهد بود.

اتحاديه اروپا: هدف، احياي برجام است
نماينده اتحاديه اروپا نيز پيش از آغاز نشست کميسيون مشترک برجام در وين از تمايل خود براي احياي توافق هسته‌اي ايران خبر داد. شبکه «الجزيره» به نقل از اتحاديه اروپا گزارش داد: «ما مي‌خواهيم توافق هسته‌اي را به مسير اصلي برگردانيم و طرف‌هاي آن را به پايبندي به الزاماتش مجاب کنيم. هدف نشست روز سه‌شنبه، گفت‌وگو درباره ماهيت تحريم‌هايي است که عليه ايران اعمال شده و مي‌توان آنها را برداشت. هدف اصلي اين نشست احياي توافق هسته‌اي است لکن ما هنوز در آغاز مسير طولاني و پيچيده ‌اي هستيم.»

پيش‌بيني رايزني‌هاي چند روزه در وين
پيش از آغاز رايزني‌ها در وين، خبرگزاري رويترز به نقل از يک ديپلمات غربي نوشت که فرانسه نقش واسطه ميان هيات‌هاي نمايندگي ايران و امريکا در وين را ايفا خواهد کرد. رويترز به نقل از منابع آگاه نوشت که هيات امريکايي در هتل متفاوتي از محل رايزني‌هاي ايران و 1+4 مستقر شده است.
در حالي که نشست‌هاي کميسيون مشترک برجام در ادوار قبل معمولا يک روزه به پايان رسيدند، ديپلمات‌ها پيش از آغاز رسمي هجدهمين دور نشست پيش‌بيني کردند که اين گفت‌وگوها چند روز طول کشيده و به دور بعدي نشست ميان ايران و 1+4 منتهي شود. پيش‌بيني که در نهايت هم درست از کار درآمد و گفته شده که رايزني‌هاي دو و چندجانبه در وين حداقل تا روز جمعه ادامه خواهد داشت.

ديدار در شرايط کرونايي
شيوع ويروس کوويد 19 در سطح جهاني در يک سال و نيم اخير بر چند و چون ديدارهاي ديپلماتيک هم تاثير گذاشته و نشست روز گذشته کميسيون مشترک برجام در وين هم از اين قاعده مستثني نبود. به گزارش خبرنگار صدا و سيما در وين، برخلاف نشست‌هاي قبلي و به دليل قواعد بسيار سخت کرونايي از سوي دولت اتريش، اين‌ بار مکاني براي خبرنگاران در نظر گرفته نشده بود و همچنين خبرنگاران اجازه نداشتند حتي در خارج از ساختمان برگزاري اين نشست حضور داشته باشند. ممنوعيت رفت و آمد بيست و چهار ساعته در وين به دليل افزايش آمار مبتلايان به کرونا از جمله قواعدي است که از اول ماه آوريل (پنجشنبه گذشته) به اجرا در آمده است. اتحاديه اروپا پيشتر در ايميلي که براي خبرنگاران ارسال کرده بود؛ نوشت که بر اساس قوانين مربوط به جلوگيري از شيوع بيشتر کوويد 19 در اتريش و با توجه به تعطيلي کنوني شهر وين و محدوديت‌هاي مرتبط اعمال شده از سوي مقامات اتريشي، مطبوعات اجازه ورود يا تجمع در اطراف محل برگزاري اين نشست را ندارند و امکان گرفتن عکس يا فيلم هم وجود ندارد.
به گزارش «اعتماد» در حالي که در چند سال اخير هتل کوبورگ به محل برگزاري ديدارهاي برجامي تبديل شده بود، تصاويري که روز گذشته از محل نشست ايران و 1+4 منتشر شد از تغيير محل نشست به «گراند هتل» حکايت داشت.

غيبت هلگا اشميد، مديريت انريکه مورا
يکي ديگر از تفاوت‌هاي اين دور از نشست‌هاي کميسيون مشترک برجام، حضور جانشين هلگا اشميد، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا دوشادوش عباس عراقچي، رييس هيات ايراني بود. انريکه مورا ۶۲ ساله از سال ۱۹۸۹ در وزارت خارجه اسپانيا پست‌هاي مختلفي از جمله در مقام کنسول و سفير را به عهده داشته است. مورا در دوره‌اي (۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹) که خاوير سولانا هماهنگ‌کننده سياست خارجي اروپا بود، رييس دفتر او بود و تا فوريه ۲۰۲۰ هم که جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده سرويس سياست خارجي اتحاديه اروپا او را به عنوان مديرکل سياسي اين سرويس برگزيد در وزارت خارجه اسپانيا مديرکل سياسي بود. مورا، فيزيک نظري خوانده ولي با ديپلماسي نيز آشنا است و در حوزه بالکان فعال بوده است.
به گزارش دويچه وله، مورا دو ماه پيش پيشنهاد داد که ايران و گروه 1+4 تشکيل جلسه داده و امريکا به عنوان مهمان در جلسه شرکت کند تا روند بحث‌ها و مذاکرات شکل بگيرد و بن‌بست مربوط به احياي برجام برداشته شود. اين پيشنهاد با مخالفت ايران روبه رو شد و در نهايت روز گذشته نيز هيات امريکايي در هجدهمين جلسه نشست کميسيون مشترک برجام حضور نداشتند.
به گزارش «اعتماد» در شرايطي که هيات‌هاي نمايندگي ايران و ايالات متحده ديدار مستقيمي با هم ندارند نقش انريکه مورا به عنوان واسطه ميان دو کشور و تلاش براي کاستن از اختلاف‌ها پررنگ‌تر از پيش شده است. پيش از اين نيز در جريان 4 سال حضور دونالد ترامپ در قدرت که کانال‌هاي ديپلماتيک تهران و واشنگتن مسدود شده بود، هلگا اشميد نقش کليدي در مديريت شرايط به خصوص در مواقع بحراني داشت. وندي شرمن، نماينده امريکا در دور پيشين مذاکرات ايران با 1+5 وقت، درباره نقش اشميد مي‌گويد: «قهرمان پنهان اين مذاکرات (برجامي) کسي جز هلگا اشميد نبود. او البته درباره خودش هرگز چنين قضاوتي ندارد ولي ما مي‌دانيم و مي‌دانستيم که او نقشي محوري در مذاکرات دارد و در پشت پرده اوست که سرنخ‌ها را هدايت و مشاجرات را مديريت مي‌کند. اشميد اين پرونده را بيشتر از همه ما همراهي کرد و بيشتر از همه ما هم به زير و بم برجام آشنا بود.»

رايزني‌ها در وين تا روز جمعه ادامه دارد
عباس عراقچي، معاون سياسي وزير امور ‌خارجه که شامگاه دوشنبه وارد وين شد، رياست هيات ايراني را در اين دور از مذاکرات در وين برعهده دارد. به گفته وزارت خارجه ايران، نمايندگاني از ساير دستگاه‌ها از جمله بانک مرکزي، وزارت نفت و سازمان انرژي اتمي، عراقچي را در اين سفر همراهي مي‌کنند. پس از حضور هيات ايراني در وين، اين هيات شامگاه دوشنبه ديدار دوجانبه‌اي را با هيات چيني پيش برد و صبح سه‌شنبه نيز ديدارهايي با هيات روسيه و اتحاديه اروپا انجام گرفت.
ساعت 17 به وقت تهران، هيات‌هاي ايران و 1+4 وارد سالن بزرگي در گراند هتل شدند تا پس از چندماه مذاکره در فضاي مجازي، وضعيت برجام را رودرو بررسي کنند. همان طور که وزارت خارجه ايران پيش از اين نشست اعلام کرده بود خبري از پرچم ايالات متحده يا رابرت مالي، نماينده ايالات متحده در اين نشست نبود.
به گزارش «اعتماد» دور‌ نخست نشست حضوري کميسيون مشترک برجام قريب به 60 دقيقه طول کشيد و با توافق براي ادامه رايزني‌ها در سطح کارشناسي پايان يافت. بر اساس توافق صورت گرفته، دو نشست کارشناسي موازي بين اعضاي کميسيون مشترک برجام جهت انجام رايزني‌هاي فني در حوزه رفع تحريم و هسته‌اي تشکيل شد. اين نشست‌هاي کارشناسي قرار است به بحث و رايزني در خصوص جنبه‌هاي فني و جزييات مسائل مربوط به لغو تحريم‌ها و مسائل هسته‌اي بپردازند و نتيجه بحث‌هاي خود را به کميسيون گزارش کنند.
به گزارش وزارت خارجه ايران، عباس عراقچي‌ در نشست کميسيون مشترک برجام تاکيد کرد: رفع تحريم‌هاي‌ امريکا، اولين و ضروري‌ترين اقدام براي احياي برجام است و ايران آمادگي کامل دارد به محض رفع تحريم‌ها و پس از راستي‌آزمايي آن، اقدامات جبراني هسته‌اي خود را متوقف کرده و به اجراي کامل برجام برگردد.
ساعتي پس از پايان دور نخست نشست کميسيون مشترک برجام در وين، خبرگزاري ژاپني کيودو در خبري اختصاصي اعلام کرد که دور دوم نشست کميسيون مشترک برجام روز جمعه ۹ آوريل در وين برگزار خواهد شد.

نشست وين از نگاه حاضران: سازنده بود، عجله نکنيد
ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين به سنت هميشه نخستين مقام حاضر در جلسه بود که نتيجه آن را در توييتر منتشر کرد. اوليانوف با موفقيت‌آميز توصيف کردن اين مذاکرات نوشت: دو گروه در سطح کارشناسي (درباره برداشته شدن تحريم‌ها و مسائل هسته‌اي) موظف شدند اقدامات ملموسي را که بايد از سوي واشنگتن و تهران براي احياي کامل برجام اتخاذ شود، شناسايي کنند. اين گروه‌ها بلافاصله آغاز به کار کردند.
او در توييت دوم نوشت: احياي برجام فورا اتفاق نمي‌افتد. مدتي زمان خواهد برد. چقدر؟ هيچ ‌کس نمي‌داند. مهم‌ترين چيز بعد از نشست امروزِ کميسيون مشترک برجام اين است که کار عملي در راستاي دستيابي به اين هدف آغاز شده است.
«انريکه مورا»، هماهنگ‌کننده اتحاديه اروپا و رييس کميسيون مشترک برجام نيز در توييتي نشست روز گذشته سازنده خواند و نوشت: اتحاد و همت براي يک روند ديپلماتيک مشترک با دو گروه کارشناسي درباره اجراي (تعهدات) هسته‌اي و لغو تحريم‌ها وجود دارد. به عنوان هماهنگ ‌کننده من تماس‌هاي جداگانه در وين را با همه طرف‌هاي مربوطه از جمله امريکا تشديد خواهم کرد.

تداوم مذاکرات يعني پيشرفت
به گزارش «اعتماد» روند آغاز شده در وين از شامگاه دوشنبه در حالي تا حداقل پايان روز جمعه 20 فروردين ماه ادامه پيدا خواهد کرد که آغاز به کار همزمان دو تيم کارشناسي براي ليست‌سازي از اقدام‌هاي ايران و امريکا در مسير بازگشت به برجام را بايد نشانه پيشرفت در رايزني‌ها دانست.
هر چند که هنوز مشخص نيست با توجه به مخالفت ايران با طرح گام به گام براي بازگشت به تعهدات هسته‌اي و از سوي ديگر اصرار ايالات متحده براي گام‌هاي متناظر، نقشه راه نهايي قابل قبول دو طرف به چه شکل خواهد بود و طي اين مسير به چند ماه زمان نياز دارد اما به گواه کارشناسان خارج شدن برجام از اغما و تلاش ايران، 1+4 و ايالات متحده براي رسيدن به يک نقشه راه براي احياي آن را بايد به فال نيک گرفت.