سرمقاله اعتماد/ بحران آب زیرزمینی و سال آبی جاری در ایران

اعتماد/ « بحران آب زيرزميني و سال آبي جاري در ايران » عنوان سرمقاله روزنامه اعتماد نوشته مهدي زارع است که مي‌توانيد آن را در ادامه بخوانيد:

با وقوع سيلاب‌هاي بهار 1398، متوسط بارندگي‌هاي کشور در سال آبي ۹۸- ۹۷ به ۳۴۲ ميلي‌متر رسيد که رکورد پربارش‌ترين سال را در ۵۰ سال گذشته زد. هرچند در سال آبي بعدي ۹8-۹9 با ميزان بارش ۳۱۷ ميلي‌متر باز هم نسبت متوسط 50 ساله (حدود 250 ميلي‌متر) بيشتر بود.  در سال آبي جاري بارش‌ها با کاهش محسوسي مواجه شده و متوسط بارش (مهر ماه ۹۹ تا پايان شهريور ۱۴۰۰) کمتر از متوسط 50 ساله پيش‌بيني شده است. قائم‌مقام وزير نيرو در سال 1395 اعلام کرد: در دهه‌هاي پيش مطابق آمارها، کشور ما از ۱۳۰ ميليارد مترمکعب منابع آب زيرزميني برخوردار بود اما در ۲۰ سال گذشته منابع آب تجديدشونده به ۱۱۰ ميليارد مترمکعب و در ۶ سال گذشته به کمتر از ۱۰۰ ميليارد مترمکعب کاهش يافته است.  سرانه مصرف آب شرب در شهر تهران ۲۴۰ ليتر بر ثانيه در شبانه‌روز به ازاي هر نفر است. اين سرانه در کشور ۱۷۰ ليتر بر ثانيه است. سرانه مصرف شهر تهران در تابستان تا ۳۱۰ ليتر بر ثانيه در شبانه‌روز نيز مي‌رسد. شهر تهران به ‌طور متوسط روزانه ۳۷ هزار ليتر بر ثانيه آب مصرف مي‌کند که اين رقم در تابستان به بيش از ۴۴ هزار ليتر بر ثانيه خواهد رسيد.  درصد سهم آب زيرزميني در حجم آب شيرين بدون يخچال دنيا بيش از 96درصد و در حد 8.3 ميليون کيلومتر مکعب است.   منابع آب زيرزميني غيرقابل تجديد حدود 1.5 ميليون کيلومتر مکعب هستند. امروزه با برداشت جهاني 700 - 600 کيلومتر مکعب در سال، آب‌هاي زيرزميني به بيشترين استخراج شده ماده جهان تبديل شده است. در سطح جهان زندگي بيش از 2 ميليارد نفر به اين کار وابسته است.   حدود 60درصد از آب‌هاي زيرزميني برداشت شده در کشاورزي استفاده مي‌شود. بقيه تقريبا به ‌طور مساوي بين بخش‌هاي داخلي و صنعتي تقسيم مي‌شود.  
آب‌هاي زيرزميني تنها منبع آب آشاميدني در مناطق خشک و سفره‌هاي زيرزميني عميق تنها منبع قابل استفاده در برابر خشکسالي، سيل، سونامي و ساير مخاطرات طبيعي است. آب زيرزميني يک عامل تسهيل‌کننده بزرگ براي تحولات اجتماعي و اقتصادي است.   70درصد از منابع آب آشاميدني اتحاديه اروپا و 80درصد منابع آب روستايي در جنوب صحراي آفريقا به آب زيرزميني بستگي دارد. ذخيره سالانه و فصلي آب زيرزميني فعلي به ميزان بارندگي در سال‌هاي گذشته بستگي دارد. هنگامي که ميزان بارندگي روندي نزولي دارد، روند نوسانات ذخيره آب زيرزميني بيشتر تحت اثر بارش قرار مي‌گيرد. علاوه بر روند زماني، الگوي شاخص پوشش گياهي به ميزان تغييرات ذخيره آب زيرزميني بستگي دارد. کمترين ميزان شاخص پوشش گياهي در حوزه‌هاي آبريز مرکزي ايران در سال 1395 همزمان با کمترين ميزان ذخيره آب و ميزان شارژ زيرزميني (27 تا 36 سانتي‌متر) بوده است.  تخليه سريع سفره‌هاي زيرزميني در سراسر جهان موجب نگراني فزاينده‌اي شده است. ايران کشوري است که در طول تاريخ به منابع آب زيرزميني متکي بوده است. توسعه، در دهه‌هاي اخير با کاهش تدريجي سطح آب سفره‌هاي زيرزميني روبه‌رو شده است. در سراسر کشور سياست‌هاي بهره‌برداري از آب زيرزميني و اقدامات براي کنترل برداشت تا حد زيادي بازيابي نشده‌اند. برداشت بيش از حد از آب زيرزميني در ايران نشان مي‌دهد که چگونه  فن سالاري حاکم، سياستگذاري کوتاه‌مدت و قانونگذاري عوام‌گرايانه با يکديگر مرتبط هستند. در ايران استفاده از آب‌هاي زيرزميني بر پايه سوءمديريت در سطح ملي و برداشت بيش از حد در سطح محلي انجام شده است. در بسياري از مناطق ايران، فشار توسعه کشاورزي باعث کمبود آب‌هاي سطحي شده است. رشد تقاضاي سالانه براي تأمين آب باعث ايجاد برخي مشکلات زيست محيطي شده است، زيرا نفوذ کافي آب به سفره‌هاي زيرزميني وجود ندارد که باعث افزايش مداوم ارتفاع سطح مخزن آب زيرزميني شود. بيشتر سفره‌هاي زيرزميني در ايران تحت اثر فعاليت‌هاي انساني قرار دارند و کاهش برداشت انسان مي‌تواند به تغيير رژيم در برخي از سفره‌هاي آب زيرزميني کمک کند.  به دليل برداشت بيش از حد منابع آب زيرزميني در بسياري از سفره‌هاي زيرزميني مهم داخل ايران، فرونشست زمين با سرعت‌هاي مختلفي اتفاق مي‌افتد. فرونشست با ميزان حدود 10 سانتي‌متر در سال در محدوده سمنان رخ مي‌دهد. مناطقي با نرخ فرونشست زياد بين شهرک صنعتي و شهر سمنان در ناحيه ميزان بالاي افت آب زيرزميني قرار دارند. به دليل برداشت شديد آب زيرزميني در نتيجه صنعتي شدن و شهرنشيني، حداکثر افت سالانه سطح آب زيرزميني با 123 سانتي‌متر در سال شناسايي شده است. بر پايه آنکه گسل‌هاي فعال در نزديکي سکونتگاه‌هاي مهم ايران -مانند سمنان- وجود دارند، تغييرات مکانيکي در اثر افت سطح آب زيرزميني و فرونشست زمين مي‌تواند به تحريک لرزه‌خيزي در گسل‌هاي همان منطقه (مانند سمنان) بينجامد. ازسوي ديگر با توجه به شکنندگي اکوسيستم‌هاي خشک و افزايش جمعيت سمنان، افزايش جمعيت در چنين پهنه‌هايي با افزايش معرضيت جمعيت آسيب‌پذير و درنهايت به به افزايش ريسک در اين نواحي مي‌انجامد.  تنوع آب و هوا ممکن است با خشکسالي مکرر هيدرولوژيکي به دليل تغيير الگو و شدت بارش، اضافه آب آب زيرزميني را تحت‌تاثير قرار دهد و درنتيجه باعث اضافه برداشت آب زيرزميني شود. علاوه بر اين، اثرات انساني (به عنوان مثال افزايش استفاده از آب به دليل رشد جمعيت، شهرنشيني و تغيير کاربري اراضي) وضعيت را تشديد کرده و اثرهاي اضافه برداشت را تشديد مي‌کند. مديريت انطباقي منابع آب که در برنامه‌هاي حاکميت جامع منابع آب بايد قرار گيرد تا فرصت‌هايي را براي کاهش اثر فشارهاي انساني بر منابع آب زيرزميني فراهم کند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar

---

بازار

---