برگزیده

لب خشک کارون

همشهري

بروزرسانی 1400/02/21 - 22:50

همشهري/دبي آب‌کارون 260درصد نسبت به سال قبل کاهش يافت کارشناسان مي‌گويند خشکي اين رودخانه، مخاطرات محيط زيستي و اجتماعي به همراه دارد
محيط‌زيست

سيدمحمد فخار/ بستر خشک کارون اين روزها تشنه‌تر از هميشه است و سخت‌ترين تنش آبي قرن را خوزستان تجربه مي‌کند. رودخانه کارون که حالا به خشکيدگي رسيده است، 950کيلومتر طول دارد. کارون پرآب‌ترين، بزرگ‌ترين و طولاني‌ترين رودخانه ايران است که در شرايط عادي ۵۶۰ مترمکعب بر ثانيه دبي آب آن است. امسال اما دبي آب اين رودخانه طبق اعلام وزارت نيرو260درصد کاهش يافته و سبب خشکيدگي بخش‌هايي از اين رودخانه پرآب شده است.
به گزارش همشهري، براساس آمارهاي منتشر شده از سوي دستگاه‌هاي مرتبط با آب و خشکسالي، استان خوزستان به‌رغم داشتن ۵ رود بزرگ حالا با مشکل کم‌آبي در همه شهرهاي خود مواجه شده است و ۷۰۲ روستا در اين استان از بي‌آبي رنج مي‌برند. همچنين ۲۰شهر خوزستان با تنش آبي و بي‌آبي دست و پنجه نرم مي‌کنند. در چنين شرايطي علاوه بر مشکل اصلي در تامين آب، بر اثر کم‌آبي و خشک‌شدن بستر رودخانه‌هاي استان، شرايط براي افزايش منابع توليد ريزگرد فراهم شده است. وضيعتي که مي‌تواند باعث به اوج رسيدن تنش‌هاي محيط زيستي خوزستان در ماه‌هاي گرم پيش رو شود.

شرايط کارون
در ماه‌هاي پيش‌رو قرار است دبي رودخانه کارون در مقطع اهواز حدود ۲۰۰مترمکعب بر ثانيه تنظيم شود و اين يعني در کل تابستان، اين رود بزرگ با کم‌آبي مطلق روبه‌رو خواهد بود. بدين‌ترتيب بايد منتظر ريزگردهايي با منشأ کارون در اهواز و شهرهاي اطراف بود.
براساس برنامه اعلامي وزارت نيرو، قرار است دبي آب طوري تنظيم شود که شوري آب رودخانه کارون در اهواز به بيش از 3هزار ميکروموس و در آبادان به 5هزار ميکروموس نرسد، تا زراعت و کشاورزي در پايين‌دست رودخانه کارون آسيب نبيند. البته هنوز مشخص نيست در سال تشديد خشکسالي در ايران و خوزستان، اين تصميم پايدار خواهد ماند يا خشکسالي کارون را نمکزار خواهد کرد؟
رودخانه کارون با چالش‌هاي متعدد همچون خشکيدگي، ورود فاضلاب و انواع مشکلات و نارسايي‌هاي محيط‌زيستي در دوره‌هاي متعدد روبه‌رو بود؛ هرچند در سال‌هاي اخير اقدامات مناسب براي مهار چالش‌هاي کارون انجام شد، ولي هنوز دستيابي به هدفگذاري‌ها در مراقبت از رودخانه کارون مبهم است.
صغري رستمي، رئيس اداره امور آزمايشگاه‌هاي اداره کل حفاظت محيط‌زيست استان خوزستان در اين‌باره اعلام کرده است، هم‌اکنون مشکل اساسي براي رودخانه کارون مقوله فاضلاب‌هاي شهري است. به‌گفته او، در يک‌سال اخير بارندگي کمتر از ميانگين بود و هم‌اکنون هم تأثيرات کاهش ذخاير آب در رودخانه کارون مشاهده مي‌شود که به جز تأثير بر کاهش ذخاير آبي، بر کيفيت آب رودخانه نيز تأثير منفي زيادي دارد. در شرايط حاضر، آلاينده‌هاي معدني با ورود فاضلاب ميکروبي به رودخانه افزايش يافته و هرسال در فصل تابستان کيفيت آب در رودخانه کارون کاهش مي‌يابد.

خوزستان تشنه است
براساس گزارش مرکز ملي خشکسالي و اقليم‌شناسي هواشناسي، ايران با خشکسالي بي‌سابقه‌ دست به گريبان است. در خوزستان البته بارندگي بسيار کمتر از سال گذشته بود و استان‌هاي همجوار که تامين‌کننده آب اين استان هستند، همچون لرستان، چهارمحال و بختياري و کهگيلويه و بويراحمد نيز در رديف کم‌بارش‌ترين استان‌هاي کشور قرار گرفته‌اند.
مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان نيز مشخص کرده است که زمستان سال گذشته بارندگي‌ها در خوزستان مؤثر نبود و آورده آبي قابل‌توجهي نيز در اين استان ثبت نشده است. اميدها اما به بارش‌هاي بهاري در فروردين‌ماه بود که فروردين 1400نيز کم‌بارش‌ترين‌ماه در مقايسه با بارش‌ها در فروردين سال‌هاي گذشته بود.
براساس مطالعات صورت گرفته ارزيابي شده است که خشکسالي تابستان امسال در خوزستان مشابه سال ۹۷ است. با اين تفاوت که شرايط در حوضه‌هاي آبريز رودخانه‌هاي دز و کرخه نيز از سال ۹۷ بدتر است.
کم‌بارشي و به‌تبع آن کاهش آورده آبي باعث شد امکان آبگيري کامل مخازن سدها نيز فراهم نشود و تامين کامل آب براي کشت زمستاني در خوزستان و همچنين اقدامات صورت گرفته براي جلوگيري از وارد آمدن خسارات ناشي از خشکسالي به کشاورزان، موجب تنش در مخازن سدها شد.

تبعات خشکيدگي کارون
محمد درويش، رئيس کميته محيط‌زيست در کرسي سلامت اجتماعي يونسکو با اشاره به تبعات محيط‌زيستي و اجتماعي خشکيدگي کارون به همشهري مي‌گويد، دبي حال حاضر رودخانه کارون در محدوده پل سفيد اهواز به کمتر از 210مترمکعب در ثانيه کاهش پيدا کرده است. اين عدد براي اواسط ارديبهشت بسيار نگران‌کننده است؛ چون اگر دبي کارون به کمتر از 150مترمکعب در ثانيه برسد، احتمال اينکه در مواقع مد، آب شور خليج‌فارس به نخلستا‌ن‌ها وارد شود، زياد است و فاجعه بزرگ اقتصادي – محيط‌زيستي براي جنوب خوزستان، اروندکنار و شادگان به همراه خواهد آورد. در کنار اين نکته بخش قابل‌توجهي از دبي کارون، پساب و فاضلاب است و به هيچ‌وجه کيفيت ندارد و اين سبب مي‌شود حاصلخيزي دشت خوزستان هم به‌شدت به مخاطره بيفتد و در طولاني‌مدت موجب تشکيل کانون‌هاي توليد گردوغبار، کاهش تنوع‌زيستي و تشديد مهاجرت از استان خوزستان شود. هم‌اکنون هم نشانه‌هاي افزايش مهاجرت در اين بخش از کشور مشخص است و برخي هموطنان خوزستاني به‌دليل همين تنش‌هاي آبي و خشکسالي به استان‌هاي شمالي کشور مهاجرت مي‌کنند. براساس آمار جديدي که مرکز آمار ايران منتشر کرده است، استان خوزستان در رديف مهاجرفرست‌ترين استان‌هاي کشور قرار گرفته است؛ بنابراين تشديد پديده گردوغبار و افت کيفيت منابع آبي اين منطقه، کاملا بر زندگي اجتماعي مردم تأثيرگذار خواهد بود. وقتي آب براي نوشيدن و هوا براي تنفس وجود نداشته باشد، بي‌شک تنها راه باقيمانده براي تداوم حيات، مهاجرت از مناطق خشک و غبارآلود است. تنش‌هاي اجتماعي، حاشيه‌نشيني اطراف کلانشهرها، افسردگي، خودکشي و در نهايت افزايش جرم و جنايت مولفه‌هاي ناشي از مهاجرت يکباره جمعيت است.
کارشناسان معتقدند، اگر امروز نهادهاي دولتي و محيط‌زيستي براي رفع شرايط موجود اقدام مي‌کنند، در آينده با افزايش مهاجرت از نقاط بد آب و هوا و بي‌آب، معاونت پيشگيري از وقوع جرم قوه قضاييه و در نهايت سازمان زندان‌ها بايد براي کنترل اوضاع اقدام کنند.
آنگونه که محمد درويش، فعال محيط‌زيست به همشهري گفته است، بهترين راهکار براي کاهش تنش آبي در خوزستان، کاستن از حجم وابستگي معيشتي به منابع آب و خاک رودخانه‌هاي کارون، دز، کرخه، جراحي، مارون و زهره است. او مي‌گويد: ايران يک کشور خشک بوده و ممکن است ميانگين نزولات آسماني‌اش طي يک‌سال 50درصد نسبت به سال قبل کاهش پيدا کند؛ بنابراين نبايد همه تخم‌مرغ‌ها را در يک سبد قرار داد و در انتظار بارش باران بيشتر بود، بلکه بايد براي مديريت اين وضعيت در دوره خشکسالي به سمت معيشت‌هاي جايگزين و مکمل رفت. انرژي خورشيدي و بادي را استحصال کرد و تقويت زيرساخت‌هاي رونق گردشگري را در دستور کار قرار داد.
به‌گفته رئيس کميته سلامت اجتماعي کرسي محيط‌زيست يونسکو در تهران، استان خوزستان بيش از 400سايت تاريخي بسيار ارزشمند و هزاران سايت اکتشاف نشده دارد؛ بنابراين بايد از اين بخش‌ها درآمدزايي شده و خام‌فروشي کنار گذاشته شود و سراغ برداشت از منابع ثانويه رفت.
محمد درويش درباره وضعيت منابع آبي خوزستان و تأثير خشکيدگي کارون بر زيست مردمان خوزستان مي‌گويد: کاهش وابستگي معيشتي به منابع آبي يعني کاهش زراعت آبي و کاهش دام و پرورش طيور؛ بنابراين بايد سراغ صنايعي رفت که کمترين ميزان مصرف آب را دارند؛ چون براي توليد هر کيلوگرم گوشت، حجمي معادل 15هزار و 500ليترآب مصرف مي‌شود. پس نبايد اشتباهات را ادامه داد، بلکه بايد از انرژي‌هاي نوين خورشيدي و بادي برق توليد کرد و با صادرات انرژي استحصال شده گوشت خريد تا در شرايط خشکسالي با خطر جدي بي‌آبي مواجه نشد.