تقوای مجازی در برابر فیک نیوزها

ايران/محبوبه مصرقاني- بنابر گزارش‌هاي منتشر شده  40 ميليون کاربر در  فضاي مجازي حضور دارند. اين کاربران فعال روزانه حجمي  از اطلاعات را مشاهده، نشر و بعضاً توليد مي‌کنند. در ميان انبوهي از اين اطلاعات که حول افکار کاربران بدون وقفه در حال جولان است بواقع چه ميزان‌شان ارزش جايگيري در باورها دارند. عدم تأمل در غربالگري اطلاعاتي که دست به دست در حال چرخش در فضاي مجازي است مي‌تواند به يکي از معضلات در نشر و گسترش اخبار جعلي در کشورمان تبديل بشود. پديده اخبار جعلي جديد  نيست اما با توجه به شرايط کنوني کشور چندين برابر شدن استفاده کاربران از فضاي مجازي نيازمند بازشناسي ماهيت اخبار جعلي، منشأ و تقويت خود در مبارزه با اين معضل مجازي هستيم. در اين خصوص  با دکتر اکبر نصراللهي استاد علوم ارتباطات درباره  اخبار جعلي و نحوه جلوگيري و کاهش اين اخبار در جامعه گفت‌وگويي کرده‌ايم  که مي‌خوانيد:

اخبار جعلي چيست و چرا در اين روزها ميزان تأثيرگذاري اين اخبار در ميان اقشار جامعه بشدت افزايش پيدا کرده است؟ و حتي خيلي از افراد با تحت تأثير قرار گرفتن از اين اخبار تغيير رفتار مي‌دهند؟
اخبار جعلي با گسترش فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي تأثيرگذاري بيشتري در ميان کاربران فضاي مجازي پيدا کرده است. در اين شرايط که در دوران قرنطينگي به سر مي‌بريم ميزان استفاده کاربران از فضاي مجازي به تبع افزايش هم يافته است. البته نمي‌توان گفت اخبار جعلي محصول اين شرايط است چرا که پديده خبر جعلي چيز جديدي نيست بلکه دسترسي افراد مختلف در توليد و انتشار وقايع و رويدادها و ميزان اخبار جعلي بيشتر شده و تنوع و تعدد و تکثيرشان افزايش يافته است. ميزان و افزايش اخبار جعلي و ميزان دهان به دهان گشتن آنها به ميزان سواد رسانه‌اي مسئولان، مردم و رسانه‌ها وابسته است. بنابراين مي‌توان گفت اخبار جعلي اخبار نادرستي هستند که هدف از توليد و انتشار آنها ضربه زدن به يک ديدگاه يا تفکري يا تأمين منافع سودجو از ديگر افراد با به خطر انداختن منافع آن دسته از افراد مورد نظر باشد. اخبار جعلي اخباري هستند که واقعيت ندارند و هدف از انتشار آنها نيز آسيب رساندن به گروهي و يا کشوري است. اين اخبار هميشه وجود داشته‌اند ولي با گسترش شبکه‌هاي اجتماعي و ميزان دسترس‌پذيري و نقش مردم در جا به جايي، انتشار و توزيع اين اخبارتأثيرگذاري اين اخبار بيشتر شده است. وقتي يک خبر جعلي در مقياس گسترده‌اي انتشار يابد و مدام در ديد مخاطب تکرار شود به طور قطع ميزان تأثيرگذاري آن خبر هم از جنبه باورپذيري و هم از جنبه گسترش‌پذيري آن بيشتر مي‌شود. باورپذيري اخبار جعلي هم با ميزان سواد رسانه‌اي کاربران ارتباط مستقيمي دارد.
وظيفه مسئولان و رسانه‌ها در مبارزه با فيک نيوزها چيست؟ سواد رسانه‌اي به چه معناست و در تقويت آن بايد چه کرد؟
مسئولان و رسانه‌ها ابتدا مي‌بايست سواد رسانه‌اي خود را در زمينه مقابله با اخبار جعلي افزايش دهند. نکته حائز اهميت ديگر اعتماد مسئولان به رسانه‌ها و سپس وظيفه رسانه‌ها ايجاد اعتماد در مردم است. در اين چرخه مي‌توان انتظار داشت سواد رسانه‌اي جامعه در برابر پديده فيک نيوزها تقويت شود. اين يعني اينکه اگر مردم سواد رسانه‌اي بالايي داشته باشند و اگر مسئولان به رسانه‌ها اعتماد و کارشان را بموقع به رسانه‌ها اطلاع‌رساني کنند و بموقع انجام دهند، مي‌توانيم شاهد کاهش اخبار جعلي در جامعه باشيم. اگر رسانه‌ها هم مسئولانه‌تر در تعامل با مسئولان کار کنند؛ منظور رسانه‌هاي رسمي است؛ عرصه براي توليد اخبار جعلي فراهم نمي‌شود. از طرف ديگر با تقويت سواد رسانه‌اي تشخيص اخبار جعلي از غير، براي مردم آسان مي‌شود. اين در بُعد وظيفه‌اي رسانه‌ها، مسئولان و روابط عمومي‌ها ذکر شد. اگر مسئولان سواد رسانه‌اي بالايي داشته و تعامل مثبت و سازنده‌اي با روزنامه‌نگاران داشته باشند و مانع توليد و انتشار اخبار نشوند و همان طور که ذکر شد بموقع خبررساني کنند؛ اين سيستم اطلاع‌رساني تقويت خواهد شد. البته روزنامه‌نگاران هم بايد نياز مردم را در نظر بگيرند و رسانه‌ها کارشان را خوب انجام ندهند و مردم هم سواد رسانه‌اي پاييني داشته باشند راه توليد و توزيع اخبار براي همه از جمله رسانه‌هاي غير مسئول و کنشگران اقتصادي و سياسي و اجتماعي با انگيزه‌هاي منفي باز مي‌شود و طبيعي است که اخبار جعلي شکل مي‌گيرد و گسترش پيدا مي‌کند و منتشر مي‌شود.

---

بازار

---

اخبار جعلي با چه اهدافي توليد مي‌شوند؟ چرا افراد دست به توليد اين اخبار و ايجاد تنش در جامعه مي‌زنند؟
توليدکنندگان اخبار جعلي الزاماً کنشگران سياسي نيستند و مي‌توانند کنشگران اقتصادي، فرهنگي، صنفي و يا حتي برخي از روزنامه‌نگاران باشند. چه روزنامه‌نگاران داخلي و چه خارجي. در کنار اينها کاربران فضاي مجازي هم که شايد برخي مواقع بدون اطلاع و آگاهي از عواقب نشر کذب توليد کننده و عرضه کننده اخبار جعلي باشند. نتيجه تحقيقات نشان مي‌دهد که فيک نيوزها 70 درصد بيشتر از اخبار واقعي نشر پيدا مي‌کنند و هر خبر واقعي در حدود 6 برابر دير تر از فيک نيوزها به دست هزار و 500 نفر مي‌رسد. اين نتيجه تحقيقي است که در مؤسسه تکنولوژي ماساچوست روي 126 هزار فيک نيوز انجام شده. اين نشان دهنده سرعت نشر وايرال نيوزهاهست. از طرف ديگر تحقيقات نشان داده جذاب‌ترين فيک نيوزها خبرهاي سياسي هستند و پس از آن موضوعاتي مربوط به تفريح و سرگرمي، مباحث اقتصادي، تجاري، بلايا بحران‌ها و... در صدر اخبار جعلي جذاب کاربران قرار مي‌گيرند.
وظيفه مردم در مقابله با اخبار جعلي چيست؟ يک کاربر فضاي مجازي در مواجهه با فيک نيوزها بايد چه کند؟ چگونه افراد مي‌توانند اخبار را راستي‌آزمايي کنند؟
همان طور که گفته شد دلايل پذيرش اخبار جعلي به سواد رسانه‌اي مردم برمي‌گردد همچنين اقدام مسئولان و تعامل نادرست با رسانه‌هاي رسمي و پوشش نامناسب و نامتعارف خبرهاي موردي از سمت خبرنگاران مي‌تواند منجر به عدم اعتماد مردم شود و همچنين تميز اخبار درست از نادرست را براي مردم دشوار کند. اما کاربران هم مي‌توانند نقش بسزايي براي عدم نشر اکاذيب ايفا کنند. تأکيد مي‌کنم اولين راه مقابله با اخبار جعلي ارتقاي سواد رسانه اي مخاطبان و کاربران و روابط عمومي‌ها و مسئولان است چرا که باور دارم اگر مسئولان و روابط عمومي‌ها کارشان را بموقع و درست انجام دهند عرصه براي توليد اخبار جعلي تنگ مي‌شود و از طرف ديگر اگر افراد سواد رسانه‌اي کافي داشته باشند توليدکنندگان اخبار جعلي کارشان به بن بست مي‌خورد و به نتيجه نمي‌رسند. با اين روند افزايش مسئوليت اجتماعي و اخلاقي مخاطبان و رسانه‌ها تقويت مي‌شود و رفتار حرفه‌اي روابط عمومي‌ها و رسانه‌ها و اقدام بموقع رسانه‌هاي رسمي در انتشار اخبار و تقويت اعتماد مخاطبان و کاربران ارتقا مي‌يابد و تعامل هر چه بيشتر روابط عمومي‌ها و مسئولان و رسانه‌ها از جمله تدابيري است که مي‌توان براي مقابله با اخبار جعلي اتخاذ کرد و مد نظر قرار داد.
اما وظيفه مردم و مقابله با اين اخبار و حفظ روان خود از خطرات شناختي اخبار جعلي اين است که در قدم اول دريابند که اين خبر را چه کسي توليد کرده است؟ چه در فضاي مجازي چه در ساير عرصه‌هاي اجتماعي. اگر منبع خبر شناخته شده و موثق است و سابقه خوبي در توليد و انتشار اخبار دارد مي‌توانند به آن استناد و آن را باور کنند. اما اگر خبر از منبع گمنام و غيرموثقي باشد که سابقه‌ توليد اخبار فيک و جعلي را داشته باشد، قطعاً نبايد آن خبر را باور کنند و آن را گسترش و اشاعه دهند. مسأله دوم خواندن فرا متن است. مخاطب و کاربر بايد فکر کند که آيا اين خبر مثلاً تيتر و يا ويديويي که در حال مشاهده آن است آيا براي کليک بيشتر است؟ آيا براي جلب مخاطب بيشتر است؟ و يا نه، هدف غير از اينهاست چرا که برخي اخبار و هم برخي ويديوها و صوت‌ها به صورت واضحي جعلي و زرد هستند و براي جلب توجه يا جذب ممبر در کانال‌ها ساخته مي‌شوند. مسأله سوم بررسي پيشينه نويسنده مطلب است اينکه فرد بررسي کند که نويسنده مطلب چه سابقه‌اي دارد. حتي اگر مخاطب نويسنده را نمي‌شناسد، مي‌تواند با يک جست‌وجوي ساده به سابقه نويسنده برسد که آن نويسنده و آن رسانه چه اعتباري دارد. نکته بعد چک کردن تاريخ خبر است. براي مثال خبري منتشر مي‌شود که مربوط به چند سال پيش است و آن خبر مثلاً چهار سال پيش صحت و واقعيت داشته است. اخباري همچون اينکه فردي در سال‌هاي گذشته اعلام کرده من نامزد رياست جمهوري نمي‌شوم يا مي‌شوم! همين خبر اگر در حال حاضر در فضاي مجازي به اشتراک گذاشته شود مي‌تواند اذهان را منحرف کند. اما با يک سرچ ساده و دقت بر تاريخ خبر مي‌توان به اصل موضوع پي برد براي مثال اخيراً بحث استعفاي دکتر ظريف منتشر شد که مربوط به چند سال قبل بود و در شرايط کنوني و در ماجراي افشاي فايل صوتي دکتر ظريف مطرح شد. خب در اين مقطع زماني مخاطب که سواد رسانه اي بالايي ندارد بدون آنکه سرچ کند و بدون آنکه منبع را در نظر داشته باشد خبر را مي‌پذيرد و براي ديگران هم به اشتراک مي‌گذارد. نکته ديگر منطق اخبار و انطباق آن با عقل سليم است يعني مخاطب برخي اخبار را با عقل خود هم مي‌تواند بسنجد و به جعلي بودن آن پي ببرد و حتي اگر خودش اين قدرت را ندارد مي‌تواند از اطرافيانش و گروه‌هاي مرجع مانند اساتيد، همکاران و روزنامه‌نگاران بپرسد. به نظر اگر به اين موارد توجه شود بويژه در شرايط حساس امروز که ميزان اخبار جعلي بيشتر شده مردم مي‌توانند با اتکا به عقل سليم و با تقواي مجازي خود به مبارزه با اخبار جعلي بروند. تقواي مجازي يعني هر خبري را بدون آنکه مطمئن نيستيد که صحت دارد يا نه، نشر ندهيد و به اشتراک نگذاريد. مجموعه اين اقدامات مي‌تواند در شرايط حساس انتخابات کمکي باشد تا شاهد توليد و انتشار کمتر اخبار جعلي باشيم.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar