«دلارهایی» که به «ویلای خارجی» تبدیل شدند

فرارو/با بروز بحران ارزي طي سال‌هاي اخير، به طور مکرر گفته شده که ايراني‌ها شروع به پس انداز ميزان بسيار زيادي از ارز‌هاي خارجي در خانه‌هاي خود کرده اند، پديده‌اي که حتي نامي هم براي خود يافته است: «احتکار ارز خانگي».

در اين مورد، اعداد متفاوتي هم ذکر شده و صد البته، هيچ گاه در مورد چگونگي اعلام آمار مربوط به ميزان «ارز خانگي» در دست شهروندان ايراني، اظهار نظر دقيقي صورت نگرفته است. اما ايراني‌ها واقعاً چقدر ارز در خانه‌هاي خود دارند؟

دلار چگونه ناياب شد
تراز تجاري ايران طي دهه‌هاي اخير همواره منفي بوده و چنانکه علم اقتصاد به ما مي‌گويد، اين يعني ما طي اين مدت، همواره به ميزاني بيش از صادرات، واردات داشته ايم. اين روند البته در سال‌هاي اخير تا حدي معکوس شده و اگر تحريم‌هاي نفتي و بانکي عليه اقتصاد ايران نبودند، ايران مي‌توانست در چند سالِ متمادي تراز تجاري مثبت را هم تجربه کند.

---

بازار

---

دليل البته روشن است: وقتي ارزِ خارجيِ کافي در اقتصاد وجود نداشته باشد، به طور طبيعي واردات هم بسيار محدود مي‌شود و خروجيِ ارز از کشور (يا همان واردات) به شدت کاهش پيدا مي‌کند. در نتيجه، تراز تجاري ممکن است حتي بهبود پيدا کند و مثبت شود.

با اين همه، اتفاق ديگري هم در سال‌هاي اخير رخ داده که در واقع، نشانه‌اي از خروج گسترده و سيستماتيک دلار و ساير ارز‌هاي خارجي از اقتصاد ايران شده است. در زمستان سال ۱۳۹۶ و پس از بروز ناآرامي‌هاي اجتماعي، محمدرضا پورابراهيمي، رييس وقت کميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي در اظهارنظري تکان دهنده، از خروج حدود ۳۰ ميليارد دلار ارز از کشور، طي تنها چند هفته خبر داد.

خروج اين ميزان ارز از کشور، تنها با خروج ناگهانيِ ارز از اقتصادي ايران در سال ۱۳۵۷ خورشيدي و کمي پيش از پيروزي انقلاب قابل مقايسه است. تخمين زده مي‌شود که در آن زمان، حدود ۱۳ ميليارد دلار ارز از اقتصاد ايران خارج شده باشد. (با محاسبه نرخ تورم، خروج ارز در سال ۱۳۵۷ بيش از سال ۱۳۹۶ بوده است.)

دلار‌هايي که «ويلا» شدند
اما خروج، يا بهتر بگوييم فرار سرمايه از اقصاد ايران، از سال ۱۳۹۶ به اين سو حتي شدت هم گرفته است. هر چند باز هم آماري رسمي در اين زمينه وجود ندارد، اما برخي شواهد مي‌توانند نشان دهنده فرار سيستماتيک سرمايه در قالب ارز‌هاي خارجي از اقتصاد ايران باشند.

نخستين مورد که بسيار مشهود است، خريد ملک در کشور‌هاي همسايه، همچون ترکيه است. در سال‌هاي اخير که ترکيه اعلام کرده در قبال خريد ملک به ارزش دست کم ۲۵۰ هزار دلار (حدود ۶ ميليارد تومان با احتساب دلار ۲۵ هزار توماني) به سرمايه گذار پاسپورت ترکيه‌اي مي‌دهد، ايراني‌ها همواره در رده‌هاي بالاي خريد ملک در ترکيه قرار داشته اند.

از آن سو، يونس ژائله، رئيس اتاق بازرگاني تبريز، در ارديبهشت ماه امسال گفته بود که وخامت فضاي کسب و کار کشور به جايي رسيده که حدود ۱۱ هزار و ۹۰۰ سرمايه گذار ايراني به ترکيه سرازير شده اند و سرمايه خود را وارد بازار اين کشور کرده اند.
در مورد ميزان سرمايه اين بازرگانان هم عدد و رقمي اعلام نشده، اما يک حساب و کتاب سرانگشتي، ميزان خروج سرمايه از ايران تنها از اين مسير را ده‌ها هزار ميليارد تومان برآورد مي‌کند.

آمار نداريم
در بهمن ماه سال ۱۳۹۶، غلامحسين شافعي، رئيس اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و کشاورزي ايران، رقم دلار‌هاي خانگي را ۲۰ تا ۲۵ ميليارد دلار اعلام کرد. رقم اعلامي بعدي براي دلار‌هاي خانگي در مهر ماه سال ۱۳۹۷ توسط هادي قوامي، نايب رئيس وقت کميسيون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس، حدود ۳۰ ميليارد دلار اعلام شد. گمانه‌هاي کنوني هم حکايت از آن دارند که شهروندان ايراني چيزي در حدود ۳۰ ميليارد دلار ارز خانگي در اختيار دارند.

با اين همه، جاي اين پرسش وجود دارد که آيا تنها مردم عادي کوچه و بازار دلار و ساير ارز‌هاي خارجي را در خانه نگه مي‌دارند و يا زماني که از اين موضوع صحبت مي‌کنيم، بايد به ارز‌هاي حاصل از صادرات هم توجه کنيم؟

ماجر از اين قرار است که از سال ۱۳۹۷ به اين سو و همزمان با اعمال شديدترين دور تحريم‌ها عليه اقتصاد ايران، دولت تصميم گرفت صادرکنندگان عمده کالا به خارج از کشور را که عمدتاً شرکت‌هاي شبه دولتي در بخش‌ها پتروشيمي، فولاد و معدن بودند، ملزم به بازگشت ارز‌هاي حاصل از صادرات کند.

با اين همه، برآورد نهاد‌هاي رسمي نشان مي‌دهد که ميزان عدول صادرکنندگان عمده از اين تصميم دولت بسيار زياد بوده است. در اين مورد هم داده‌هاي آماري جسته و گريخته‌اي اعلام شده، اما دست کم در يک مورد، حسن روحاني، رييس جمهور، اعلام کرد که حدود ۲۰ ميليارد دلار ارز صادراتي به کشور بازنگشته است.

کسي «ريال» نمي‌خواهد
«ريال ايران»، اکنون پس از «بوليوار ونزوئلا»، کم ارزش‌ترين واحد پولي در جهان است. (رتبه‌هاي سوم تا پنجم هم به ترتيب به «دونگ ويتنام»، «روپيه اندونزي» و «سومِ ازبکستان» تعلق دارند.) اين در حالي است که ريال، تنها در همين چند سال اخير تا اين حد افت ارزش داشته و در واقع، شيب نزول ارزش آن در مقابل ارز‌هاي خارجي، تنها همين اواخر تا اين حد تند شده است.

با وجود محرمانه بودن داده‌هاي مربوط به ذخاير ارزي در داخل ايران، نهاد‌هاي خارجي همچون بانک جهاني و صندوق بين‌المللي پول که وضعيت ايران را رصد مي‌کنند، تخمين مي‌زنند که مجموع دارايي‌هاي ارزي قابل دسترسي ايران از حدود ۱۰۰ ميليارد دلار در سال‌هاي گذشته، اکنون به کمتر از ۱۰ ميليارد دلار رسيده است.

سرد شدن روابط ميان ايران و کره‌جنوبي بر سر ۷ ميليارد دلار داراييِ ارزي بلوکه شده ايران در بانک‌هاي اين کشور، سفر‌هاي متعدد مقامات ايراني به عراق براي آزادسازي دلار‌هاي بلوکه شده در بانک‌هاي عراقي و اظهارات رييس کل پيشينِ بانک مرکزي ايران مبني بر اينکه اين بانک ديگر با عرضه ارز در بازار به کنترل قيمت دلار نخواهد پرداخت، همه و همه مويد اين واقعيت هستند که کفگير ارزي ايران، اين اواخر واقعا به تهِ ديگ خورده است. به اين ترتيب، عجيب نيست که ريال، روز به روز ارزش خود را از دست بدهد و سرمايه ارزي ايران، به ويلا‌هايي براي ثروتمندان ايراني در کشور‌هاي همسايه تبديل شود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar