برگزیده

ماموریت غیرممکن ترکیه در افغانستان

فرارو

بروزرسانی 1400/05/10 - 18:05

فرارو/متن پيش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرين خبر به معناي تاييد آن نيست

پايگاه خبري "العربي جديد" در گزارشي، به پيشنهاد اخير دولت ترکيه جهت تامين امنيت فرودگاه بين‌المللي کابل، به عنوان يک عضو سازمانِ ناتو پرداخته و به طور خاص، چهار مانع اصلي ترکيه در پيشبرد دستورکار خود در اين رابطه را مورد اشاره قرار داده است.

العربي جديد در اين رابطه مي‌نويسد: «در تاريخ ۱۵ جولاي سال جاري ميلادي، سخنگوي طالبان "ذبيح المجاهد" تاييد کرد که ميان گروه طالبان و مقام‌هاي ترکيه، جلساتي برگزار شده و هر دو طرف توافق کرده اند تا مذاکرات و گفتگو‌هاي مشترکي را در ادامه راه، با يکديگر داشته باشند.

ذبيح الله مجاهد گفت: "ما مي‌خواهيم با رجب طيب اردوغان رئيس جمهور ترکيه ديدار کنيم. اردوغان يک مقامِ دولتي مهم براي ما و همچنين جهان اسلام است. ما مايليم تا واقعيت‌هاي افغانستان را با وي نيز به اشتراک بگذاريم".

به گزارش فرارو، چند روز بعد، رهبر طالبان "هيبت الله آخوندزاده" تاکيد کرد که قويا از حل و فصلِ سياسي درگيري‌ها در افغانستان حمايت مي‌کند. در اين چهارچوب، اندکي بعد در تاريخ ۱۹ جولاي، "رجب طيب اردوغان" تاکيد کرد که گروه طالبان بايد هر چه سريع‌تر به پيشروي‌هاي خود در خاک افغانستان خاتمه دهند. اردوغان همچنين گفت که ترکيه به دنبالِ انجام مذاکرات سياسي با گروه طالبان است.

در اين راستا گروه طالبان نيز درموضع گيري اعلام کرد: "نَه امارت اسلامي افغانستان و نَه ملت افغانستان، عليه ترکيه و ملت آن نيستند... ما ترکيه را در قالبِ خودِ ترکيه مي‌خواهيم. ما ترکيه را به عنوان بخشي از گروه ناتو نمي‌خواهيم". اردوغان نيز در واکنش به اين موضع گيري‌هايي طالبان گفته است که مواضع طالبان نشان مي‌دهد که اين گروه، نفي کننده نقش ترکيه در افغانستان نيست.

پيشنهاد ترکيه
ماه گذشته، اردوغان پيشنهاد داد که ترکيه مي‌تواند امنيت "فرودگاه بين الملل کابل" را پس از خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از افغانستان تا اواخر ماه آگوست سال جاري ميلادي، تامين کند. با اين حال، ترکيه جهت انجامِ موفقيت آميز اين ماموريت، سه شرط را تعيين کرده که از جمله آن‌ها مي‌توان به حمايت سياسي، مالي، و لُجستيکي آمريکا و ديگر متحدانش از ترکيه در افغانستان اشاره کرد. رئيس جمهور ترکيه همچنين درخواست ديگري را هم مطرح کرده و آن ضرورت همراهي مجارستان و پاکستان با ترکيه در انجام ماموريتش در افغانستان است.

اگرچه افغانستان يک کشورِ محصور در خشکي است، با اين حال، اين کشور در آسياي ميانه واقع شده که از اهميت راهبردي قابل توجهي برخوردار است و سال‌ها شاهدِ رقابت‌هاي کشور‌هاي منطقه و قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي بوده است. در اين راستا، آمريکا، روسيه و چين از يک سو، و ترکيه و ايران از سوي ديگر، و تا حدي هند و پاکستان، سعي داشته اند تا قدرت و نفوذ خود را در خاک افغانستان توسعه بخشند.

يک نيروي امنيتي در حال قدم زدن در کنار يک ديوار (در کابل، سال ۲۰۲۰) که تصوير زمان امضا قرارداد صلح افغانستان ميان "ملاغني برادر" يکي از رهبران ارشد طالبان با "زلماي خليل زاد" نماينده ويژه دولت آمريکا در مساله افغانستان را بر روي خود دارد.

اضافه بر اين، نبايد فراموش کرد که کشور افغانستان بر روي بيش از سه تريليون دلار منابع طبيعيِ مختلف قرار دارد که از جمله آن‌ها مي‌توان به مس، سنگ آهن، ليتيوم، طلا، نقره، آلومينيوم، روي، جيوه و بسياري از منابع طبيعي ديگر اشاره کرد.

بدون ترديد خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از افغانستان، خلا قدرتي را دراين کشور ايجاد خواهد کرد که در نوع خود، اين مساله رقابت‌هاي منطقه‌اي و بين المللي جهت پُر کردن اين خلا را بيش از پيش تحريک مي‌کند. اين مساله مخصوصا براي آمريکا که مدت هاست سعي دارد با توسعه نفوذ چين و روسيه در عرصه بين المللي مقابله کند، امري کاملا ناخوشايند است.

براي ترکيه که در سال‌هاي اخير، به نحو قابل توجهي توانسته نفوذ خود را در منطقه آسياي ميانه و قفقاز توسعه بخشد، توسعه حضور و نفوذش در افغانستان، نه تنها آن را يک گام از رقباي منطقه‌اي اش نظير ايران جلوتر قرار خواهد داد بلکه زمينه را براي اثرگذاري بلند مدت ترکيه درعرصه معادلات ميداني منطقه آسياي ميانه نيز هموار مي‌سازد. کنشگريِ ترکيه در افغانستان در قالب يک عضو ناتو، بدون ترديد موقعيت و جايگاه اين کشور در سازمان مذکور را به عنوان کشوري که مي‌تواند در شرايط بحراني و خاص، ايفاي نقش کند، ارتقا خواهد بخشيد. اضافه بر اين، اين مساله همچنين متحدان غربيِ ترکيه را نيز تحريک مي‌کند تا همچنان در معادله افغانستان به نوعي حضور خود را حفظ کنند و همچنان به تئاترِ ژئوپليتيکِ پيچيده افغانستان، نزديک باشند.

در اين چهارچوب، تامين امنيت فرودگاه بين المللي کابل از اهميت زيادي برخوردار است، زيرا اين فرودگاه به عنوان يک شريان حياتي افغانستان، نقش مهمي در عرصه معادلات اين کشور در عصرِ پساخروج نيرو‌هاي آمريکايي از افغانستان بازي مي‌کند.

تامين امنيت فرودگاه کابل و راه‌هاي منتهي به آن، ماموريت‌هاي ديپلماتيک بين الملليِ مختلف را تشويق و ترغيب مي‌کند تا همچنان در افغانستان بمانند. اضافه بر اين، اين مساله به سازمان‌هاي غيردولتي نيز اجازه مي‌دهد تا اقدامات خود را در خاک افغانستان همچنان ادامه داده و به مردم افغانستان خدمات مختلفي را ارائه کنند و به نوعي، جريان ارائه کمک‌ها و خدمات به افغانستان را همچنان حفظ کنند.

تامين امنيت فرودگاه بين المللي کابل، مخصوصا پس از خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از افغانستان، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

با اين همه، ترکيه براي عملياتي کردنِ طرح خود، بايد دو نوع مذاکره را پشت سر بگذارد. اول مذاکرات ترکيه با طرف‌هاي غربي جهت حصول اطمينان از اين مساله که آن‌ها از ماموريت ترکيه حمايت خواهند کرد و در اين مسير، ضمانت‌هاي لازم را نيز ارائه مي‌کنند. در اين راستا، اردوغان پيشتر پيشنهاد ترکيه جهت تامين امنيت فرودگاه کابل را با "جو بايدن" رئيس جمهور آمريکا در حاشيه نشست ناتو در بروکسل در ماه ژوئن مطرح کرده بود. دوم، به موازات مذاکرات با افغان ها، ترکيه بايد مذاکراتي را نيز با مجارستان و پاکستان به عنون طرف‌هايي که قرار است آن را در انجام ماموريت هايش در افغانستان ياري دهند، انجام دهد. در اين مذاکرات بايد نمايندگان دولت افغانستان و طالبان نيز حضور داشته باشند.

چهار چالش اساسيِ ترکيه جهت انجام ماموريت در خاک افغانستان
براي آنکه ترکيه بتواند ماموريت خود در افغانستان را با موفقيت انجام دهد، بايد بر چهار چالش اساسيِ حقوقي، سياسي، ديپلماتيک و لُجستيکي غلبه کند. اولا، نيرو‌هاي ترکيه در افغانستان تاکنون در قالب‌هاي حقوقيِ بين‌المللي و منطقه‌اي و محلي، بر اساس قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد، ناتو، و همچنين قوانين تصويب شده در پارلمان ترکيه، حضور داشته اند.

در پايان سال ۲۰۲۰، پارلمان ترکيه ماموريت نيرو‌هاي نظامي اين کشور در افغانستان را براي يک دوره ۱۸ ماهه ديگر که از ژانويه سال ۲۰۲۱ آغاز مي‌شود، تمديد کرد. با اين همه، خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از افغانستان تا پايان ماه آتي ميلادي، ايجاد کننده واقعيت‌هاي جديدي خواهد بود که احتمالا چنين احکام و قوانيني را (اشاره به قانون پارلمان ترکيه) بي اعتبار خواهد ساخت.

از اين رو، کاملا ضروري است که نيرو‌هاي نظامي ترکيه در افغانستان، پس از خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از اين کشور، در قالبِ يک قانون يا چتر حقوقيِ جديد فعاليت کنند. امري که عملا چالشي اساسي براي آنکارا است.

دومين مانع اين است که بتوان طالبان را در مورد مفيد بودنِ پيشنهاد ترکيه جهت حضور در افغانستان، قانع کرد. نيرو‌هاي ترکيه در افغانستان تاکنون در درگيري‌هاي اين کشور حضور چنداني نداشته اند و نه طالبان و نه هيچ نيروي ديگري را در افغانستان هدف قرار نداده اند. از اين رو هيچگاه هم در افغانستان هدف قرار نگرفته اند. با اين همه، خروج نيرو‌هاي آمريکايي و ناتو از افغانستان، عملا معادله را براي ترکيه پيچيده‌تر خواهد کرد. طالبان در برهه کنوني مخالفت‌هاي جدي با حضور ترکيه در خاک افغانستان دارند. با اين همه، اگر ترکيه مي‌خواهد در افغانستان باشد، بايد با طالبان مذاکرات لازم در اين رابطه را انجام دهد. اين مذاکرات بايد به موازاتِ گفتگو‌هاي بين الافغاني و همچنين گفتگ‌هاي دولت ترکيه با دولت افغانستان، انجام شوند.

سوما، موضع پاکستان نيز مهم است. اگرچه برخي مقام‌هاي پاکستاني از پيشنهاد ترکيه استقبال کرده اند، با اين حال، موضع رسمي دولت پاکستان تاکنون مشخص نبوده است. اگر طالبان با پيشنهاد حضور ترکيه در خاک افغانستان همچنان مخالفت کند، خيلي سخت خواهد بود که در ادامه راه هم بتوان آن را قانع کرد. اين مساله مخصوصا وقتي پاکستان درگيرِ مساله نباشد، بيش از پيش تقويت مي‌شود.

از اين رو، حضور پاکستان در پيشنهاد ترکيه، کاملا ضروي است. با اين حال بايد توجه داشت که پاکستان امکان دارد که محاسبات راهبردي خود را داشته باشد. برخي ناظران بر اين باورند که پاکستان در شرايط کنوني خشنود خواهد بود اگر طالبان در افغانستان و در جوار مرز‌هاي آن قدرت بگيرد. نبايد فراموش کرد که پاکستان تاثيرگذاري قبال توجهي را بر گروه طالبان دارد و اسلام آباد به نوعي آن را گروهي حامي خود مي‌بيند. با اين همه، پاکستان نيز تبعات گسترده ترِ جنگ داخلي در افغانستان و يا تسلط طالبان بر خاک افغانستان را نيز مد نظر قرار مي‌دهد.

در نهايت نيز بايد گفت، اگرچه ترکيه پيشنهاد داده که نيرو‌هاي پاکستاني نيز به ماموريت آن در خاک افغانستان بپيوندند (که احتمالا اين پيشنهاد با هدف ايجاد مشروعيت و حراست از وجود نيرو‌هاي ترکيه در خاک افغانستان، ارائه شده است)، با اين حال برخي پاکستاني‌ها بر اين باورند که کشورشان هيچ علاقه‌اي جهت اعزام نيرو به خاک افغانستان ندارد.

اگرچه به اين نکته اشاره شده که قرار است ترکيه امنيت فرودگاه بين المکللي کابل را تامين کند، با اين حال هنوز معلوم نيست که چه گروهي قرار است امنيت هيات‌هاي ديپلماتيک را در داخل افغانستان و يا آن دسته از هيات‌هايي که وارد خاک افغانستان مي‌شوند، تامين کند. بر اين اساس، بايد گفت که، اما و اگر‌هاي زيادي در مورد اينکه آيا اساسا ترکيه قادر خواهد بود ماموريت خود را به درستي در خاک افغانستان انجام دهد يا خير، وجود دارد».