گزارشگر ویژه سازمان ملل: تحریمها علیه ایران باعث مرگ مردم شده است
اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
آلنا دوهان، گزارشگر ویژه حقوق بشر در رابطه با اقدامات یکجانبه قهرآمیز (UCM) پس از سفری ده روزه به ایران گزارشی از تاثیر تحریمهای ظالمانه بر ایران منتشر کرد. این گزارشگر از کشور بلاروس در مصاحبهای با مجله لوپوئن چاپ پاریس به مواردی از تاثیر تحریم بر مردم ایران اشاره کرده است. این مجله در مقدمه این مصاحبه نوشته است: «گزارشگر ویژه سازمان ملل آلنا دوهان در بازگشت از ایران میگوید که اقدامات امریکایی مانع ارسال دارو به این کشور میشود. آلنا دوهان، از تاریخ 7 تا 18 ماه مه (17 تا 28 اردیبهشت 1401)، برای ارزیابی تحریمهای امریکا علیه ایران به این کشور سفر کرد. او اولین گزارشگر ویژه سازمان ملل است که بعد از 17 سال به ایران عزیمت کرد. او توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل موظف به بررسی تاثیر اقدامات قهری یکجانبه امریکا در ایران شد.
تاثیر واقعی تحریمها بر ایران چیست؟
تاثیر این تحریمها در ایران با سایر کشورهای دیگر تحت تحریم که من از آنها بازدید کردم، همچون زیمبابوه یا ونزوئلا متفاوت بود. برای مثال، ایران دارای یک سیستم بهداشتی و آموزشی نسبتا توسعه یافته است. به همین دلیل است که در این زمینه این کشور مانند ونزوئلا متحمل تاثیر بسیار زیاد تحریمها نشده است. از سویی ایران از نظر تولید داخلی مواد غذایی نیز خودکفاست، به همین دلیل است که من به عنوان مثال افرادی را در ایران ندیدم که فقط یک بار در روز غذا بخورند. با این حال تاثیرات فراوانی را به واسطه تحریمها بر زندگی ایرانیان، از جهات مختلف مشاهده کردم. تاثیر اول اقتصادی است، زیرا ایران امکان انجام فعالیت تجاری را ندارد. وضعیت اقتصادی کشور به خصوص برای افراد شاغل در مقوله تجارت خارجی بد شده است. بنابراین همه کارکنان شرکتهای دارای سرمایهگذاری خارجی تحت تاثیر قرار گرفتهاند. لذا برخی صنایع مجبور شدهاند تعداد کارکنان خود را تا ده برابر کمتر کنند. از جمله در بخش صنایع دستی که قبلا محصولات زیادی به خارج از کشور صادر میکرد و ارتباطی به مقوله نفت یا دولت ندارد. این مشاغل اغلب مشاغل خانوادگی کوچک پنج تا بیست نفری هستند که اکنون فقط یک نفر را استخدام میکنند. به همین ترتیب، بسیاری از مترجمان شغل خود را از دست دادهاند، زیرا گردشگری در این کشور به همراه تجارت متوقف شده است.
آیا این تحریمها بر زندگی روزمره ایرانیان تاثیر گذاشته است؟
بله و من برای شما مثالهای مشخصی میزنم. قبل از هر چیز وقتی از زندگی مردم صحبت میکنیم باید این را درنظر بگیریم که بسیاری از مردم تحت تاثیر شرایط اقتصادی هستند. بنابراین فقرا به زیر خط فقر سقوط میکنند. وضعیت بسیاری از طبقه متوسط جامعه بدتر شده است. خیلی از مردم قبلا از امکانات پرداخت پول به موسسات خصوصی برای دریافت خدمات بهداشتی و آموزشی بهتر برای فرزندان خود برخوردار بودند. اما با بدتر شدن وضعیت اقتصادی، دستمزد آنها به حدی کاهش یافته است که اکنون از خدمات عمومی استفاده میکنند. به دلیل این وضعیت، حجم کاری بیمارستانهای دولتی بهطور قابل توجهی افزایش یافته است. شما ده هزار پناهنده اضافی را که روزانه ایران پذیرای آنهاست به این امر اضافه کنید و متوجه خواهید شد که یک فشار باورنکردنی بر بیمارستانها و سیستم آموزشی ایران تحمیل میشود، به خصوص که این کشور درآمد جدیدی برای ساخت بیمارستان و استخدام نیرو به دست نمیآورد.
آیا تحریمها بر کمکهای دولت به مردم تاثیر گذاشته است؟
طبیعتا از آنجایی که دولت دیگر قادر به کسب درآمد مانند گذشته نیست، تمام کمکهای دولتی که به مردم پرداخت میشود، مانند یارانه غذا، کالاهای ضروری یا دارو، در حال حاضر کاهش یافته است. این بدان معناست که افرادی که به این کمکها وابسته هستند، یعنی فقیرترین اقشار مردم، بیشترین آسیب را میبینند. باید اضافه کرد که برخی بیماران مبتلا به بیماریهای سخت، امکان دریافت داروهای رایگان از سوی دولت را داشتهاند. اما بیماران چون درآمدی ندارند، این داروها را در بازار سیاه دوباره فروختهاند.
آیا تورم افسارگسیخته در ایران ناشی از تحریم است یا سوءمدیریت دولت؟
دامنه تحریمهایی که در سال ۲۰۱۸ علیه ایران اعمال شد، بسیار گسترده و سنگین است. این اقدامات بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته و تورم را تشدید کرده است. در هر کشوری تورم همیشه ناشی از مجموعهای از عناصر است. در رابطه با ایران، چندین دلیل قابل توجه باعث افزایش این شاخص شده است. برای مثال میتوانم به همهگیری کووید-19 و ورود 5.5 میلیون پناهجوی افغان به ایران اشاره کنم. همچنین لازم به یادآوری است که تحریمها از سال 2018 در ایران آغاز نشدند. این کشور موج اول تحریمها را از سال 2010 تا 2015 تجربه کرده است. من با تعدادی از اقتصاددانان، آژانسهای سازمان مللی و دولتی صحبت کردم که عناصر مشابهی به من دادند: همین که کشوری تحت تحریم قرار میگیرد، مشکلاتش بیشتر میشود. بنابراین اگر از قبل هم مشکلات مدیریتی وجود داشته باشد، آثار و عواقب این تحریمها وضعیت را بدتر میکند و با اعمال تحریمهای بیشتر، تورم بیش از پیش احساس میشود. باز هم میگویم هدف من این نیست که بگویم هر اتفاق بدی که در یک کشور میافتد صرفا به خاطر تحریم است، بلکه هدف من این است که بررسی کنم آیا تحریمها بر روندهای اقتصادی موجود تاثیر منفی میگذارد یا خیر و میتوانم پاسخ دهم که آری.
دولت ایران میگوید تحریمها باعث افزایش مرگ و میر در طول همهگیری کووید-19 در ایران شده است. آیا این امر درست است یا صرفا تبلیغات است؟
بله، تحریمها باعث مرگ مردم شده و چندین مورد در گزارش من آمده است. قانعکنندهترین دلیل، عدم دسترسی به دارو است. بله، ایران بیش از 90 درصد داروهای خود را تولید میکند، اما متاسفانه برای این کار نیاز به تهیه کردن مواد اولیه از خارج است.این امر مشکل است، زیرا میدانیم که دستیابی به این مواد، پرداخت هزینه و دریافت آنها برای این کشور بسیار دشوار است، به خصوص که کیفیت مواد اولیه همیشه خوب نیست و این مواد بسیار گران هستند. سادهترین مثال انسولین است. در ایران افراد دیابتی زیادی وجود دارند و زمانی که در مورد این مشکل در ایران صحبت کردم، به من گفتند که کشور خودش توانسته یک نوعی از محصول استاندارد انسولین را تولید کند، با این تفاوت که این دارو برخی از انواع خاص دیابت را درمان نمیکند، بنابراین در ایران قابل درمان نیستند. بیماران مبتلا به این بیماری در ایران، جان خود را از دست میدهند. من همچنین در ایران با مبتلایان به «بیماری پروانهای» که دچار اپیدرمولیز بولوزا، یک بیماری ژنتیکی پوستی هستند، صحبت کردم که با استفاده از پانسمانهای مخصوص که دولت از خارج خریداری میکند تحت درمان قرار میگرفتند. این درمان به 1002 بیمار ایرانی این امکان را میداد که با وجود درد غیرقابل تحمل، به زندگی خود ادامه دهند. اما اکنون یکسال است که دیگر این بانداژها در ایران قابل دسترس نیست و 15 «بیمار پروانهای ایرانی» از آن زمان جان خود را از دست دادهاند، در حالی که میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری معمولا بیشتر از یک مورد در سال نیست. من با بیماران دیگری که از بیماریهای دیگری رنج میبرند، صحبت کردم و وضعیت به همین منوال است. ما ارقامی را در مورد تغییر نرخ مرگ و میر در بسیاری از گروه بیماریها جمعآوری کردهایم. به عنوان مثال مرگ و میر کودکان مبتلا به تالاسمی، نوعی کم خونی ارثی، از 27 تا 32 مورد در سال به 132 مورد افزایش یافته است.
دولت امریکا در مورد این مرگ و میرها، اینگونه پاسخ میدهد که داروها در لیست تحریمهای واشنگتن نیستند....
متاسفانه این درست نیست. در تئوری، بله، همه اسناد مربوط به تحمیل تحریمها علیه ایران، امکان استثنای بشردوستانه را در مورد مواد غذایی و دارویی میدهد. اما در واقعیت، چنین چیزی رخ نمیدهد و حتی آژانسهای سازمان مللی نیز نمیتوانند کمکهای پزشکی لازم را ارایه کنند. دلیل نخست این است که اسناد مرتبط با تحمیل تحریمها، خیلی ساده نگاشته شدهاند. به عنوان مثال، کشورهای خارجی و بانکها در صورت دریافت مبالغ از ایران، از نظر تئوری نمیتوانند مشمول تحریمهای ثانویه ایالات متحده قرار گیرند. لذا شما اگر دارو خریداری میکنید باید بتوانید از ایران پول دریافت کنید. مشکل این است که همین کشورها و این بانکها، خودشان نمیخواهند در معرض این تحریمها قرار بگیرند، حتی اگر فقط در مورد دارو باشد. دلیل دوم این است که امکان انتقال پول توسط بانک به ایران حتی به نام یک آژانس سازمان ملل متحد یا فعالیت دیپلماتیک وجود ندارد. اگر پرداخت غیرممکن باشد، هیچ شرکتی کالایی را به شما نمیفروشد، حتی اگر رسما بحث معافیت در مورد آن مطرح باشد.نکته سوم اینکه، تحریمها شرکتهای حمل و نقل ایرانی را که قرار است کالا را تحویل دهند یا شرکتهایی که باید آنها را بیمه کنند نیز در بر میگیرد که این امر باعث میشود از تحویل محصول حتی اگر هزینهاش پرداخت شده باشد، جلوگیری شود. این سه موضوع بسیار حساس بوده و استثناهای بشردوستانه را کاملا غیرکاربردی میسازند. نهایتا برای ارسال کمکهای بشردوستانه به ایران، اخذ مجوز از اداره کنترل داراییهای خارجی ایالات متحده (Ofac) ضروری است که فرآیندی بسیار پیچیده و طولانی است و نیاز به مداخله وکلای متخصص دارد.
ایرانیهایی که مرتبا به علت هزینههای بالای زندگی تظاهرات میکنند، بیش از هر چیز بیتوجهی دولت را به جای تحریمهای امریکا محکوم میکنند، این امر را چگونه توضیح میدهید؟
اول از همه، اجازه دهید به شما بگویم که من نمیتوانم در مورد تظاهراتی که فراتر از وظایف من است، صحبت کنم. اکنون میتوانم دو نکته را به شما بگویم؛ اولین مورد این است که وقتی من در ایران بودم، تظاهرات پس از کاهش یارانه مواد غذایی اساسی صورت گرفت و من از دولت درباره این تصمیم پرسیدم که محرومترین اقشار مردم را بیشتر تحت تاثیر قرار میدهد و پاسخی که به من داده شد پاسخی است که در سایر کشورهای تحت تحریم مشاهده کردهام، یعنی با کاهش درآمد دولت به دلیل تحریمها، دولت دیگر قادر به پیگیری برنامههای اجتماعی خود برای مردم نیست. بنابراین وقتی پول کمتری به دست میآورید، نمیتوانید قیمت کالاها را پایین نگه دارید. همچنین برای من توضیح داده شد که بازنگری در سیستم کمکهای دولتی امکان ارایه کمکهای مستقیم به فقیرترین اقشار مردم را فراهم میکند. اما بررسی این امر فراتر از وظایف من است. هدف من از سفر به این کشور پرداختن به مسائل سیاسی نبود، بلکه مشاهده اتفاقات این کشور، بررسی حقایق و انتقال آنها بود.
به نظر ایالات متحده و متحدانش در خاورمیانه، تحمیل تحریمها علیه ایران تنها راه وادار کردن ایران به تغییر سیاست در منطقه خواهد بود...
نباید فراموش کنیم که امروزه هیچ تحریمی از سوی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران وجود ندارد. با این حال، این نهاد تنها مرجعی است که به وضع تحریمها اختصاص دارد همانگونه که این امر در سال 2010 رخ داد که متعاقبا این تدابیر بهطور اساسی با امضای توافق بر سر موضوع هستهای ایران کاهش یافت.همچنین یادآوری میکنم که این ایران نبود که از توافق هستهای در سال 2018 خارج شد، بلکه ایالات متحده بود که چنین کرد. به عنوان استاد حقوق بینالملل میتوانم اضافه کنم که اگر دیگر تحریمهایی از سوی شورای امنیت سازمان ملل وجود نداشته باشد، حقوق بینالملل این امکان را به دولتها نمیدهد که تحریمهای یکجانبه به ویژه در بخشهای مالی و بانکی وضع کنند. به نظر من اگر میخواهید به نتایج مثبت برسید، باید در چارچوب قوانین بینالمللی عمل کنید. شما نمیتوانید با در پیش گرفتن مسیر غیرقانونی شکلی را حل کنید و امروز تحمیل بسیاری از این تحریمها، غیرقانونی است. علاوه بر این، وقتی به عمق این موضوع نگاه میکنید، متوجه میشوید که اثربخشی تحریمها کم است. من شخصا هیچ نمونه درستی ندیدم که تحریمهای یکجانبه نتیجهای مثبت در یک کشور داشته باشد. حتی مطالعات آکادمیک وجود دارد که نشان میدهد تحریمهای قانونی شورای امنیت سازمان ملل در دستیابی به هدف موردنظر چندان موثر نبوده است. به همین دلیل این نهاد سیاست خود را در این زمینه تغییر داده است.
نمیترسید سخنان شما در خدمت تبلیغات جمهوری اسلامی علیه امریکا باشد؟
من یک کارشناس هستم که برای شورای حقوق بشر سازمان ملل کار میکند. هدف من از سفر به این کشور پرداختن به مسائل سیاسی نبود، بلکه مشاهده اتفاقات در آن و بررسی حقایق و انتقال آنها بود. بنابراین، گزارش اولیهای که ارایه کردم حاوی هیچ اظهارنظرسیاسی نبود. این گزارش یک ارزیابی از جنبههای قانونی، وضعیت آمار و ارقام و واقعیات موجود همراه با توصیهها و جمعبندی برای تمامی مخاطبینم بود. بنابراین، من فکر میکنم ارقام، واقعیات و حقایق به عنوان دلیل و مدرک، مهم هستند. این سازوکار تنها سازوکاری است که میتواند به صیانت از حقوق بشر کمک کند. باز هم میگویم من کار سیاسی نمیکنم بلکه راستیآزمایی و ارزیابیهای قانونی تهیه میکنم.