بازی اردوغان با سه کد ژئوپلیتیکی

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

مرتضی قورچی-متخصص ژئوپلیتیک| رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در راستای سیاست نوعثمانی‌گری خود، با سه کد ژئوپلیتیکی بازی می‌کند که تاکنون دستاوردهای زیادی را در سال‌های گذشته برای ترکیه به همراه آورده و احتمالا در آینده نیز فراهم خواهد کرد.
نخست، سیاست ترکیه مبتنی بر یک قانونی اساسی است که اجازه می‌دهد ترکیه در قالب اقتصاد آزاد و جهانی شدن در فرصت‌های مناسب بتواند با تمامی کشورهای جهان ارتباط برقرار کند یا خود اقدام به فرصت‌سازی کند. همچنین اردوغان در گذشته و همینطور در آینده با مسئله تصویرسازی از قلمروی نفوذ امپراطوری عثمانی در بسیاری از کشورهای همسایه ترکیه نوین، سعی دارد یک نوع تصویر ژئوپلیتیکی برای داخل و خارج از ترکیه فراهم کند. در بیرون از مرزها اردوغان تلاش می‌کند تا مناسبات اقتصادی و سیاسی خود را با این کشورها تقویت کند. ورود ترکیه براساس مسائل زبانی و قومی به آسیای مرکزی، سومین کد ژئوپلیتیکی‌ای است که اردوغان به کار گرفته است که نشان می‌دهد ترکیه قصد دارد در این منطقه از جهان نیز نفوذ خود را گسترش دهد. اردوغان با این سه کد ژئوپلیتیکی می‌تواند شرایطی را میسر کند که این شرایط دستاوردهای زیادی را در حوزه اقتصادی و سیاسی برای این ترکیه فراهم کند. ایجاد سد برای افزایش هژمون خود در منطقه و ایجاد دالان زنگزور نیز در همین دایره می‌گنجد. اینکه این ایده تا چه اندازه عملیاتی باشد، به شرایط ژئوپلیتیکی، مناسبت قدرت‌ها با ترکیه و اینکه سایر کشورها چقدر بگذارند این پروژه عملیاتی شود، بازمی‌گردد. دالان زنگزور هم می‌تواند آرمانی برای ترکیه باشد که به این وسیله به جمهوری آذربایجان متصل شود تا اتصال ترکیه به آکتائو برقرار شده و آنکارا بتواند وارد آسیای مرکزی شود و در ادامه بتواند به ابتکار یک کمربند-یک راه ارتباط برقرار کند.
باید دید فعالان سیاسی در ایران چه برنامه‌هایی در مقابل این تصویرسازی دارند و از چه راهبردهایی به ترکیه فشار می‌آورند. از این منظر باید دید که ایران چگونه مناسبات خود را با ترکیه و قفقاز تعریف می‌کند، زیرا هر تصمیمی می‌تواند منافع ملی ایران و همچنین پیگیری پروژه‌های ژئوپلیتیکی ایران در ارتباط با ترکیه را متأثر کند.
به‌طور مشخص سیاست ایران در این رابطه با ابهام همراه است. در جاهایی سطح تعاملات ایران با این پروژه‌های ژئوپلیتیکی ترکیه مدارا بوده و در برخی موارد، احساسی، سیاسی یا بعضاً برخورد نظامی در سطح رسانه مطرح شده است. اما اینکه در واقعیت امر ایران چه راهبرد ژئوپلیتیکی را در برابر اقدامات ترکیه دنبال می‌کند، مسئله‌ای است که با ابهامات فراوانی روبه‌روست.
ایران در پروژه شمال- جنوب به‌دنبال آن است که اتصال رشت-آستارا برقرار و از بعد فنی تکمیل شود، اما به ادامه آن فکری نشده است. در گذشته سطح تنش ایران با جمهوری آذربایجان در سطح کنونی نبود و می‌شد در نظر گرفت که ادامه این کریدور به باکو و قفقاز و در ادامه به داخل قفقاز کشیده شود و به اهداف‌مان در کریدور شمال-جنوب برسیم، اما اکنون وقتی به مرز می‌رسیم، از نظر ایران، «دیگری» وجود دارد و در این حالت، پروژه می‌تواند متوقف شود. بنابراین همه این موارد به این بازمی‌گردد که ایران چه نوع ارتباطی با جمهوری آذربایجان برقرار می‌کند.
ایران در ماه‌های گذشته یک سیاست معقولانه ذیل چتر سه کد ژئوپلیتیکی که رئیس‌جمهور مطرح کرده، عمل کرده‌ است؛ نگاه به شرق، ارتباط با کشورهای اسلامی و سوم سیاست همسایگی که به ترتیب، از بعد جهانی، منطقه‌ای و محلی دنبال می‌شود.

وقتی سیاست همسایگی پررنگ می‌شود، شاهد هستیم که مناسبات ایران و عربستان بهبود یافته و از فاز «دیگری» خارج می‌شود. در کد ژئوپلیتیکی که اکنون دنبال می‌شود، باید به این سو حرکت کنیم که بتوانیم منافع ملی خود را به حداکثر برسانیم و در ارتباط با سیاست همسایگی از چه روزنه‌هایی با مشارکت کدام کشورها و چگونه می‌توانیم با جمهوری آذربایجان، سطح تنش خود را کاهش دهیم و به مناسبات همکاری در تصویر ژئوپلیتیکی تبدیل کنیم. بنابراین اگر بخواهیم منافع ملی خود را دنبال کنیم، باید از ابهامی که در منطقه قفقاز وجود دارد و مشخص نیست ایران چه راهبرد ژئوپلیتیکی را دنبال می‌کند، خارج شده و به شفاف‌سازی بپردازیم و در عین حال، سیاست همسایگی را با کشورهای همسایه دنبال کرده تا بتوانیم پروژه‌های ژئوپلیتیکی خود را در راستای منافع ملی تعریف کنیم.

 

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar