آشنایی با معنی «دیو» در شاهنامه

به نقل از خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست ماهانه شاهنامه‌پژوهی تخصصی با حضور استادان و صاحب نظران و شاهنامه‌پژوهان،  به همت موسسه فرهنگی بزرگمهر حکیم، به دبیری و مدیریت محمد رسولی، شاهنامه‌شناس با بررسی سرآغاز جنگ‌های ایران و توران، و همچنین تاریخ خانه‌سازی و شهرسازی در ایران بر اساس شاهنامه، در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد؛ در این نشست عنوان شد که انسان ایرانی از آغاز سپیده دم تاریخ در دوران کیومرث نوعی از خانه‌سازی را دانسته بود و سپس به تدریج بر نوع و گونه و کیفیت آن افزوده است. تا حدی که در زمان جمشید این هنر به اوج خود رسیده است.

اما در ابتدای این نشست، هوشنگ طالع، پژوهشگر با اشاره به «چیستی و کیستی دیو و دیوها» در شاهنامه، اظهار کرد: بیان «دیو» در واقع اشاره به خداوند داشته است، زیرا در درازنای تاریخ، تا چندین هزار سال دیو معنای خدا می‌داده است. چنانکه هنوز هم در برخی کشورها، از جمله فرانسه، هندوستان و... این واژه با اندکی تفاوت در تلفظ معنی خداوند می‌دهد.

او گفت: ایرانیان باورمند بودند و هستند که همه دانش‌ها و علوم نزد خداوند است، اگر هم انسان دانشی را با کوشش کشف می‌کند، باز این لطف خدا به انسان است که دانش و یا حکمتی را به انسان اعطا کرده است، از این رو در شاهنامه می‌خوانیم که «دیوان به ایرانیان (انسان‌ها) خط و نوشتن آموختند.»

در ادامه، محمد رسولی، نویسنده کتاب «نگاهی نو به شاهنامه» بیان کرد: اینکه در شاهنامه می‌خوانیم طهمورث، «دیوان را به افسون ببست» اشاره به پیشرفت علم و دانش دارد، زیرا افسون در لغت معنی چاره، تدبیر، دانش، فن و شگرد و شگردشناسی دارد. در اینجا انسان ایرانی با پیشرفت خود، فرا گرفته بود که چگونه دانش و رموز علوم و قوانین هستی و فیزیک و شیمی را کشف کند. این توانمندی و توفیقات در کنار باورمندی به اینکه همه دانش‌ها نزد خداست، سبب می‌شود که در شاهنامه بخوانیم، دیوان «نبشتن به خسرو بیاموختند» و بخوانیم که طهمورث «از ایشان دو بهره به افسون ببست.»

این شاهنامه‌شناس افزود: شاید راز مهم این بیت یعنی «از ایشان دو بهره به افسون ببست / دگرشان، به گرز گران کرد پست» همین است که تا حد امکان با تسلط بر علم و دانش، امور را پیش بردند و هر کجا که علم به آن نرسیده بود، با مقاومت و پایداری و امکانات فیزیکی زندگی را اداره می‌کردند.

در این نشست، منوچهر پیشوا به پژوهش‌های خود به تاریخچه معماری و به ویژه هنر «طاق زدن» اشاره کرد و گفت: متاسفانه شاهد هستیم که بسیاری از هنرهای معماری دوره اشکانیان، منسوب به ساسانیان شده است.

در ادامه این نشست به نکته مهم «پیدایش گردونه، ارابه» در شاهنامه اشاره شد که ایرانیان از آغاز کار «منوچهر» دارای آن بودند و سیدجعفر سیدموسوی فعال فرهنگی و شاهنامه‌پژوه، در این باره گفت: در برخی آثار باستانی و مساجد قدیمی به‌طور مشخص در مسجد یزد، تصویر گردونه و گردونه مهر را کشیده‌اند. این امر نشان می‌دهد تصویر این گردونه که شبیه به همان صلیب شکسته معروف است ارتباطی با حزب نازی آلمان نداشته است و از دیرباز وجود داشته و نشانی ایرانی است.

در این نشست مسعود جهان‌نما، شاهنامه پژوه، فعال فرهنگی و حقوقدان، زهرا گلسرخی و بانو احمدی ازشاهنامه‌پژوهان حاضر به ارائه موضوعات و نظریه خود در خصوص شاهنامه پرداختند.