خلیج فارس در نمایشگاه کتاب؛ چه کتاب‌هایی درباره خلیج فارس پیدا می‌شود؟

۱۰ اردیبهشت روز ملی خلیج فارس است، شاخابی که در جنوب کهن‌ترین کشور جهان قرار دارد و لاجرم یکی از مهمترین و ثروتمندترین مسیرهای تاریخ بوده و هست. صنعت و هنر لنج‌سازی و دریانوردی روی آن سابقه طولانی چندصد ساله دارد و در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است،. اسناد و دست نوشته‌های دریانوردان که از بنادر خلیج‌فارس به اقصی نقاط جهان سفر می‌کرده اند موجود است، اینگونه است که بسیاری از اصطلاحات دریانوردی ریشه فارسی دارد.

خلیج فارس یکی از زیست‌بوم‌های منحصربه‌فرد جهان محسوب می‌شود؛ زیستگاه گونه‌های مختلف دریایی مانند ماهی‌ها و میگوها، لاک‌پشت‌های دریایی، دلفین‌ها و مرجان‌ها و گیاهان دریایی است. مرجان‌ها و جنگل‌های حرا از جمله زیستگاه‌های حساس و ارزشمند این منطقه‌اند که نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی دارند.

خلیج فارس نقش حیاتی در اقتصاد کشورهای منطقه دارد و از نظر ماهیگیری و صنعت شیلات، گردشگری دریایی، تجارت دریایی و بنادر و مهم‌تر از همه منابع نفت و گاز بر اقتصاد کشورهای اطراف خود و جهان بسیار مؤثر است و تخریب محیط زیست این منطقه می‌تواند تأثیر مستقیم بر معیشت مردم و اقتصاد کشورهای حاشیه خلیج فارس بگذارد.

این خلیج به‌دلیل عمق کم، شوری زیاد، و گردش آب محدود، بسیار آسیب‌پذیر است. آلودگی‌های نفتی، فاضلاب شهری و صنعتی، ساخت‌وسازهای ساحلی، و گرمایش زمین اثرات شدیدی روی آن می‌گذارند. یادمان باشد که خلیج فارس یکی از پرترافیک‌ترین مسیرهای نفت‌کش در دنیاست. نشت نفت و آلودگی‌های ناشی از استخراج و حمل‌ونقل نفت، تهدید جدی برای آبزیان و اکوسیستم‌های آن به‌شمار می‌آید.

گرمایش زمین باعث افزایش دمای آب و اسیدی شدن آن می‌شود، که برای مرجان‌ها و موجودات دریایی بسیار خطرناک است. آلودگی محیط زیست خلیج فارس یا بی‌توجهی در یک کشور می‌تواند به کل منطقه آسیب بزند. بنابراین، همکاری منطقه‌ای در حفاظت از محیط زیست و اقتصاد و گردشگری اهمیت زیادی دارد.

خلیج فارس در نمایشگاه کتاب

در نمایشگاه کتاب که قدم بزنی، یا روی دستگاه‌های جستجوگر که دنبال کتابی با موضوع خلیج فارس بگردی، کتاب‌های زیادی به دست می‌آید، در حوزه‌های بسیار. از محیط زیست و تاریخ و جغرافیا و ادبیات گرفته تا کتاب‌های نظامی و مجموعه مقالات؛ و نویسنده‌ها… از اساتید ادبیات گرفته تا سفیر و جغرافی دان و مورخ.

به واقع از هر منظری بخواهیم به این خلیج همیشه فارس بنگریم، می‌توان کتابی درباره اش پیدا کرد.

کتاب تاریخ خلیج فارس، بنادر و جزایر که مؤسسه میراث مکتوب به همت پتروشیمی بندر امام آن را چاپ کرده و همین امسال در روز خلیج فارس رونمایی شد؛ کتاب تاریخی قابل توجهی است. و چه سنت خوبی است همکاری نهادهای صنعتی و سرمایه گذاری در حوزه فرهنگ.

این کتاب با تصحیح رسول خیراندیش و عمادالدین شیخ الحکمایی منتشر شده، نوشته محمدحسین سعادت کازرونی است، و در زمانی نوشته شده که کشورهای حاشیه خلیج فارس هنوز پدید نیامده بودند، و به همین دلیل اطلاعات ارزشمندی درباره خلیج فارس و بندرها و جزیره‌های آن، ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی مردم و محصولات و کالاهای و تجارت در خلیج فارس را در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

اهمیت حفظ امنیت و آرامش در منطقه و ابهام خلیج فارس انکارناپذیر است، و نقش نیروهای نظامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران در این زمینه ایجاب می‌کند به داشتن پژوهش‌ها و انجام مطالعات بسیار که در نمایشگاه امسال چند عنوان کتاب جدید را به نمایشگاه آورده است. کتاب‌های الگوی امنیتی مناطق شکننده ژئوپلتیکی، خلیج فارس در مسیر توسعه و تعامل، و راهبردهای اقتدار جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس که توسط انتشارات دافوس (ارتش جمهوری اسلامی ایران) منتشر شده، از منظر نظامی و امنیتی به این پاره تن ایران پرداخته است.

کتاب ساختار جدید امنیت، صلح و همکاری در خلیج فارس به قلم سید حسین موسویان دیپلمات و سفیر ایران که حاصل تدریس وی در دانشگاه پرینستون است و بیانگر باور او به وجود روش‌هایی برای رفع اختلافات و افزایش همکاری‌هایی منطقه‌ای در حوزه خلیج فارس؛ که انتشارات روزنه آن را منتشر و عرضه کرده است و از نظر فرهنگی و سیاسی کتاب جالب توجهی است.

در جهان امروز و بعد از تشکیل کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس و البته اکتشاف و استخراج نفت و گاز و تغییر معادلات قدرت و ثروت و توسعه، تغییرات سیاسی اجتناب ناپذیر است. حضور کشورهای بیگانه و تأثیرات قدرت‌ها بر این معادلات و تزریق سلاح به این کشورها کار را پیچیده‌تر می‌کند؛ ایران به عنوان کشوری با حضور و سابقه طولانی حکمرانی بر این آب‌ها با هشیاری و آگاهی می‌تواند نقش تعیین کننده ای در این تنظیم معادلات داشته باشد.

در زمینه تاریخ و اساطیر و ادبیات نیز سه مجموعه مقاله خواندنی، به نام‌های خلیج فارس فرهنگ و تمدن، از کران تا کرانه که ارج نامه محمدباقر وثوق است، و مجموعه مقالات چهارمین همایش دوسالانه بین‌المللی فارس؛ و همچنین یک کتاب تاریخی با نام تاریخ اقتصادی و سیاسی خلیج فارس در زمان افشاریه و زندیه که انتشارات نگارستان اندیشه آنها را منتشر کرده، وجود دارد که کافی است فقط فهرست را ببینی و نام نویسندگان آن مقالات به شور و شوق بیاوردت، ژاله آموزگار، محمدابراهیم باستانی پاریزی، محمدباقر وثوق، رسول خیراندیش و… پژوهشگران و اساتید مبرز حوزه‌های مختلف.

این چند نمونه تنها مواردی بود از کتاب‌هایی که درباره خلیج فارس در نمایشگاه امسال وجود دارند. به آنها بیافزایید کتاب اطلس نقشه‌های تاریخی خلیج فارس به پنج زبان، که حاصل سال‌ها کار مؤسسه کارتوگرافی سحاب است هم، کتابی است برای بیان و اثبات دوباره نام خلیج فارس بیرون از مرزهای ایران؛ و این کار لازمی است، چراکه در داخل کشور اختلافی بر سر این نام وجود ندارد.

هرچه هست باید در عرصه بین الملل و با ایفای نقش همیشگی و تاریخی ایران در عرصه جهانی در همه سطوح فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و زیستی شکل بپذیرد، چنان‌که می‌بینیم سال‌ها تحریم ظالمانه نقش ایران را کمرنگ کرده اما تلاش برای حذف ایران و فرزندانش از صحنه جهان مانند تلاش برای حذف یا تغییر نام خلیج همیشه فارس ناکام مانده و خواهد ماند.