نویسندگان/ مروری بر آثار و اندیشه «غلامحسین ابراهیمی دینانی»

ايرنا/ «غلامحسين ابراهيمي ديناني» چهره ماندگار فلسفه و استاد بازنشسته دانشگاه تهران، چهره نام آشنايي براي عموم و به ويژه علاقه مندان حکمت و فلسفه است. در اين گزارش نگاهي به زندگي، آثار و ديدگاه هاي وي داشته ايم. درک محضر حکيمان برجسته يي چون امام خميني (ره)، علامه طباطبايي، ميرزا ابوالحسن رفيعي قزويني و برخورداري از ذهن نقاد و آزادانديش، بيان جذاب و شيوا، همچنين قلمي روان و گيرا، او را به چهره اي محبوب در ميان آنها که به فلسفه عشق مي ورزند، بدل ساخته است. وي آثار فراواني در حوزه فلسفه و تاريخ فلسفه تاليف و سال ها تدريس منابع مهم فلسفي در حوزه و دانشگاه را در کارنامه خود ثبت کرده است. کساني که با ابراهيمي ديناني آشنايي دارند، مي دانند که «گفت و گو» عنصر کليدي او در فلسفيدن است تا آنجا که گاهي فلسفه را مساوي گفت و گو مي داند و معتقد است در آثارش به گفت و گو با فلاسفه و انديشمندان قرن هاي گذشته مي پردازد. ديناني تاکنون تاليف بيش از بيست کتاب و صدها مقاله را در کارنامه اش دارد. وي سه بار جايزه کتاب سال را بدست آورده است. همچنين وي داراي آثار صوتي و تصويري فراواني است که مربوط به کلاس ها، سخنراني ها، مصاحبه ها، برنامه هاي تلويزيوني و فيلم هاي مستند است. از کتاب هاي تاليفي وي مي توان به «قواعد کلي فلسفي در فلسفهٔ اسلامي»، «دفتر عقل و آيت عشق»، «ماجراي فکر فلسفي در جهان اسلام»، «وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامي»، «فيلسوفان يهودي و يک مسئله بزرگ»، «شعاع انديشه و شهود در فلسفه سهروردي»، «منطق و معرفت در نظر غزالي»، «اسماء و صفات حق»، «نيايش فيلسوف»، «از محسوس تا معقول»، «درخشش ابن رشد در حکمت مشاء» و ... اشاره کرد. *شعاع انديشه و شهود در فلسفه سهروردي سهروردي بنيان گذار حکمت اشراق در جهان اسلام است و آگاهي از انديشه هاي اين متفکر و فيلسوف ايراني، کليد فهم مکتب اشراق و نماياننده ي تاثير عميق فرهنگ ايراني بر جهان فلسفه به شمار مي آيد. درميان فيلسوفان مسلمان، شايد تعبير «فيلسوف فرهنگ» درباره ي شيخ شهاب الدين سهروردي که ابراهيمي ديناني به کار برده است، گوياي اهميت نقش اين فيلسوف مسلمان در گسترش فرهنگ عقلي باشد. علاقه ي ديناني به شيخ شهاب الدين سهروردي و حکمت اشراق در جاي جاي آثار او پيداست و کمتر بحث ادبي و فلسفي از وي مي توان يافت که در آن به کنايه يا صراحت از سهرودي نام نبرده باشد. ديناني مقاله هاي زيادي درباره سهروردي نوشته و سال هاست که متون او را درس مي دهد و نوشته عمده او درباره سهروردي کتاب «شعاع انديشه و شهود در فلسفه سهروردي» است. وي در نوشته هاي خود به صورت متن محور، انديشه هاي سهروردي را تفسير کرده است. بدين صورت که ابتدا قسمتي از يکي از آثار سهروردي را آورده و سپس آن را شرح و توضيح داده است. همچنين به نظر ابراهيمي ديناني در انديشه هاي سهروردي يک اصل مسلم قابل توجه بوده و آن اين است که اگر سهروردي را بدون شاخصه هاي اصلي که در انديشه او سراغ داريم بررسي شود، ديگر نمي توان او را در مقام تفکر و انديشه داراي سخني تازه دانست؛ يعني با قراردادن او در سلک تصوف در واقع او را در سلسله نسب معنوي قرار داده ايم که در اين جعل، مقام تفکر فلسفي اش را از وي گرفته ايم. بنابراين حکمت و فلسفه، اساس انديشه سهروردي محسوب شده و از اين حيث، مي توان گفت نوشته هاي ابراهيمي ديناني بر اين محور استوار بوده و اين تمايل را نشان مي دهد. *دفتر عقل و آيت عشق يکي از آثار برجسته ابراهيمي ديناني «دفتر عقل و آيت عشق» در 3 جلد است. اين پرسش که از ميان عقل و عشق کدام يک برتر از ديگري است، از دير باز ذهن بسياري از انديشمندان را به خود مشغول داشته است و مي توان آثار گوناگوني را به صورت منظوم يا منثور يافت که در آنها اين مساله بررسي شده است. ابراهيمي ديناني نيز در سه گانه دفتر عقل و آيت عشق ، ريشه هاي فکري اين مساله را در آثار انديشمندان گوناگون جهان اسلام از اهل عرفان گرفته تا پيروان فلسفه تحقيق کرده و موضع خود را در خلال اين تحقيق مطرح کرده است. جالب توجه اين است که در اين تحقيق بسياري از آثار ادبي که بيشتر اهل ادب آن هم از منظر زبان و ادب به بررسي آنها مي پرداختند به مثابه متن هايي که در حوزه فکر و فرهنگ نگريسته شده و در اختيار خوانندگان قرار گرفته است. براي نمونه مي توان به «فردوسي»، «عطار نيشابوري»، «خيام»، «بابا طاهر»، «ناصر خسرو» و «سنايي» اشاره کرد که آثارشان به تفصيل مورد بررسي قرار گرفته است. *ماجراي فکر فلسفي در جهان اسلام رويارويي انديشمندان مسلمان همواره بحث هاي جدي و گاه همراه با جنجال را در جهان اسلام پديد آورده است و بازخواني انتقادي آراء اين انديشمندان در روزگار ما جذابيت بيشتري را براي خوانندگان به همراه داشته است. ابراهيمي ديناني در اين کتاب 3جلدي ماجراي فکر فلسفي در جهان اسلام را بر پايه رويارويي فيلسوفان و متکلّمان اسلامي بررسي کرده است. وي کوشيده با رجوع به اصل نوشته هاي مخالفان فلسفه، پرده از تاريخ فکر فلسفي در جهان اسلام بردارد و خواننده را با انديشه ي متفکران ضد فلسفه همچون «غزالي»، «ابن حزم»، «فخر رازي»، «ابن تيميه» و ... آشنا کرده و تلاش فلاسفه براي پاسخ گويي به رديات آن ها را بيان کند. *خواجه نصيرالدين طوسي فيلسوف گفت و گو دوران زندگي خواجه نصير الدين طوسي داراي فراز و نشيب فراوان بوده است که روزگاري در مصاحبت با باطن گرايان اسماعيلي و روزگاري در عهده داري وزارت دستگاه هولاکوي مغول گذشته است . وي هم مرد انديشه است و از اين روست که ابراهيمي ديناني اثري مستقل را به بررسي افکار اين فيلسوف برجسته اختصاص مي دهد. آثار برجاي مانده از نصيرالدين طوسي نشان مي دهد که وي همواره با اهل فکر روزگار خود چه به صورت حضوري و چه از طريق مکتوبات به تبادل نظر مي پرداخته است. ديناني در اين کتاب، نصيرالدين طوسي را در مقام انديشمندي که راه گفت و گو مبناي زندگي وي قرار دارد، در نظر گرفته است و به ارزيابي آثار وي از اين منظر پرداخته است. ابراهيمي ديناني در 5 دي سال 1313 در شهر درچه روستاي دينان از توابع خميني شهر که امروزه جزو شهرستان خميني شهر اصفهان است بدنيا آمد. وي پس از تحصيل ابتدايي در روستاي خود، در مدرسه علميه نيم آورد اصفهان به تحصيلات ديني مشغول شد. پس از گذراندن دوره سطح و مقدمات فلسفه، سال 1333 وارد حوزه علميه قم شد و ضمن تحصيل خارج فقه و اصول نزد مراجع بزرگ، نزد علامه طباطبائي به فراگيري فلسفه نيز پرداخت که شاهد مباحث فلسفي هانري کربن (فرانسوي) و علامه طباطبايي نيز بود. فلسفه را در اصفهان نزد حکيم ضياء پور شروع کرد و در قم در سطح عالي با علامه طباطبائي به پايان رساند و از شاگردان خاص او شد. سال 1345 پس از درگذشت آيت الله بروجردي به تهران مهاجرت کرد و وارد دوره کارشناسي دانشگاه تهران شد و پس از اخذ درجه کارشناسي براي گذراندن امورات زندگي به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. تا دريافت دکترا ادامه تحصيل داد و سال 1352 از رساله دکتري تخصصي فلسفه خود دفاع کرد. پس از اخذ درجه کارشناسي جهت گذراندن امورات زندگي به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. سال 1353 به عنوان استاد فلسفه در دانشگاه فردوسي مشهد مشغول به تدريس شد. سال 1362 به تهران منتقل شد و عضو هيات علمي دانشگاه تهران شد. ديناني در سمينارها و همايش هاي متعدد داخلي و خارجي شرکت داشته و مقالات و آثار فراواني در حوزه فلسفه و دين پژوهي به رشته تحرير در آورده که برخي از کتاب هايشان جايزه کتاب سال جمهوري اسلامي ايران را دريافت کرده است و در اولين دوره همايش چهره هاي ماندگار در سال 1380 از او با عنوان چهره برتر فلسفه تقدير شد. ابراهيمي ديناني يکي از انديشمندان برجسته کشور است که تاکنون بيشترين همت خود را در شناخت و معرفي فلسفه ي دوران ايران اسلامي مصروف داشته و توانسته است آثاري ماندگار را از خود برجاي بگذارد. اين امر خود نشانگر عمق نگاه و گستره ي توانمندي در انتقال مفاهيم از سوي اين استاد فلسفه و حکمت اسلامي است.