قند پارسی/ افسانه سی مرغی که «سیمرغ» شدند

برترين ها/ کمتر فارسي زباني است که با افسانه ي سيمرغ آشنا نباشد؛ با اين همه حضور سيمرغ به شاهنامه ي فردوسي محدود نمي شود. يکي از آثاري که سيمرغ محور آن قرار گرفته است «منطق الطير» شيخ عطار نيشابوري است. اين اثر ارجمند يکي از شاهکارهاي ادبيات عرفاني فارسي است. که در قرن ششم هجري قمري سروده شده است. اين اثر بزرگ به زبان هاي اروپايي ترجمه شده است. همچنين ژان کلود کرير نمايش نامه نويس مشهور فرانسوي با همکاري پيتر بروک ، کارگردان تئاتر مشهور بريتانيايي، نمايش نامه اي بر اساس منطق الطير نوشته اند که در چندين شهر جهان به روي صحنه رفته است. سيمرغ عطار با سيمرغ شاهنامه به طور کل تفاوت دارد. اگر در شاهنامه سيمرغ پرنده اي افسانه اي است که گاهي به کمک زال و رستم مي آيد در منظومه منطق الطير سيمرغ مظهر بي نشان حق است که ديگر پرندگان در جستجوي او تصميم به سفر مي گيرند. در ادبيات صوفيانه جان انسان به مرغ و جسمش به قفس تشبيه شده است. اين مرغ همواره مشتاق فرار از قفس است. اين ادبيات بيشتر از هر چيز شرح اين شوق است. همان طور که دکتر شفيعي کدکني بيان کرده است در منطق الطير آثار شاعران و نويسندگان پيش از عطار هويدا است. عطار در منطق الطير بسياري از سخنان مشايخ را از تذکره الاوليا خودش نقل کرده است. اما منظومه منطق الطير بيش از همه متأثر رساله اي از احمد غزالي و رساله الطير ابن سينا است. رساله ي ابن سينا را سهرودي به زبان فارسي ترجمه کرده است. ماجراي منطق الطير اين گونه آغاز مي شود: « مرغان همه گرد آمدند و گفتند ما را پادشاهي بايد که به پادشاهي او تسليم شويم و او را به پادشاهي بشناسيم. بياييد در طلب او به راه افتيم و او را بيابيم و در سايه او زندگي کنيم و در ريسمان او آويزيم. فرمان بردار او باشيم و گوش به اوامر او داريم و پيرو احکام او شويم. ما شنيده ايم که پادشاهي است که او را سيمرغ مي خوانند فرمان او در خاور و باختر جريان دارد. بياييد نزد او برويم و خويشتن بدو بسپاريم» در اين داستان جمع مرغان که مظهر سالکان راه حقند، در طلب پادشاهي خود به جستجوي سيمرغ، که جلوه ي حق است بر مي آيند. در اين ميان هدهد راهنما و پير طريقت مرغان است. آنها به سوي کوه قاف که جايگاه سيمرغ است رهسپار مي شوند. در ابتداي راه عده اي از مرغان هر کدام به بهانه اي از ادامه ي راه صرف نظر مي کنند. هدهد با روايت داستان شيخ صنعان مابقي مرغان را به ادامه ي راه وا مي دارد. مرغان در اين مسير سخت هفت وادي پيش رو دارند که اشاره به هفت وادي سلوک دارد اين وادي ها به ترتيب عبارت اند از: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحيد،حيرت، فقر و فنا در عبور از اين وادي ها بسياري از مرغان از پاي در مي آيند. و از ميان آن همه پرنده فقط سي مرغ باقي مي مانند که به جايگاه سيمرغ مي رسند. در واقع سيمرغ خود اين سي مرغ هستند که پس از عبور از هفت وادي «سيمرغ» شده اند. اين کتاب آرايش است ايام را خاص را داده نصيب و عام را گر چو يخ افسرده اي ديد اين کتاب خوش برون آمد چو آتش از حجاب نظم من خاصيتي دارد عجيب زانکه هردم بيشتر بخشد نصيب گر بسي خواندن ميسر آيدت بي شکي هر بار خوشتر آيدت آنجه من بر فرق خلق افشانده ام گر نمانم تا قيامت مانده ام گل فشاني کرده ام زين بوستان ياد داريدم به خير اي دوستان بهترين تصحيح موجود از منطق الطير منطق الطير، تصحيح، مقدمه و تعليقات : دکتر محمدرضا شفيعي کدکني، انتشارات سخن، چاپ يازدهم 1391 گزيده منطق الطير گزيده منطق الطير(هفت شهر عشق)، تلخيص، مقدمه و شرح: دکتر حسين الهي قمشه اي، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ اول 1373