کتاب روز/ معرفی کتاب‌هایی برای پرواز بی‌فرود سال 1367

خبرگزاري کتاب ايران/ به مناسبت 12 تيرماه سالروز حمله ددمنشانه ناوگان آمريکا به هواپيماي مسافربري جمهوري اسلامي ايران در سال 1367 به مرور برخي آثار در اين زمينه پرداخته است. صبح دوازدهم تيرماه 1367 ساعت 10 و 22 دقيقه آسمان خليج فارس شاهد فاجعه‌اي بود که ناو وينسنس آمريکا رقم زد. 27 سال پيش، هنگامي که ايران هنوز درگير جنگ تحميلي بود، ناوگان آمريکايي کوشيد تا با هدف قرار دادن پرواز شماره 655 ايران اير به دبي که 290 مسافر غيرنظامي داشت، کشورمان را تحت فشار قرار دهد. در ميان سرنشينان هواپيما، 66 کودک زير 13 سال، 53 زن و 46 تن تبعه کشورهاي خارجي (اماراتي، يوگسلاوي، پاکستاني، هندي و ايتاليايي) نيز حضور داشتند که همگي قرباني شدند. پس از اين اقدام مقام‌هاي آمريکايي، در حالي سعي در اشتباه جلوه دادن عملکرد ناو وينسنس داشتند که اين کشتي جنگي مجهز به پيشرفته‌ترين سيستم‌هاي راداري و رايانه‌اي بود. افزون بر اين، نوع هواپيماي در حال پرواز هم مشخص بود. اقدام تحقيرآميز ديگر آمريکا پس از اين ماجراي تلخ، آويختن نشان شجاعت بر گردن ويليام راجرز فرمانده ناو وينسنس بود! ايران، چهاردهم تيرماه در نامه‌اي به رئيس شوراي امنيت خواستار تشکيل جلسه فوري شورا براي رسيدگي به موضوع شد. 25 تيرماه اين شورا تشکيل و قطعنامه 616 شوراي امنيت (1988) صادر شد. اين قطعنامه با ابراز تأسف عميق از ساقط ساختن هواپيماي غيرنظامي ايران به وسيله موشکي که از يک ناو جنگي آمريکا شليک شده و از دست رفتن غم‌انگيز جان انسان‌هاي بي‌گناه، بر لزوم اجراي فوري و کامل قطعنامه 598 (1987)، شورا را به عنوان تنها مبناي حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پايدار، منازعه ميان ايران و عراق ابراز و پشتيباني خود را از دبيرکل براي اجراي اين قطعنامه تاکيد کرد. در اين 27 سال آثاري را که به سقوط هواپيماي ايراباس ايران توسط ناوگان آمريکايي پرداخته‌اند مي‌توان به دو گروه تقسيم کرد. نخست، آثاري که در خلال آن‌ها به اين ماجرا پرداخته‌اند و ديگر، کتاب‌هايي که به طور مستقيم اين مساله را مورد توجه قرار داده‌اند. ايبنا به همين ترتيب، نگاهي دارد به آثار منتشر شده در اين زمينه. اطلاعات برخي از آثار پيش رو، در نتيجه جستجو در سايت موسسه خانه کتاب به دست آمده است. • هاشمي رفسنجاني: کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۷ : پايان دفاع آغاز بازسازي به اهتمام عليرضا هاشمي، تهران: دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر م‍ع‍ارف‌ انقلاب‏‏، ‏1389، 800ص، 150000 ريال. اين کتاب هشتمين اثر از مجموعه «روزنوشت‌هاي آيت‌الله هاشمي رفسنجاني» است که در آن از رخدادهايي چون شرايط پذيرش آتش‌بس در جنگ، عمليات مرصاد، مسايل مربوط به قائم مقام رهبري و آيت‌الله منتظري، مذاکرات ژنو، اصلاح قانون اساسي و شوراي بازنگري اين قانون، مسايل بازسازي اقتصادي کشور پس از جنگ و استعفاي نخست‌وزير و ده‌ها رخداد مهم ديگر ياد شده است. در آن زمان هاشمي، جانشين فرماندهي کل قوا و فرماندهي عالي جنگ را از طرف حضرت امام (ره) عهده دار بود و از طرفي رياست مجلس را بر عهده داشت و از افراد حاضر و تاثيرگذار در مهم‌ترين تصميم‌گيري‌هاي نظام به شمار مي‌رفت، روايت او از رخدادها، حاوي مسايل و ناگفته‌هايي است که همانند ساير روزنوشت‌هاي وي، اطلاعات دست اولي را در اختيار علاقه‌مندان به تاريخ انقلاب و جنگ قرار مي‌دهد و بسياري از ابهامات و پرسش‌هاي مطرح شده درباره‌ مقطع پايان جنگ را روشن مي‌کند. • ت‍اري‍خ‌ س‍ي‍اس‍ي‌ ج‍ن‍گ‌ ت‍ح‍م‍ي‍ل‍ي‌ ع‍راق‌ ع‍ل‍ي‍ه‌ ج‍م‍ه‍وري‌ اس‍لام‍ي‌ اي‍ران‌ علي‌اکبر ولايتي - دفتر نشر فرهنگ اسلامي - 528 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1376 - 3000 نسخه - 18000 ريال ولايتي در 11 فصل کتاب، چگونگي شکل‌گيري جنگ ايران و عراق و تصويب قطع‌نامه 598 و جريان عادي‌سازي روابط دو کشور را بررسي مي‌کند. فصل نخست به ريشه‌ها و زمينه‌ها و دلايل آغاز جنگ اختصاص دارد. نويسنده در همين فصل از نبرد چالدران و قرارداد صلح زهاب و ادعاهاي ارضي سخن مي‌گويد و در فصل دوم، چگونگي اشغال و باز پس‌گيري خرمشهر بررسي مي‌شود. فصل سوم و چهارم به تاثيرات منطقه‌اي و بين‌المللي فتح خرمشهر و واکنش سازمان ملل متحد و جنبش عدم تعهد و کنفرانس اسلامي و اجلاس سران عرب و کاربرد سلاح شيميايي توسط عراق تخصيص يافته است. در سه فصل بعدي از سياست‌هاي آمريکا، شوروي، فرانسه و انگلستان، زمينه‌هاي صدور قطع‌نامه 598 و تحريم تسليحاتي و اقدام نهايي براي آتش بس سخن به ميان مي‌آيد. نويسنده در فصل هشتم درباره مذاکرات ژنو و ملاقات با دبيرکل سازمان ملل متحد در ژنو، در فصل نهم درباره تحريک ديپلماتيک دبيرکل، در فصل دهم در باب تبادل‌نامه بين روساي جمهوري دو کشور ايران و عراق و بالاخره در فصل يازدهم درباره اجراي قطع‌نامه 598 گفت و گو مي‌کند. • مرکز طوفان: روايت شخصي از تروريسم و تراژدي ويليام راجرز Rogers, Will C. III; Rogers, Sharon; Gregston, Gene (June 1992). Storm Center: A Personal Account of Tragedy & Terrorism'. Naval Institute Press. ويليام راجرز در کتاب «مرکز طوفان» خاطرات دوران خدمتش در ارتش آمريکا را بازگو مي‌کند از جمله اين خاطرات، ‌حادثه سقوط هواپيماي ايرباس ايران توسط آمريکا است وي در اين کتاب روايت شخصي از تروريسم و تراژدي را بيان مي‌کند. راجرز که در سال 1991 از ارتش آمريکا بازنشسته شد در سال 1992، به همراه همسرش کتابي در اين زمينه نوشت و به توجيه اين اقدام پرداخت. • حقوق بين‌الملل هوايي منصور جباري - خوروش - 280 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1381 - 2000 نسخه - 16000 ريال عنوان‌هاي اين کتاب شامل کليات، اصول و قواعد حاکم بر هوانوردي بين‌المللي، سازمان‌هاي حقوق هوايي، مسئوليت متصديان حمل و نقل هوايي در برابر مسافر و کالا، خاطرات هواپيمايي، تاثير قاچاق و استعمال مواد مخدر در امنيت هوانوردي و «ممنوعيت استفاده از سلاح عليه هواپيمايي غيرنظامي در حال پرواز» است. در بخشي از اين کتاب نويسنده درباره ادعاهاي رسمي دولت آمريکا درباره اين رويداد نوشته است: «نماينده ‌ايالات متحده در سازمان بين‌المللي هواپيمايي در جلسه فوق‌العاده شوراي ايکائو گفته بود که در روزهاي دوم و سوم ژوئيه منطقه خليج فارس بسيار ناامن بود و کشتي‌هاي مختلفي از جمله يک کشتي پاکستاني و يک کشتي ليبريايي مورد حمله قرار گرفته بودند. در همان روز يک هواپيماي اف-۱۴ ايران از فرودگاه بندرعباس پرواز کرده بود و قصد حمله به کشتي آمريکايي را داشت. با توجه به اخطارهاي مکرري که بي پاسخ مانده بود، فرمانده مزبور براي دفاع از کشتي خود در برابر خطر احتمالي دست به حمله زده بود.» • شليک کن و فراموش کن (سرنگوني هواپيماي مسافربري ايران توسط ناو وينسنس آمريکا) خديجه اميرخاني - مرکز اسناد انقلاب اسلامي، موسسه فرهنگي هنري و انتشارات - 274 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1393 - 2500 نسخه - 65000 ريال اين کتاب بر اساس اسنادي که در اختيار مرکز اسناد انقلاب اسلامي بوده است، به تحليل و چگونگي بروز اين فاجعه مي‌پردازد. نا اميدي از عملکرد صدام، آشنايي با ناو وينسنس، مختصري از زندگي‌نامه ويل راجرز، پس از شليک موشک، طرح شکايت ايران از آمريکا در شوراي امنيت و اعتراف ويل راجرز، عنوان برخي بخش‌هاي اين کتاب را تشکيل مي‌دهد. در بحش پاياني اين کتاب به اظهار نظر‌هاي مجامع بين‌المللي درباره اين رخداد نيز اشاره شده است. • عقب‌نشيني فائزه اميرخاني، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 300 صفحه. مضمون کتاب «عقب نشيني» به حمله ناو وينسنس آمريکايي در سال 1360 به هواپيمايي پرواز 655 ايرباس ايراني اختصاص دارد. • چلچله‌هاي کاغذي مجيد پور‌ولي‌کلشتري، تهران: افراز، 1390، 88 صفحه. اين کتاب درباره مهماندار پرواز ايرباس ايران است که از کودکي روياي پرواز را در سر مي‌پروراند. • بيست سال پس از فاجعه حبيب احمدزاده؛ مترجمان فتحعلي‌آشتياني ... و ديگران، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر‏، ۱۳۸۷. اين اثر درباره نامه‌نگاري‌هاي «حبيب احمدزاده» با فرماندهان نظامي آمريکا در طول 10 سال نوشته شده است. بيست سال پس از فاجعه به دو زبان فارسي و انگليسي در 290 صفحه چاپ و منتشر شده است. • ايرباس - 300 به‌اهتمام: مناف يحيي‌پور؛ زيرنظر: شوراي‌نويسندگان‌وشوراي‌توليد - نشر تاريخ و فرهنگ - 96 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1379 - 10500 نسخه - 9000 ريال. حمله موشکي آمريکا به هواپيماي مسافربري ايران در فضاي هوايي خليج فارس يکي از مهم‌ترين محورهاي بحث اين کتاب است. از جمله حوادث ديگر سال 1367 که در اين کتاب به آن‌ها اشاره شده عبارتند از پيام نوروزي امام خميني (ره)، پيروزي‌هاي رزمندگان اسلام در جنگ تحميلي، ادامه موشک باران شهرها، راه‌اندازي اولين هلي‌کوپتر ساخت کشور با نام «شباويز» انتخابات مجلس سوم، قبول قطعنامه 598 و پايان جنگ، عمليات مرصاد، المپيادهاي علمي، تدوين آثار امام (ره)، بازسازي مناطق جنگ‌زده، المپيک، رويدادهاي مهم ورزشي، ماجراي سلمان رشدي، سينماي ايران در سال 1367، کتاب سال 1367، تمبرهاي تاريخي منتشر شده در سال 1367 و روزشمار حوادث اين سال.