چگونه شاهنامه‌خوانی را در میان کودکان ترویج دهیم؟

باشگاه خبرنگاران/ مردم ايران زمين از ديرباز با داستان‌هاي شاهنامه فردوسي، مثنوي معنوي مولوي و آثاري از اين قبيل که نويسندگان بزرگ سرزمين ما به اين مرز و بوم تقديم کرده‌اند، آشنا هستند از اين رو شاهنامه خواني در ميان مردم ما رواج بسياري داشته است. با مقدمه اي از تاريخ شاهنامه به بررسي بازتاب اين روز‌هاي شاهنامه خواني در ميان فرزندان ايران زمين مي‌پردازيم. تاريخ شاهنامه خواني شاهنامه‌خواني خواندن اشعار شاهنامه فردوسي به آواز مخصوص است و آن را در دو مجلس مختلف از جمله خوانين و اشراف و ديگري در قهوه خانه ها اجرا مي‌ کردند. شاهنامه‌خواني را در مجالس خوانين به صورت نشسته و در قهوه‌خانه‌ها به صورت ايستاده اجرا مي‌ کردند. شاهنامه خواني هميشه به صورت انفرادي يا چند نفري اجرا شده و در اجرا‌هاي اقوام لر همراه با ساز تال (کمانچه محلي خرم آباد) و با سبک خاص خود همراه بوده است. اين فرهنگ در بين اقوام لر از بين نرفته‌ و اگر چه کمرنگ‌تر از گذشته اجرا مي شود اما همچنان پابرجاست. در فرهنگ لري شاهنامه خواني به «شه نومه» خوني معروف است و شاهنامه‌خواني با نقالي تفاوت دارد. در شاهنامه‌خواني گفتار و رفتار اغراق‌آميز وجود ندارد و قصه‌گو با استفاده از لحن خودش داستان را بيان کرده و گاهي نيز از برخي حرکات براي رساندن معني بهره مي‌برد، اما نقالي به نوعي اجراي نمايش تک نفره است و اجرايش پيچيده‌تر از شاهنامه‌خواني است. بهناز حقيقي از مدرسان شاهنامه در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان؛گفت: وجود ارتباطات شبکه‌اي متنوع و گسترده دست کم اين خوشبختي را به ارمغان آورده که خانواده‌ها و بچه‌هاي بيشتري علاقه به شاهنامه و شاهنامه خواني پيدا کرده‌اند. با ديدن فيلم‌هاي اجراي نقالي يا شاهنامه خواني جوانان و نوجوانان و حتي کودکان هنرمند، بسياري از والدين و بچه‌ها تمايل آشنايي بهتر و بيشتر با اين هنر را دارند که از توجه خانواده‌ها در اين زمينه نبايد غافل شد. آن دسته از والديني که به فرهنگ و تاريخ و ادبيات کشور خود علاقه‌مند هستند و در اين زمينه براي فرزندان خود وقت مي‌گذارند معمولا فرزندان آنها با جديت بيشتري قصه‌ها را دنبال مي‌کنند. حقيقي در خصوص ارتباط گروه‌هاي سني مختلف با شاهنامه گفت: شاهنامه بي اغراق براي همه گروه‌هاي سني داستان‌هاي مناسب دارد. کوچکتر‌ها بيشتر با بخش‌هاي اسطوره‌اي همانند داستان سيمرغ، زال، ضحاک ماردوش و داستان پرواز کيکاووس و... ارتباط برقرار مي‌کنند و براي جوانان هم عاشقانه‌هاي بسيار شيرين و آموزنده در شاهنامه داريم؛ مثل داستان بسيار دلکش ازدواج زال و رودابه و پهلواني‌ها و دلاوري‌هاي فراوان و البته همه اين داستان‌ها سرشار از مضامين تربيتي و نکات آموزنده هستند. وي افزود:در جاي جاي شاهنامه فردوسي بزرگ بار‌ها به زشتي جنگ اشاره شده و بزرگتر‌ها بيشتر از بخش‌هاي تاريخي استقبال مي‌کنند. هرچند از هر بيت اين نامه باستاني مي‌توان بسيار آموخت. حقيقي درمورد سن يادگيري شاهنامه خواني ادامه داد: در آموختن شاهنامه مثل آموختن هر هنر يا علمي به خصوص براي کودکان هيچ بايدي وجود ندارد. بهترين روش اين است که بسترش براي کودکان مهيا باشد، يعني ببين و بشنو... اگر در اين زمينه علاقه نشان داد پس مي‌توان بيشتر کمک به آموزش کرد ولي اصرار فقط تاثير منفي دارد. شايد کودکي فقط علاقه به نقاشي دارد نه به خواندن شعر‌هاي شاهنامه که ما در اين زمينه دو روش داريم؛ اول با تعريف قصه، کودک را تشويق به نقاشي قصه اي که از شاهنامه شنيده است، مي‌کنيم در غير اين صورت بايد به کودک زمان بدهيم و نبايد آن‌ا را مجبور به خواندن شعر‌هاي شاهنامه کنيم,زيرا بي ترديد علاقه خود را از دست مي‌دهد و اصولا هر آموزش طاقت فرسا به کودکان به نظر من محکوم به شکست مي‌شود. وي ادامه داد: اگر کودکي مطلبي را با بازي و شادي بياموزد آن مطلب در ذهنش نقش مي‌بندد در حالي که آموزش سخت و اجباري جز دلزدگي سودي نخواهد داشت. روش‌هاي بسيار متنوعي براي آشنايي و آموزش کودکان نه لزوما آموزش شاهنامه وجود دارد و اگر کودک علاقه‌مند باشد امکان مانور‌ها و اجرا‌هاي بسيار زيبايي هم براي او وجود دارد. ما به هر شکلي که کودکان دوست داشته باشند از شاهنامه به شکل قصه، نمايش خلاق، نقاشي، شعرخواني به صورت شعر کودکانه و به صورت نمايش و اجراي دست جمعي و يا مونولوگ برايشان تعريف مي‌کنيم و ابيات منتخب از شاهنامه را طبق آخرين تصحيح يعني نسخه دکتر خالقي مطلق براي کودکان مي‌خوانيم تا تلفظ درست را ياد بگيرند. حقيقي در خصوص کشش کودکان و نوجوانان نسل جديد به شاهنامه و تاثير آن در زندگي فرزندان آينده اين مرز و بوم گفت: اولين و مهم‌ترين جاذبه شاهنامه حقيقت و راستي است که در آن يک ارزش بزرگ و الهي نهفته است. حتي شاه بيدادگر و خودخواه محکوم به نابودي است. دوم داستان‌هاي خيالي و اتفاقات شگفت مانند داستان رستم و اکوان ديو و سوم رنگ پردازي و تصويرسازي بسيار جذاب در سراسر شاهنامه به فراواني ديده مي‌شود. اين مدرس شاهنامه گفت:تنوع مفاهيم از عشق و دوستي، پهلواني، دفاع از کشور و مسائل تربيتي و اخلاقي، قصه‌هاي کودکي رستم و احترام به بزرگتر‌ها و... از جمله مواردي است که بچه‌ها بايد با شاهنامه و قهرمانان ملي خود آشنا شوند که در اينصورت بدون شک بحران‌هاي نوجواني را بسيار راحت‌تر سپري مي‌کنند و با قهرمانان فرياد مي‌زنند و با آنها پيروز مي‌شوند و رشد مي‌کنند. اين‌ها در هيچ ابرقهرماني خارج از اين مرز براي کودک ايراني دست يافتني نيست. وي افزود: به گفته استاد جلال خالقي مطلق شاهنامه يک کتاب نيست بلکه يک کتابخانه است. در شاهنامه از فلسفه، روان شناسي، جامعه شناسي، فنون رزمي، آرايش جنگي، رسوم بزم و جشن، چگونگي پيدايش نخستين‌ها، مسائل تربيتي و عاطفي و ... بخش‌هايي از تاريخ کهن ما يافت مي‌شود. حقيقي ادامه داد: وجود کتاب‌هاي بسيار متنوع از قصه‌هاي شاهنامه در گروه‌هاي سني مختلف باعث آشنايي بيشتر فرزندان اين سرزمين با قصه‌ها و قهرمانان ملي شده است. امروزه اين کتاب‌ها توسط ناشران مختلف و به قلم نويسندگان خوش ذوق در دسترس مخاطبان با سليقه‌هاي متنوع قرار دارد، ساخت انيميشن‌هاي «رستم و سهراب» و انيميشن‌هاي سريالي از شاهنامه و فيلم سينمايي «افسانه ماردوش» و سينمايي انيميشن «آخرين داستان» است که اين روز‌ها توجه بسياري از اهالي سينما و ادبيات را به خود جلب کرده است که در آشنايي کودکان با مفاهيم و داستان‌ها گام بلندي محسوب مي‌شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد