ماجرای لغو مجوز «انسان خردمند» و «انسان خداگونه» چه بود؟

مشرق/ چهارشنبه، ۲۵ ارديبهشت بود که خبري به نقل از ايوب دهقان‌کار، مشاور معاون فرهنگي ارشاد مبني بر لغو مجوز نشر کتاب‌هاي انسان خردمند و انسان خداگونه، نوشته يووال نوح هراري، نويسنده اسرائيلي منتشر شد. انتشار اين خبر بعد از گذشت کمتر از يک‌سال از انتشار کتاب‌هاي اين نويسنده اسرائيلي در ايران و البته فروش عجيب و فوق‌العاده اين دو کتاب کمي عجيب به نظر مي‌رسيد؛ البته يک روز بعد آقاي مرادي‌نيا، مديرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخواني اعلام کرد که «خبر لغو مجوز دو کتاب انسان خردمند و انسان خداگونه، نوشته يووال نوح هراري، نويسنده اسرائيلي صحت ندارد. بديهي است مرجع اعلام هرگونه خبر درباره صدور يا لغو مجوز کتاب، دفتر توسعه کتاب و کتابخواني وزارت ارشاد است و اين دفتر در قبال گفته‌هاي منابع ديگر مسووليتي ندارد.» اين فعل و انفعال لغو مجوز و تکذيب اين لغو مجوز به قدري عجيب و البته سريع بود که تقريباً براي همه اهالي کتاب و خبرنگاران اين حوزه عجيب بود؛ از اين باب که کتاب مزبور در کمتر از يک‌سال به قدري مورد اقبال واقع شده که قطر قطور و قيمت بالاي آن هم مانع فروش خوب آن نشده است. هر چند با خواندن نقدهاي اين چند روز در فضاي مجازي نکات جالبي به دست آمد اما بنا بر کنجکاوي رسانه‌اي براي بررسي بيشتر اين دو کتاب، سري به خانه کتاب به‌عنوان مرجع اصلي آمار کتاب‌ها زديم. طبق اطلاعات خانه کتاب، کتاب «انسان خداگونه» براي نخستين مرتبه در تاريخ ۲۱ مرداد ۱۳۹۷ مجوز نشر گرفته و تاکنون پنج چاپ را پشت سر گذاشته است. جدول شماره يک را ببينيد تا حساب کار دستتان بياييد. به تاريخ تجديد چاپ‌هاي اين کتاب توجه کنيد. شمارگان اين کتاب در پنج چاپ ثبت‌شده، ۱۱۰۰ نسخه است. همان‌گونه که ملاحظه مي‌شود، اين کتاب که طبق اطلاعات خانه کتاب تاکنون به چاپ پنجم رسيده است در يک بازه نهايتاً ۲۷ روزه از چاپ اول تا پنجم در خانه کتاب ثبت شده است؛ البته قيمت کتاب هم‌اکنون در سايت ناشر به ۹۰ هزار تومان رسيده است. قبل از اينکه سراغ تحليل اين اطلاعات برويم، نگاهي هم به آمار کتاب «انسان خردمند» بيندازيم. شمارگان اين کتاب در ۱۲ چاپ ثبت‌شده از ۱۱۰۰ نسخه تا ۳۳۰۰ نسخه متغير است. آخرين قيمت براي چاپ دوازدهم اين کتاب در سايت نشر نو، ۹۰ هزار تومان ثبت شده است.(جدول شماره ۲) توقف کتاب در مجوزهاي سال قبل خب همان‌گونه که مشاهده مي‌کنيد، آخرين چاپ اين کتاب هم طبق اطلاعات خانه کتاب، آخر خرداد ۹۷ مجوز گرفته است و اگر برفرض چاپ اين کتاب ۳۳۰۰ نسخه هم فروش رفته باشد، قاعدتاً بايد اين کتاب تجديد چاپ شده باشد؛ کمااينکه دربرخي چاپ‌هاي آن در فواصل دو تا ۱۰ روز منتشر شده است ولي نکته عجيب ماجرا اين است که کتاب باوجود اينکه از خرداد ۹۷ تجديد چاپ نشده، ولي همچنان در بازار کتاب موجود است؛ البته موجود بودن کتاب نکته عجيبي نيست اما با توجه به جو عجيبي که درباره اين کتاب به راه افتاده است، توقف اين کتاب در چاپ دوازدهم و کتاب انسان خداگونه در چاپ چهارم نکته عجيب و البته معمايي ماجراست. براي اطلاع از کم و کيف ماجرا سراغ برخي کتاب‌فروشان رفتيم. نکته مهم و البته مشترک اين کتاب‌فروشان اين بود که به‌دليل استقبال ويژه از اين کتاب، ناشر کتاب را به صورت سهميه‌اي به کتاب‌فروشان مي‌داده است و اين نشان مي‌دهد که ناشر از تقاضاي بالاي اين کتاب در بازار خبر داشته و اين‌گونه بازار را مديريت مي‌کرده است. يکي از کتاب‌فروشان شهرستاني به خبرنگار «صبح‌نو» مي‌گويد: بعد از اين جو عجيب دو روز گذشته تمام موجودي ما از اين دو کتاب به فروش رفت. اين کتاب به لحاظ حجم و قيمت، مشتري خودش را داشت ولي با اين خبرها تمام آن‌ها فروش رفت. اين کتاب‌فروش معتبر همچنان مي‌گويد طي يک‌سال گذشته اين کتاب همچنان با شناسنامه آخرين مجوزش منتشر شده و در هر چاپ فقط قيمت آن عوض مي‌شود ولي مشخصات نشر و دفعات چاپ همچنان ثابت مانده است. به نظر مي‌رسد اين کتاب از سال قبل مجوز انتشار نداشته و عدم ثبت کتاب در خانه کتاب مويد اين مسأله است که از مرداد ۹۷ کتاب انسان خردمند و از خرداد ۱۳۹۷ کتاب انسان خداگونه ديگر مجوز چاپ پيدا نکرده است. حال سوال مهم اينجاست که اين حجم زياد از اين دو کتاب چگونه همچنان در بازار موجود است و البته به تقاضاي بازار نيز پاسخ داده مي‌شود؟ به نظر مي‌رسد در پس اين ماجرا تخلفات عجيب از سوي برخي عوامل مرتبط با اين کتاب رخ داده است و مشخص نيست اين اعلام ديرهنگام لغو مجوز کتاب و البته تکذيب پس از آن بر چه استدلالي رخ داده است؟ اگر کتاب يک‌سال قبل لغو مجوز شده است، چرا اين‌قدر ديرهنگام اطلاع‌رساني شده است و اگر اين کتاب مجوز دارد، چرا در خانه کتاب اطلاعات آن ثبت نشده است؟ جالب‌تر ماجرا اينجاست؛ در حالي که مجوز دو کتاب فوق به‌دليل الحادي‌بودن، اعلام لغو شد، هم‌اکنون کتاب ديگري از اين نويسنده که مواضع ضدايراني هم دارد به نام «۲۱ درس براي قرن ۲۱» از سوي ارشاد مجوز نشر دريافت کرده و در کتاب‌فروشي ها عرضه مي‌شود. براي پاسخ به اين سوالات با ايوب دهقان‌کار، مشاور معاون فرهنگي؛ محمدجواد مرادي‌نيا، مديرکل توسعه کتابخواني ارشاد و نيکنام حسين‌پور، مديرعامل خانه کتاب تماس گرفتيم اما به هر دليل موفق به صحبت با آن‌ها نشديم؛ البته «صبح‌نو» آمادگي انتشار توضيحات مدير انتشارات نشر نو درباره ابهامات اين کتاب را هم دارد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد