چگونه داستایفسکی بخوانیم؟

کافه بوک/ فيودور داستايفسکي به عنوان يکي از بزرگ‌ترين نويسنده‌هاي تاريخ، در سراسر عمر خود به جز يک کتاب – يادداشت‌هاي روزانه يک نويسنده – هرآنچه نوشت رمان بود. رمان‌هاي او هر کدام براي خود يک شاهکار محسوب مي‌شوند و تمامي ليست‌هاي مختلف کتاب‌خواني – صد کتابي که بايد قبل از مرگ خواند، ۱۰۰۱ کتابي که بايد در عمر خود بخوانيم و الي آخر – معمولا يک يا دو کتاب از اين نويسنده به چشم مي‌خورد. در اين مطلب، قصد داريم به شما توصيه‌هايي پيرامون خواندن رمان‌هاي داستايفسکي داشته باشيم و در واقع به اين پرسش پاسخ دهيم که چگونه داستايفسکي بخوانيم؟ توجه: طبيعتاً آنچه در اين مقاله خواهد آمد صرفا يک پيشنهاد از طرف کافه‌بوک است و نه چيزي بيشتر. ما، به اصطلاح داستايفسکي شناس نيستيم و صرفاً براساس رمان‌ها و کتاب‌هايي که درباره اين نويسنده بزرگ نوشته شده است مطالب اين مطلب را تنظيم کرده‌ايم. تلاش کرديم در اين مطلب به بيشتر کتاب‌هاي اين نويسنده بزرگ اشاره‌اي داشته باشيم اما اگر نکته‌اي از ديد ما پنهان ماند، لطفا با کامنت گذاشتن در زير اين مطلب به ما کمک کنيد. در ابتدا نگاهي داشته باشيم به ليستي از رمان‌هاي برتري که از اين نويسنده روس در ايران ترجمه و چاپ شده است، کتاب‌هايي که در ادامه مي‌بينيد بر اساس زمان چاپ است: کتاب بيچارگان کتاب همزاد کتاب خانم صاحبخانه کتاب شب‌هاي روشن کتاب نيه توچکا کتاب تحقير و توهين شده‌ها کتاب يک اتفاق مسخره کتاب خاطرات خانه مردگان کتاب يادداشت‌هاي زيرزميني کتاب جنايت و مکافات کتاب قمارباز کتاب ابله کتاب هميشه شوهر کتاب شياطين کتاب روياي آدم مضحک کتاب برادران کارامازوف (تاريخ نگارش و انتشار برخي از کتاب‌هاي داستايفسکي به شکل دقيق مشخص نيست. به عنوان مثال تاريخ انتشار کتاب بانوي ميزبان مشخص نيست و يا کتاب ناشناس که براي اولين بار در ۱۸۹۵ منتشر شد معلوم نيست در چه زماني نوشته شده است. برخي شروع و شکل‌گيري آن را سال ۱۹۵۴ مي‌دانند.) اگر شما هم (مانند ما) عاشق داستايفسکي هستيد «پيشنهاد اول» ما اين است: همه اين کتاب‌ها را بخوانيد. با همين ترتيب زماني هم اگر بخوانيد از کتاب‌هاي اين نويسنده نهايت استفاده را خواهيد برد و به شکلي دقيق مي‌توانيد رشد قلم داستايفسکي را مشاهده کنيد. اما ممکن است اين کار از عهده همه برنيايد، بنابراين ما در اينجا به برخي از آثار اين نويسنده بزرگ اشاره نخواهيم کرد (مثلا به کتاب‌هايي که اهميت کمتري در فلسفه داستايفسکي دارند، اشاره نمي‌کنيم). البته شما مي توانيد با خواندن اين مطلب يک ديد کلي از کتاب‌هاي داستايفسکي به دست آوريد و خود تصميم بگيريد که بر چه اساسي چه کتاب‌هايي را با چه ترتيبي بخوانيد. بنابراين تا آخر اين مطلب همراه ما باشيد تا بدانيم چگونه داستايفسکي بخوانيم؟ از نظر ترتيب زماني، رمان‌هاي داستايفسکي به شکلي است که در بالا به آن اشاره شد. اما اگر از زندگي‌نامه فيودور داستايفسکي مطلع باشيد مي‌دانيد که او در يک برهه زماني دچار تحولي عميق شد که اين موضوع به وضوح در آثارش نيز مشخص است. قبل از ادامه مطلب در اينجا اين نکته را ذکر کنيم که براي درک بهتر رمان‌هاي داستايفسکي، بهتر است شما زندگي‌نامه او را (ولو به شکل مختصر) مطالعه کنيد. بنابراين بدون در نظر گرفتن اينکه کدام پيشنهاد ما را براي مطالعه داستايفسکي دنبال مي‌کنيد، مهم است که شما از زندگي داستايفسکي اطلاعاتي کسب کنيد. البته مي‌توانيد در اينترنت زندگي‌نامه داستايفسکي را مطالعه کنيد اما اگر به شکل جدي‌تر و عميق‌تر مي‌خواهيد مطالعه کنيد کتاب داستايفسکي جدال شک و ايمان اثر ادوارد هلت‌کار کتاب مناسبي است که علاوه بر ارائه زندگي‌نامه نويسنده، نقدهايي هم بر کتاب‌هاي مهم او را شامل مي‌شود. داستايفسکي در سال ۱۸۴۹ به اعدام محکوم شد (هرچند اين محکوميت نمادين و فقط براي ترساندن داستايفسکي و عده‌اي ديگر بود اما محکومان چيزي از اين موضوع نمي‌دانستند) ولي اين حکم در لحظه آخر لغو شد و به ده سال زندان تقليل پيدا کرد. سپري کردن اين مدت زمان در زندان نقطه عطفي در زندگي و آثار نويسنده بود. به طوري که مي‌توان آثار او را به قبل و بعد از اين دوره تقسيم کرد. داستايفسکي بعد از اين دوره شاهکارهايي نوشت که مطالعه برخي از آن‌ها براي هر علاقه‌مند به داستايفسکي ضروري است. بنابراين «پيشنهاد دوم» ما اين است » اگر مطالعه بيشتر کتاب‌هاي داستايفسکي براي شما سخت است و دوست داريد فقط شاهکارهاي او را بخوانيد، اين چهار رمان را به ترتيب بخوانيد: رمان جنايت و مکافات رمان ابله رمان شياطين رمان برادران کارامازوف داستايفسکي بعد از آزاد شدن از زندان ۵ شاهکار خلق کرد. کتاب جوان خام پنجمين کتاب است که ما آن را در ليست پيشنهاد دوم قرار نداديم. اين کتاب اگرچه کتاب خوبي است اما به دلايلي از ۴ کتابي که اشاره شد ضعيف‌تر است و اتفاقا در فلسفه داستايفسکي هم جايگاه بالايي ندارد. با مراجعه به معرفي کتاب جوان خام مي‌توانيد دليل قوي نبودن اين رمان را متوجه شويد. يک نکته درباره پيشنهاد دوم: چهار کتابي که اشاره کرديم به ترتيب بخوانيد، از جمله قوي‌ترين و عميق‌ترين رمان‌هاي داستايفسکي هستند که شما را شيفته خود مي‌کند اما درک اين کتاب‌ها کار ساده‌اي نيست. شما مي‌توانيد اين رمان‌ها را بخوانيد و حتي اگر خواننده حرفه‌اي نباشيد از آن‌ها به شکل گسترده بهره ببريد و بسياري از دغدغه‌هاي داستايفسکي را درک کنيد اما اگر مي‌خواهيد فيودور داستايفسکي را عميق‌تر بشناسيد مطالعه اين کتاب‌ها کافي نيست. ضمن اينکه اگر خواننده‌اي عادي هستيد پيشنهاد مي‌کنيم رويه ديگري براي مطالعه را در نظر بگيريد. با ادامه مطلب همراه ما باشيد. فيودور داستايفسکي، در زندان سيبري اتفاقات زيادي را از سر گذراند که به تحول فکري او منجر شد. در اين زندان بود که از آدم‌هاي مختلف ايده گرفت و برخي از شخصيت‌هاي داستاني خود را نيز خلق کرد. بنابراين مطلع شدن از اينکه در زندان چه بر سر او رفت بسيار مهم است. کما اينکه در کتاب خاطرات خانه مردگان خود داستايفسکي شرحي از اين دوران ارائه مي‌دهد. همچنين مطالعه کتابي مانند يادداشت‌هاي زيرزميني به درک بهتر کتاب جنايت و مکافات مي‌انجامد. زيرا بسياري از منتقدان شخصيت اصلي يادداشت‌هاي زيرزميني را در شخصيت اصلي کتاب جنايت و مکافات مي‌بينند و آگاهي از افکار اين دو شخصيت بسيار مهم است. بدون شک هرکدام از اين کتاب‌ها خود به تنهايي در بسياري از موارد ديگر داراي اهميت هستند. مثلا والتر کافمن مي‌گويد يادداشت‌هاي زيرزميني بهترين پيش‌درآمد بر اگزيستانسياليسم در همه دوران‌هاست. نهايتا اينکه پيشنهاد بعدي ما براي مطالعه آثار داستايفسکي براساس فلسفه او است. سوزان لي اندرسن مي‌گويد داستايفسکيِ فيلسوف، قصد داشت به دو سوال پاسخ دهد: ۱- مخمصه انساني چيست؟ ۲- پس با جواب دادن به سوال اول، ما بايد با اين مخمصه چطور زندگي کنيم؟ سوال اول داستايفسکي را درگير ژرف‌انديشي متافيزيکي مي‌کند و سوال دوم او را به حوزه اخلاق و زَبَراخلاق مي‌کشاند. بنابراين کتاب‌هايي که در «پيشنهاد سوم» قرار مي‌دهيم چنين است: کتاب همزاد کتاب يادداشت‌هاي زيرزميني کتاب جنايت و مکافات کتاب ابله کتاب شياطين کتاب برادران کارامازوف اگر براي مطالعه داستايفسکي قصد داريد اين کتاب‌ها را بخوانيد و به معناي واقعي کلمه بفهميد فلسفه داستايفسکي به چه شکل است، مطالعه کتاب فلسفه داستايفسکي نيز بسيار مفيد و حتي مي‌توان گفت ضروري است. هرچند براي درک بيشتر اين نويسنده تا مي‌شود بايد کتاب و نقد خواند. به عنوان مثال در کتاب برادران کارامازوف، که شاهکار بي‌همتاي داستايفسکي است، فصلي به نام مفتش اعظم وجود دارد که نقدهاي بسياري در مورد آن نوشته شده است و حتي اليس ساندوز کتابي به نام آخرالزمان سياسي، سياست و مفتش اعظم داستايفسکي در اين باره نوشته است. آخرين پيشنهاد ما از تجربه خود ما در مطالعه داستايفسکي مي‌آيد. در اين مورد قصد داريم کتاب‌هاي بيشتري نسبت به پيشنهاد دوم و سوم ارائه کنيم اما در مقابل هم نمي‌خواهيم همه کتاب‌هاي داستايفسکي را در آن قرار دهيم. به طور خلاصه پيشنهاد چهارم ما شامل کتاب‌هايي مي‌شود که در عکس بالا ديده مي‌شود! «پيشنهاد چهارم» ما به اين شکل است: در ابتدا کتاب‌هاي يک اتفاق مسخره، بانوي ميزبان و شب‌هاي روشن را بخوانيد. اين کتاب‌ها کوتاه و سبک هستند و شما حتي اگر هيچ‌چيزي از داستايفسکي نخوانده باشيد مفيد هستند. در ادامه رمان بيچارگان را بخوانيد، اولين رمان داستايفسکي که خيره‌کننده است. در اين ميان مي‌توانيد همزاد، ناشناس و خاطرات خانه مردگان را بخوانيد. سپس مي‌توانيد قمارباز را بخوانيد تا رفته‌رفته آماده شويد که به سراغ رمان‌هاي بزرگ‌تر داستايفسکي برويد. در قدم بعدي يادداشت‌هاي زيرزميني را بخوانيد تا شگفت‌زده شويد. در اينجا به اين نکته اشاره کنم که اگر دو کتاب قمارباز و يادداشت‌هاي زيرزميني را با ترجمه حميدرضا آتش‌برآب بخوانيد، مي‌توانيد تفسيرهايي که در اين کتاب‌ها نيز آمده است مطالعه کنيد و با عميق بودن داستايفسکي و رمان او آشنا شويد. بعد از اين کتاب‌ها جنايت و مکافات و ابله را بخوانيد. شياطين اما داستان متفاوتي دارد و مي‌توانيد قبل از جنايت و مکافات هم آن را بخوانيد. همچنين جوان خام را نيز مي‌توانيد در اين ميان بعد از رمان بيچارگان و قبل از جنايت و مکافات بخوانيد اما حتما براي اينکه نهايت لذت را ببريد، رمان برادران کارامازوف را وقتي بخوانيد که به طور کامل با داستايفسکي آشنا شده باشيد. پس به اين ترتيب، رمان‌هايي که در «پيشنهاد چهارم» قرار مي‌گيرند عبارتند از: يک اتفاق مسخره بانوي ميزبان شب‌هاي روشن بيچارگان همزاد ناشناس خاطرات خانه مردگان قمارباز يادداشت‌هاي زيرزميني جوان خام جنايت و مکافات ابله شياطين برادران کارامازوف بد نيست دوباره اشاره کنيم که اين موارد صرفاً يک پيشنهاد است. معرفي بيشتر کتاب‌هاي داستايفسکي در کافه‌بوک وجود دارد و شما مي‌توانيد به آن‌ها مراجعه کنيد و اطلاعات خوب و کافي از هر رمان به دست آوريد. نهايتا اينکه خيلي مهم نيست چگونه داستايفسکي بخوانيم؟ و يا کدام پيشنهاد را دنبال کنيم، مهم اين است که داستايفسکي بخوانيم. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد