زبان گیلکی زنده می‌ماند یا نه؟

ايرنا/ گيلکي زبان قوم سربلند گيل ، زبان ميرزا کوچک و مبارزان جنگل ، زبان شيون فومني و گل آقا ، زبان دکتر سميعي و پرفسور رضا و ديگر بزرگان اين ديار، امروزه بسياري از گويشوران خود را از دست داده است. گرچه بر اساس آمار غير رسمي حداقل ۷۵ درصد جمعيت دو و نيم ميليوني گيلان با احتساب تقريبي مهاجران بايد به زبان مادري شان سخن بگويند اما اکنون شمار بسياري از مردم به ويژه کودکان ، نوجوانان و جوانان ديگر به آن صحبت نمي کنند. اين در حالي است که امروزه در کشورهاي پيشرفته جهان بر لزوم حفظ زبان مادري تاکيد دارند و حتي نهاد بين المللي يونسکو با توجه به اهميت زبانهاي مادري بعنوان بخشي مهم از فرهنگ و هويت هر جامعه بودجه اي را به اين منظور اختصاص داده است. با وجود اين که در سالهاي اخير به لطف تلاش اهالي فرهنگ و کنشگران اين عرصه حرکتهايي براي حفظ زبان گيلکي به چشم مي خورد اما حتي بدون نياز به آمار ، شواهد حاکي از کاهش شديد گويشوران گيلکي است. صاحب نظران بر اين باورند که علاوه بر غلبه زبان فارسي در مجامع رسمي ، ساخت سريالهاي تلويزيوني و فيلمهايي که در آن نقش هاي لوده و شخصيتهاي منفي بي دست و پا و بي سواد و طبقات فرودست به لهجه يا بهتر بگوييم گونه ي زباني گيلکي صحبت مي کنند، ساخت جوک هاي سخيف در مورد قوم گيلک اندک اندک خانواده هاي گيلاني را از سخن گفتن به زبان مادري شان باز داشت مبادا فرزندانشان در آينده در اجتماع از سوي مرکزنشينان مورد تمسخر قرار گيرند. ضمن اين که سخن گفتن به زبان فارسي در مجامع عمومي را عاملي براي رشد تحصيلي و همچنين پيشرفت اجتماعي تلقي مي کردند. اهالي فرهنگ و ادبيات ، کنشگران فرهنگي و اجتماعي و فرهيختگان قوم گيلک در سالهاي اخير کوشيدند به طور مستقل و بدون کمک و ياري نهادهاي رسمي بار ديگر جايگاه بايسته زبان گيلکي را باز گردانند انتشار نشريه گيله وا ، تاسيس کانال گيله قصه ، برگزاري جشنواره داستاني ولگ ، اجراي نمايشهايي به زبان گيلکي برخي از اقدامات موثر و ارزشمند در اين زمينه است . با همه اينها به نظر مي رسد اين اقدامات ارزشمند در مقابل هجمه هاي مخرب عظيم صورت گرفته عليه فرهنگ و زبان گيلکي آنچنان که بايد قدرتمند نيست . چرا که اکنون حتي در روستاهاي گيلان به جاي زبان مادري زبان فارسي در صحبت هاي خانه و گروه همسالان کودکان رواج دارد. جمعي از فعالان فرهنگي گيلان به منظور واکاوي آينده زبان مادري در اين سرزمين به بحث و تبادل نظر در اين خصوص پرداختند. لزوم خلق آثار فرهنگي به زبان گيلکي امين حسن پور پژوهشگر و کنشگر فرهنگي در اين نشست به بحث درباره زبان بعنوان يک پديده اجتماعي پرداخت و گفت: آينده هر زبان کاملا بستگي به گويشوران آن، شيوه زندگي ، شرايط و انتخابهايشان خواهد داشت . وي خاطرنشان کرد : زبان گيلکي يک زبان در حال انقراض نيست. نخست اين که طبق آماري که يونسکو هر سال منتشر و در آن زبانهاي در حال خطر را معرفي مي کند شامل زبان گيلکي نمي شود . وي با اشاره به حضور زبان گيلکي در نشريات و اينترنت در نيم قرن اخير تصريح کرد: گفت و گوها و بحثهاي صورت گرفته در رسانه ها گواهي است که ما در نسل جديد يک شکلي از گرايش و علاقه به اين زبان را داريم . حسن پور همچنين با اشاره به شکل گيري صورتي از سرمايه داري بومي در گيلان از دهه ۷۰ به اين سو افزود: علاوه بر روشنفکران و مردم، بخشهاي ديگري از جامعه نيز وارد عرصه شده اند و براي حفظ گيلکي پول خرج مي کنند. وي همچنين با اشاره به شکل گيري ناسيوناليسم بومي در گيلان افزود: به همين دلايل نمي توانيم بگوييم نمودار حيات زبان گيلکي در جامعه رو به افول است . حسن پور خاطرنشان کرد: گيلان شناسي گنجينه اي از سوختبار است براي ساختن و خلق آثار فرهنگي که نسلهاي بعد به خاطر زيبايي و خلاقيت به زبان مادري شان برگردند . اين پژوهشگر فرهنگي وجود رسانه هاي مستقل و مردمي ، تشکلهاي مردم نهاد، تکنولوژي روز و انقلاب انفورماتيک را از عوامل ياري رسان به حفظ زبان هاي مادري از جمله گيلکي دانست . سمن ها الگوسازي مي کنند دولت حمايت کند در ادامه جلسه پرويز فکر آزاد پژوهشگر نويسنده و موسس کانال گيله قصه گفت: بر اساس تجربياتي که طي دو سال اخير در کارگاه هاي زبان گيلکي در مهدهاي کودک مدارس و دانشگاه هاي نقاط مختلفي از گيلان داشتم زبان ما در معرض خطر است ولي در معرض انقراض و نابودي نيست چرا که اميدهايي پيدا شده تکنولوژي به ما کمک مي کندکه اين زبان را از مرگ نجات دهيم . وي با اشاره به مشاهداتش در کارگاه هاي آموزشي در مورد کاهش شديد گويشوران گيلکي در بين کودکان نوجوانان و جوانان افزود: در حوزه ادبيات کودک که آينده زبان گيلکي هستند بايد توليد محتوا کنيم. فکر آزاد با بيان اقدامات فعالان فرهنگي در اين حوزه گفت : کار کنشگران الگوسازي است و براي گسترش و رواج آن ناگزير از جلب حمايت هاي دولتي هستيم . کنشگران قادر نيستند همه جامعه را پوشش دهند الگويي درست مي کنند قطعا دولت بايد ورود کند . وي اظهار داشت : طرحي را به مديرکل آموزش و پرورش ارائه داديم تا دو ساعت در هفته آموزش زبان گيلکي را بگنجانيم که خوشبختانه با طرح موافقت شد. به گفته وي بر اساس اين طرح ابتدا آموزگاران در کارگاه با شيوه آموزش زبان گيلکي آشنا مي شوند و سپس داستانهايي را به کودکان مقطع دبستان به زبان گيلکي و گويش ناحيه خود ارائه مي دهند . وي در خاتمه با اشاره به تجربه نجات زبانهاي در معرض خطر انقراض در کشورهايي مانند نروژ، ولز و هاوايي با تلاش هاي کنشگران و دولت، ابراز اميدواري کرد با همت همگاني از زوال زبان گيلکي جلوگيري شود. دو زبانه شدن خطري جدي براي گيلکي مسعود پورهادي پژوهشگر نويسنده و شاعر نيز در ادامه اين نشست به بررسي تغييرات صورت گرفته در زبان گيلکي پرداخت و دو زبانه شدن را خطري جدي براي اين زبان عنوان کرد. وي خاطرنشان کرد : دو زبانه شدن در همه جاي دنيا آغاز تغيير زباني ، زوال زباني و خطر از بين رفتن زباني مي شود. اين فعال فرهنگي اظهار داشت: ما پيشگو نيستيم اما براي اين که اين موقعيت را توضيح دهيم نياز به پژوهشهاي ميداني و تحقيقات مبتني بر آمار داريم. وي با بررسي مجمل وضعيت زبانهاي رايج در ايران از زمان پارسي باستان به اين سو گفت :زبان شناسان مي گويند اگر در يک برآورد آماري به اين برسيم که بخشي مهم از گويشوران يک زبان در کودکي و نوجواني به آن صحبت نمي کنند آغاز زوال را مي شود پيش بيني کرد . پور هادي خاطرنشان کرد : بر اساس اين تعريف و مشاهدات در جامعه، متوجه وجود يک خطر براي زبان گيلکي مي شويم . وي با اشاره به اين که يک ويژگي خاص در گيلکي در حال شکل گرفتن است افزود: شکل گرفتن تغيير در هر زباني از يک جا آب مي خورد و آن وضعيتي است که نگاه من و تو در ارتباط با زبان تغيير مي کند يعني ما در مقابل يک زبان قدرتمند ديگر که زبان آموزش و مدارس ،زبان دولتي و اداري ، زبان راديو و تلويزيون و روزنامه است زبان کارمندان ادارات معلمان است ، گاهي اوقات احساس حقارت بکنيم. اين نويسنده و فعال فرهنگي خاطرنشان کرد: سياست زبان رسمي مبتني بر حمايت از زبان هاي بومي نيست پس هر کسي مي تواند در هر فيلم و سريالي به گيلکان به ترکها جوک بگويد . وي در رابطه با خطر دوزبانگي تصريح کرد: زبان فارسي ترکيباتش را وارد گيلکي مي کند و گرچه خانواده ها به ظاهر گيلکي حرف مي زنند اما اين گيلکي مشکل جدي دارد . پورهادي با بيان اين که زبان گيلکي مجموعه اي غني است گفت : با اين دو زبانه شدن ديگر يک جوان نمي تواند از اين گنجينه به درستي استفاده کند و زبان ديگر به مثابه هويت و پيشينه فرهنگي نيست بلکه فقط ابزاري براي شکل گيري ارتباط است. وي با بيان اين که اين تغيير نگاه در کارهاي ما ديده مي شود افزود: ما به غذاي گيلان ،داشتن اولين سينما و تئاتر ، اولين شاهراه ورود به اروپا افتخار مي کنيم اما وقتي به زبان مي رسيم اصلا افتخار نمي کنيم در حالي که بايد همه اينها را به مثابه نوعي از فرهنگ و بخشي از فرهنگ از طريق زبان انتقال بدهيم . پورهادي اظهار داشت: وقتي که اقوام با جوکها مورد تمسخر قرار مي گيرند يا مثلا براي داشتن لهجه در آزمون بازيگري پذيرفته نمي شوي اين مسائل موجب تغيير نگاه نسبت به زبان گيلکي و دو زبانه شدن افراد مي شود. اين پژوهشگر فرهنگي در پايان خاطرنشان کرد: ما در ارتباط با زبان گيلکي از يک گنجينه غني و قوي لغات سر و کار داريم گنجينه قوي فعلهاي گيلکي که زبان فارسي فعلا از آن بي بهره است . محققان، زبان گيلکي را از گروه زبانهاي ايراني شاخه شمال غربي مي دانند که زبان مادري اکثر مردم استان گيلان و جوامع کوچکتري در استانهاي مجاور، از جمله استانهاي مازندران، استان قزوين و نيز در استان تهران است. گيلکي از شرق با گويشوران مازندراني و از غرب با گويشوران تالشي و از جنوب با گويشوران تاتي همجوار است و در درون محدوده خود داراي گونه‌هايي است. زبان گيلکي بخش مهمي از هويت گيلان و ميراث فرهنگي ارزشمند اين ديار است مباد که با بي توجهي رو به زوال رود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد