چگونه کتاب صاحب پایتخت‌ شد

ايرنا/ پايتخت کتاب عنوان طرحي است که بر مبناي آن هر سال شهري از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به عنوان پايتخت کتاب ايران انتخاب مي‌شود. بخش‌هايي از اين طرح از پايتخت جهاني کتاب الگوبرداري شده‌است اما از نظر ساختار اجرايي همخواني‌هاي زيادي با شرايط فعاليت فرهنگي در ايران پيدا کرده‌است. عنوان پايتخت کتاب جهان از سال ۲۰۰۱ ميلادي از سوي سازمان يونسکو به شهري داده مي‌شود که در جهت تقويت جايگاه کتاب و خواندن آن کوشش شاياني کرده‌باشد. هدف يونسکو اين است تا از اين طريق در آن سال به اجراي برنامه‌هاي فرهنگي مرتبط با کتاب بپردازد و از اين راه شوق مطالعه را در مردم ايجاد کند. اين انتخاب هيچ جايزه و يا مشوق مالي را براي برگزيده دربر ندارد؛ بلکه تاييد بهترين برنامه اختصاص داده‌شده به کتاب و کتاب‌خواني است. دولت يازدهم بر اساس طرح جهاني و در جهت ترويج سراسري فرهنگ کتابخواني، تمرکززدايي فعاليت هاي اين حيطه و افزايش سرانه مطالعه به اجراي شکل بومي اين طرح در داخل کشور پرداخت بر اين اساس انتخاب پايتخت کتاب ايران سال ۱۳۹۳ آغاز شد، با اعلام فراخوان شبکه ترويج کتاب‌خواني که زير نظر معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي جاي دارد و با همکاري سازمان اسناد و کتابخانه ملي، هر سال شهرهايي که داوطلب دريافت اين عنوان هستند، برنامه‌هاي خود را ارائه مي‌دهند و داوران با انتخاب بهترين طرح‌هاي ارائه‌شده، پايتخت کتاب را برمي‌گزينند. پيمايش مصرف فرهنگي ايرانيان در سال ۹۸ نشان داد نيمي از جامعه ايراني کتابخوان هستند و هفته‌اي به طور متوسط ۳ ساعت و هفت دقيقه کتاب مي‌خوانند. همين پژوهش به ما مي‌گويد که تنها يک‌پنجم از جمعيت‌ حاضر در پايگاه‌هاي اقتصادي پايين جامعه اهل مطالعه هستند. اگر ما به دنبال توسعه فرهنگي هستيم، بايد قبول کنيم اين گزاره که تنها نيمي از ايرانيان کتاب مي‌خوانند، مطلوب نيست و اين ميزان بايد ارتقا پيدا کند. اين موضوع هم برنامه‌ريزي مي‌طلبد و هم حرکت در مسير چشم‌انداز. طرح انتخاب پايتخت کتاب ايران را با توجه به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و تأکيد رهبري ايران مي توان فرصتي براي مديريت شهري دربحث ارتقاي سطح فرهنگ عمومي و شهروندي دانست. مهم‌ترين دليلي که براي اجراي اين برنامه ارائه مي‌شود، ايجاد هماهنگي و همکاري ميان نهادهاي مختلف دولتي و غيردولتي فعال در شهرهاي کوچک بر سر اجراي فعاليت‌هاي مرتبط با کتاب است. طراحان و مجريان اين طرح بر اين باورند که با چنين طرح‌هايي مي‌توان به افزايش سرانه مطالعه در بين شهروندان کمک کند. همچنين اين توجيه ارائه مي‌شود که طرح انتخاب پايتخت کتاب ايران اولين تجربه ملي براي ايران در اين زمينه به‌شمار مي‌رود و اين تجربه موجب مي‌شود به مرور زمان به معيارهاي جهاني انتخاب پايتخت کتاب نزديک شوند. مقامات فرهنگي ايراني مي‌گويند معيارهاي آنان بيشتر به صورت ملي و براساس ساختارها و ظرفيت‌هاي بومي تعريف شده‌است. پايتخت کتاب برنامه خود را با همکاري همه نهادهاي فرهنگي، نظير اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان، کتابخانه ملي مرکز استان، نهاد کتابخانه‌هاي عمومي کشور، شهرداري‌ها و... پيش مي‌برد و هر شهر با توجه به قابليت‌هايي که دارد، برنامه‌هاي گوناگوني را اجرا خواهد کرد. پايتخت کتاب از ميان شهرهاي کشور که در فراخوان شرکت کرده‌اند، برگزيده مي‌شود؛ شهري که بهترين برنامه‌هاي گذشته و بهترين برنامه‌هاي پيش‌بيني‌شده براي دو سال آينده را داشته باشد. پايتخت کتاب بايد زيرساخت‌هاي مناسب و برنامه‌هاي ترويجي براي کتاب و کتاب‌خواني را در برنامه داشته باشد و بتواند در جهت پيشبرد آن‌ها تلاش کند. افزايش حدود سه برابري شهرهاي متقاضي پايتختي در نخستين دوره از اجراي اين برنامه، ۶۴ شهر با ۳۹۰ طرح و برنامه به اين فراخوان جواب داده‌ و تقاضا داشتند به عنوان پايتخت کتاب ايران انتخاب شوند. پس از ارزيابي‌هاي کارشناسي ۱۰ شهر به مرحله نهايي راه يافتند و به هيات داوران معرفي شدند. هيات داوران با در نظر گرفتن اهداف و شاخص‌هاي ارزيابي، در اولين مرحله از داوري، شهرهاي يزد، بوشهر، گنبدکاووس، نيشابور و اهواز را به عنوان نامزدهاي نهايي جشنواره معرفي کرد. در نهايت بر اساس بيانيه هيات داوران پايتخت کتاب ايران، اهواز به دليل ارائه برنامه‌هاي نوآورانه، مشارکت‌جويانه، مؤثر و منسجم و استفاده از ظرفيت‌هاي بخش خصوصي، تشکل‌هاي مردمي، صنايع و مراکز ورزشي و فرهنگي، لوح افتخار وزراي کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامي و لوح تقدير کميسيون ملي يونسکو را دريافت کرد. در دومين دوره برگزاري اين رقابت ۹۹ شهر در اين طرح شرکت کردند. در اين دوره شهر نيشابور به عنوان دومين پايتخت کتاب ايران انتخاب شد شهرهاي بوشهر، شيراز، يزد، شهرکرد و شهر ري به عنوان شهرهاي نامزد پايتخت کتاب ايران معرفي شدند. شهر بوشهر به عنوان سومين پايتخت کتاب ايران و کاشان به عنوان چهارمين پايتخت کتاب ايران انتخاب شدند. همچنين شهر يزد بر اساس شاخص هايي از جمله استمرار فعاليت هاي ترويج کتابخواني، ارائه برنامه هاي خلاقانه، هم افزايي و همگرايي بخش هاي دولتي و خصوصي و با حمايت مالي برندهاي معتبر تجاري خود بعنوان پنجمين پايتخت کتاب ايران معرفي شد. ششمين برنامه انتخاب و معرفي پايتخت کتاب ايران از ابتداي تيرماه با اعلام فراخوان آن از سوي دفتر مطالعات و برنامه ريزي فرهنگي و ستاد هماهنگي شهرها و روستاهاي دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به تمامي نهادها و سازمان‌هاي ذي‌ربط از جمله نهادها و سازمان هاي دولتي و غير دولتي همچون نهاد کتابخانه هاي عمومي کشور، معاونت توسعه مناطق محروم رياست جمهوري، سازمان اسناد و کتابخانه ملي جمهوري اسلامي، سازمان شهرداري ها و دهياري ها، ستاد عالي کانون هاي فرهنگي و هنري مساجد کشور، خانه کتاب، کميسيون ملي يونسکو، اتحاديه ناشران و کتابفروشان تهران، انجمن کتابداري و اطلاع رساني ايران و شبکه شهرهاي دوستدار کتاب و بخش خصوصي و فعالان فرهنگي و تشکل‌هاي مردم‌نهاد شروع به کار کرد. با اعلام فراخوان ارسال آثار شهرهاي متقاضي شرکت در اين طرح، ۱۶۶ شهر، آثار و مستندات خود را به دبيرخانه مرکزي ستاد هماهنگي شهرها و روستاهاي دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ارسال کردند. بنا به گزارش دبيرخانه کيفيت آثار ارسالي در اين دوره نسبت به دوره‌هاي گذشته از رشد قابل توجهي برخوردار بود به‌گونه‌اي که داوران مراحل اوليه اين طرح برخلاف روال سال‌هاي گذشته که ۲۰ شهر را به‌ عنوان شهرهاي راه‌يافته به مرحله نيمه‌نهايي انتخاب مي‌کردند در اين دوره ۳۸ شهر را براي اين مرحله انتخاب و به دبيرخانه معرفي کردند و پس از بررسي آثار در مرحله نيمه ‎نهايي سرانجام پنج شهر اوز، بم، ري، شيراز و رفسنجان به دور پاياني راه‎ يافتند و در نهايت هم شهر شيراز اين عنوان را براي سال ۹۹ کسب کرد. عمده ترين دليل اجراي طرح پايتخت کتاب را مي توان تمرکز زدايي فعاليت هاي ترويجي از پايتخت عنوان کرد؛ روندي که باعث رقم خوردن و تحول و پويايي فرهنگي شهرهاي منتخب پايتخت کتاب شد. اين رويداد در طول ۶ دوره برگزاري، تحولات و رويدادهاي فرهنگي برجسته اي از برگزاري نکوداشت بزرگان ادبي شهرهاي پايتخت که تا آن زمان مجالي براي معرفي و ارج نهادن نيافته بودند، گرفته تا انعقاد تفاهم نامه هاي بين سازماني در اين شهرها در مسير توسعه کتابخواني و احداث و تکميل کتابخانه هاي نيمه کاره و مجتمع هاي فرهنگي برزمين مانده را تجربه کرد. تلاش براي توسعه فرهنگ مطالعه حتي شهرها را به ايده پردازي هايي چون راه اندازي پنجشنبه هاي کتابخواني يزد، راه اندازي شبکه دوستداران کتاب در اصناف و مشاغل و برگزاري نخستين جشنواره کتاب کودک و نوجوان در کاشان و بسياري از طرح هاي ناب ديگر واداشت. مساله اي که حتي در شهرهاي نامزدي پايتخت موجب تکاپو و تحولات فرهنگي شد. پايتخت کتاب اکنون در ششمين ايستگاه بسيار پررنگ تر و بالغ تر از سال هاي نخستين رو به تکامل مي رود تا جهاني شدن را نيز در اين چشم انداز محقق کند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar