جام باشگاه‌های کتابخوانی کودکان؛ تیری با چند نشان

ايرنا/ وقتي صحبت از سرانه مطالعه در نزد کودکان مي شود بي شک مطالعه کتاب هاي درسي مدنظر نيست، بنابراين براي جذب کودکان و تشويق آنان به مطالعه کتاب هاي غيردرسي بر مي گردد که آمار قابل توجهي از بازار نشر کشور را به خود اختصاص مي دهد. سالانه بيش از ۱۵ هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان در ايران منتشر مي شود که اين غير از کتاب هاي درسي و کمک درسي دبستان و دبيرستان است. بنابراين تمهيدات در مورد تربيت کودکاني کتابخوان از همان بدو کودکي، به برنامه ريزي هايي بر مي گردد که در مورد توسعه فرهنگ مطالعه کتاب هاي عمومي صورت گيرد. برنامه هاي ترويجي کتابخواني از ابتداي دولت يازدهم با توجه به اهميت رويکرد مطالعه در ايران و لزوم هرچه بيشتر توجه به کتاب مدنظر نهادهاي مربوطه و ايده هاي ترويجي نيز مورد حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار گرفت. از جمله اين ايده ها که از نظر بازتاب اجتماعي تأثيرگذارترين حرکت مردمي در ترويج کتابخواني در ايران شناخته شده، جام باشگاه هاي کودک و نوجوان است. شروع جدي برنامه هاي ترويجي کتاب و کتاب خواني در کشور ما به هفت سال پيش و با راه افتادن اولين جشنواره روستاهاي دوستدار کتاب و پايتخت کتاب ايران بر مي گردد. جشنواره اي که مديران و مسئولان دفتر مطالعات و برنامه ريزي فرهنگي و کتابخواني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در کنار ساير ارگان هاي دولتي و با همراهي مردم مشتاق به کتاب و کتاب خواني، خشت هاي اول آن را کنار هم چيدند. اين اتفاق تحولي بزرگ در حوزه کتاب خواني در کشور به وجود آورد. طرح کلي ‌برگزاري ‌جام ‌باشگاه هاي‌کتابخواني‌ کودک‌ونوجوان رقابتي است ميان باشگاه هاي کتابخواني در شهرها و روستاهاي سراسر ايران و امروز چهارمين دوره آن در سراسر ايران برگزار مي شود؛ برنامه اي ملي و بسيار کم هزينه براي ترويج کتابخواني است. سـال ۱۳۹۴ مقدمـات کار شـروع شـد، در 15 شـهري که جزو فهرسـت نامزدهاي پايتخت کتـاب آن سال بودنـد و همـکاري ميـان نهادهـاي دولتـي و غيردولتـي و مدنـي در آن شـهرها وضعيـت خوبـي داشـت، با مشارکت و معرفي اين نهادها گروهـي ۳۰ نفـره از برجسـته ترين نويسندگان کودک و نوجوان در کارگاهي شرکت کردند تا دربـاره مفهوم باشـگاه هاي کتابخواني کودک و نوجـوان همفکري کنند و به اشـتراک معنايي برسـند و نيز درباره شيوه برگزاري کارگاه هاي ترويج کتابخوانـي در شـهرهاي مختلـف بحـث و از دل اين بحث ها سـرفصل هاي کارگاه ها اسـتخراج شـود. در اين کارگاه ها نويسندگان مختلف تجربه هاي چندسـال ترويـج کتابخوانـي در روسـتاها و شـهرهاي مختلـف را بـا هم در ميان گذاشـتند. سـال ۱۳۹۵ نويسـندگان و مروجـان کتابخوانـي که در کارگاه ها شـرکت کرده بودند، به شهرستانها رفتند و کارگاه برگزار کردند. نخستين اجراي آزمايشي اين طرح در پاييز و زمستان سال ۱۳۹۵ با موفقيت پشت سر گذاشته شد. در مرحله اول اجرايي، جام باشگاه‌هاي کتاب‌خواني کودک و نوجوان در ۱۶ شهر اصفهان، اهواز، تبريز، بوشهر، خورموج، دزفول، رامهرمز، رشت، سبزوار، شهرري، شهرکرد، شيراز، کاشان، گنبدکاووس، نيشابور و يزد برگزار شد. در اين ۱۶ شهر دوهزار و ۱۸۰ باشگاه کتاب‌خواني تشکيل شد که در مجموع بيش ۲۴ هزار عضو دارند. در مرحله دوم، تمهيدات اجرايي براي برگزاري جام باشگاه‌ها در ميان ۸۰ شهر آماده شد. همچنين در اين مرحله، از برخي روستاهاي فعال در زمينه ترويج کتاب‌خواني هم دعوت به مشارکت شد. در اين مرحله هم چهارهزار و ۴۵۲ باشگاه‌ در شهرها و ۱۰۲ باشگاه در روستاها تشکيل شد. تعداد کل اعضاي جام باشگاه‌ها در اين دوره به بيش از ۵۰ هزار کودک و نوجوان رسيد، سـومين دوره جـام باشـگاه هاي کتابخوانـي در يک‌هزار و ۷۴۶ شهر و روسـتا برگزار شـده اسـت و تاکنون 14 هزار و ۷۵۲ باشـگاه تشـکيل و راه اندازي شـده که در حال فعاليت هستند. هدف اصلي اين طرح همه گيرکردن و جلب مشارکت مردمي در کتابخواني است. در طراحي اين فعاليت، بــه تجربه هاي موفق و ناموفق دستگاه هاي مختلف دولتي و عمومي توجه شده است. همچنين تلاش شد تا کاستي ها برطرف و محاسن آن تقويت شود. طرح اوليه ايده در يک مدرسه اجرا شد که به پيشنهاد علي‌اصغر سيدآبادي نويسنده کودک وفعال ترويج کتابخواني، از بچه‌ها خواسته شد هر کتابي که دوست دارند را مطالعه کرده و در گروه‌هاي کوچک به نقد و بررسي آن بپردازند. در نهايت هر گروه بهترين کتاب را انتخاب کرده و بر اساس استدلال‌هايي که مطرح مي‌کردند و اجراهايي که از متن کتاب داشتند، در سطح مدرسه به رقابت ‌پرداختند. در نهايت بهترين باشگاه و بهترين کتاب معرفي ‌شد. استقبال بچه‌ها از اين طرح باعث شد که بعدها اين ايده توسط گروهي از نويسندگان کودک و نوجوان به نحوي توسعه يافت که با يک برنامه مشخص و حداقلي، بتواند به صورت ملي و در ميان شهرهاي مختلف برگزار شود. جام باشگاه هاي کتابخواني کـودک و نوجوان چنــد مرحله دارد؛ در مرحله نخست معلمان و مربيان کتابخواني براي تشــکيل باشگاه هاي کتابخواني بــا حضــور در کارگاه هايي، آموزش مي بينند. سپس گروه هاي دســتکم ۱۲ نفــره کــودک يــا نوجــوان را دورهم جمع مي کنند و يک باشــگاه کتابخواني تشــکيل مي دهند. اين باشگاه ها در کتابخانه ها، مراکز کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، مدرسه ها، مساجد، مرا کز بهزيستي، مجتمع هاي مسکوني، کانون هاي فرهنگي و هنــري، سراهاي محله، فرهنگسراها و ديگــر مراکز تجمع کودکان و نوجوانان در شهرها و روستاها تشکيل مي شوند. از سال گذشته طرح دوشنبه هاي کتابخواني در مهدکودک ها نيز با اين جــام پيوند خورد و راه اندازي باشــگاه هاي کتابخواني در مهدکودک ها نيــز مــورد توجــه قرار گرفــت. بنابراين به باشگاه هاي کودک و نوجوان، باشگاه هاي والدين و کودکان و باشگاه هاي کـودکان مهدکودکي نيز اضافه شدند. اين باشگاه ها با حضور دستکم هشت کودک تشکيل مي شوند. باشگاه هاي کتابخواني کودک و نوجوان و باشگاه هاي مهدکودک ها در سايت شبکه ترويج کتاب‌خواني ايران کــه دبيرخانـه جشنواره راه اندازي کرده است، ثبت نام مي کنند. باشگاه ها پس از ثبت نام و درج اسامي اعضا با شماره ملي در اين سايت و مراجعه به کتابفروشي هاي عضو طرح جام باشگاه هاي کتابخواني در سراسر کشــور امکان استفاده از يارانه ۵۰ درصدي معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي را پيدا مي کنند. اعضاي باشگاه، کتاب هايي را کــه تهيـه کرده اند باهم مبادله مي کنند و مي خوانند، درباره کتاب هاي خوانده شده گفت وگو و کتاب ها را داوري و در پايان کتــاب برتر را از نگاه خود انتخاب مي کنند و ســپس در نامه هايي به نويسندگان نظر خود را درباره کتاب ها مي نويسند و کتاب هايي را که پسنديده اند در فيلم هاي کوتاه موبايلي به ديگران معرفي مي کند. جام باشـگاه هاي کتابخواني کودک و نوجوان رويدادي سـاليانه است که اجراي آن بين شـش تا هشـت ماه طول مي کشـد. باشـگاه کتابخوانـي اصطلاح تازه اي نيسـت و در کشـورهاي مختلف کلوب هاي باشـگاه هاي کتابخوانـي يـا گروه هـاي کتابخوانـي وجـود دارد، امـا قطعـا کتابخوانـي کـودک و نوجـوان در ايـن برنامه کاري نو و خلاقانه اسـت که تأثيري بزرگ در کتابخواني ميان کودکان و نوجوانان ايران گذاشته است. جـام باشـگاههاي کتابخوانـي افـزون بر تأثيرات ملموسـي کـه در افزايش کتابخواني در شـهرهاي داوطلب گذاشـته اسـت، تأثيـرات اجتماعي قابل توجه نيز داشته است، بـا توجـه بـه اينکـه اسـاس ايـن باشـگاه ها بـر مشـارکت، کار جمعي، تفکـر انتقـادي و خالقـه و گفتگـو متمرکـز اسـت. کودکان و نوجواناني کـه در اين جام حضـور پيـدا کرده انـد، به گفتـه خانواده هـا و معلمـان در طول يک سـال توانايي هاي زيادي کسـب کرده اند، اعتماد به نفسشان بالاتر رفته، توانايـي گفتگو و اسـتدلال پيـدا کرده اند و حتـي در فعاليت هاي درسـي و اجتماعـي موفق تـر بوده اند. به استناد نظرسنجي ها و گزارشات جمع بندي شده در مورد اين طرح، بسـياري از معلمـان، مربيان و کتابداران داوطلـب ترويج کتابخواني در سراسـر کشـور از طريق اين برنامه در شکلي شـبکه اي به هم پيوسـته اند که حتـي اگـر باشـگاه کتابخواني تشـکيل ندهند از تجربه هاي هـم براي ترويج کتابخواني اسـتفاده مي کنند. ايـن برنامـه باعـث همـکاري، مشـارکت و هم افزايي نهادهـاي مختلف مردمـي و غيردولتـي، نهادهـاي عمومـي و دولتـي بـراي ترويـج کتابخواني شـده است. . در سـال نخسـت اجراي اين طرح، بيـش از دوهزار و سـال دوم بيـش از پنج هزار تسـهيلگر از سراسـر ايـران در کارگاه هـاي جـام باشـگاه ها شـرکت کردنـد. جام باشگاه هاي کتاب خواني کودک و نوجوان، باشگاه هاي کتاب خواني اجتماعي، زندان ها، خانواده، صيادان و…. که امروز نامي آشنا براي علاقه مندان به برنامه هاي کتاب و کتاب خواني دارد از دل همين ايده هاي روستايي و شهرهاي کوچک و بزرگ به وجود آمده اند که امروز در کشور ما کاربردي شده اند. طرح تازه کتاب خواني کودکان و نوجوانان «پويش با کتاب در خانه» که پس از شيوع کرونا از دل اين جام برآمد انگيزه اي را به وجود آورد تا خانواده ها به کتاب خواني بچه ها در ايام قرنطينه کرونا اهميت بيشتري دهند. کتاب خواني بچه ها را جدي تر بگيرند و از فعاليت هاي کتاب خواني آنها مستنداتي تهيه و در اين پويش شرکت کنند. بسياري از علاقه مندان نيز با راه اندازي شبکه هاي کوچک کتاب خواني و تاسيس کتابخانه هاي محلي و خانگي در ترويج کتاب و کتاب خواني کمک بزرگي کرده اند. اين مشارکت ها در بهبود برنامه هاي کتاب خواني نقش به سزايي دارند و اگر اين روند ادامه يابد روزهاي خوبي در انتطار کتاب و برنامه هاي خواني در کشورمان خواهد بود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar