انتشار خاطرات ناصرالدین‌شاه از «آب و هوا» پس از ۱۸۰ سال

تسنيم/ هرچند نام ناصرالدين‌شاه با وقايع تلخ تاريخ گره خورده است، اما از او آثار ادبي و هنري باقي مانده که در آن مي‌توان جامعه قاجار را بدون روتوش‌ چاپلوسي و اغراق ديد. «روزنامه آب و هوا» از جمله آثاري است که از او به دست ما رسيده است. ناصرالدين‌شاه قاجار که در سال 1264 هجري قمري در قصر محمديه در حوالي باغ فردوس به سلطنت نشست، چهارمين شاه قاجار و يکي از مهمترين شاهان اين سلسله پادشاهي در ايران بود. ناصرالدين‌شاه نامش همواره با اتفاقات تلخ، تکان‌دهنده و عجيب در تاريخ عجين شده است؛ از قتل اميرکبير گرفته تا قرادادهاي مختلف و جنبش تنباکو و گردآمدن 85 زن در اندروني و ... . با اين حال، او پادشاه اولين‌ها هم هست. شايد باورش سخت باشد، اما ناصرالدين‌شاه در کنار همه اين معايبي که در دوران سلطنتش داشت، دستاني هنرمند هم داشت. او نقاشي مي‌کشيد، زبان فرانسه را تمرين مي‌کرد، خاطرات و سفرنامه‌هايش را نوشت، گاه شعر مي‌سرود و ... . در ميان آثار به جا مانده از او، روزنامه خاطراتش که در موضوعات مختلف نوشته شده، شايد بهترين اثر براي بيان حالات و روحيات شاه صاحب‌قران باشد. او در اين يادداشت‌ها، احوال و اوضاع خود و گاه بيرون دربار را مي‌نوشت؛ از اين منظر مخاطب بدون واسطه با حالات و احوال دربار و شاهش آشنا مي‌شود. سبک نگارش او در اين خاطرات، موجز و مختصر است؛ بدون هيچ‌گونه پيرايه ادبي و تکلف در استفاده از صنايع. نثر فارسي در دوره قاجار سه مرحله را طي کرد؛ دوره نخست دوره خمودگي بدون هيچ نوآوري بود. دوره دوم، نثري خلق شد که تحت تأثير ترجمه‌هاي غربي بود و دوره سوم، يافتن هويت ايراني در نثر فارسي بود. خاطرات ناصرالدين‌شاه محصول دوره دوم نثر دوران قاجار است. در دوره دوم نويسندگان ايراني با بعضي از انواع جديد ادبي همچون روزنامه‌نويسي و ترجمه متون غربي و نمايشنامه‌نويسي آشنا شدند. اين آشنايي حاصل رفت‌وآمدهايي است که ميان اروپا و ايران برقرار مي‌شود. اين دوران از اواخر عهد محمدشاه آغاز مي‌شود و تمامي دوران سلطنت ناصرالدين شاه را دربر مي‌گيرد. در اين دوران براي نخستينبار روزنامه‌نويسي و نمايشنامه‌نويسي که نوع تازه‌اي در نثر فارسي به شمار مي‌رفت، پديد آمد و افزون بر آن ترجمه آثار غربي به‌ويژه داستان‌ها و رمان‌ها موجب شد تا ايرانيان نيز به آفرينش آثاري در اين زمينه بپردازند. سفرنامه‌نويسي و خاطره‌نويسي نيز در اين دوره رونق بسزايي يافت و علاقه ناصرالدين شاه به نوشتن خاطرات و سفرنامه محصول اين تحولات در نثر فارسي است. تاکنون آثار متعددي از تصحيح خاطرات او منتشر شده است. آثاري که تلاش دارند تا با پيرايه کردن متن، بخشي از انديشه‌ها و سبک و قلم شاه قاجار را پيش روي مخاطب امروز قرار دهند. کتاب «روزنامۀ آب و هوا؛ آب و هوانگاري به روايت ناصرالدين شاه قاجار» از جمله اين آثار است که به کوشش الناز بايرام‌زاده از سوي انتشارات پرنده در دسترس علاقه‌مندان به متون تاريخي قرار گرفته است. شاه قاجار در اين اثر که در بازه زماني فروردين 1261 تا فروردين 1262 نوشته شده است، تنها و منحصراً به وضعيت آب و هوايي مناطق مختلف از جمله تهران مي‌پردازد. مصحح در مقدمه اين اثر با اشاره به محتواي يادداشت‌هاي شاه قاجار مي‌نويسد: ناصرالدين شاه علاقه زيادي به ثبت و تحرير خاطرات روزانه خود داشت و به شرح وقايع روزانه که شامل عکاسي، نقاشي و شکار به همراه سفرهاي گوناگون داخلي و رفتن به ييلاقات بود، پرداخته است اما آنچه حائز اهميت است در اين روزنامه خاطرات، بسيار کم به وقايع سياسي مملکت پرداخته است. بلکه آنها را در دفترچه‌هاي مجزايي به صورت رمز و تلگرافي نگاشته است. يادداشت‌هاي روزانه ناصرالدين‌شاه نوشتاري ساده و بي‌تکلف به دور از هرگونه الفاظ پرطمطراق است که درباريان و زنان حرم‌خانه در نامه‌نگاري با شاه بدان استناد مي‌کردند. در بسياري از خطوط، ناصرالدين‌شاه خود را با لفظ «ما» جمع بسته است. ... روزنامه مبارکه، روزنامه هوا و اثرهاي آسماني و زميني است که در طول يک سال از هجدهم شهر جمادي‌الاول سنه 1299 ه.ق الي هجدهم شهر جمادي‌الاول سنه 1300 ه.ق توسط ناصرالدين شاه قاجار تحرير شده است. بخش‌هايي از اين روزنامه خاطرات به خط کاتب تحرير شده است. ناصرالدين شاه در اين روزنامه به ذکر وقايع آب و هوا و انقلابات آسماني پرداخته است و در خلال نگارش آب و هوا به شرح وقايع آن روز که بعضي در دارالخلافه الباهره طهران در عمارت ارگ سلطنتي گلستان، يا به ديد و بازديد خانه رجال و مهماني‌هاي اعياني و بعضي از آن در ييلاقات اطراف طهران به شکار گذشته پرداخته است. در طول اين يک سال شاه سفري به نمارستاق مازندران نيز داشته است که به شرح وقايع سفر و آب و هواي نمارستاق پرداخته است. از جمله مطالب ديگري که شاه به آنها پرداخته است، ستاره دنباله‌دار و پديده خورشيدگرفتگي است و در انتهاي کتاب به شرح عروسي تومان آغا فخرالدوله دختر اديب ناصرالدين‌شاه با مهدي‌قلي خان مجدالدوله پسر دايي ناصرالدين‌شاه پرداخته است. کتاب حاضر تنها کتابچه آب و هواي ناصرالدين‌شاه قاجار است که تحرير و مرقوم شده است. ... مزيت ديگر خاطرات و يادداشت‌هاي ناصرالدين‌شاه در نشان دادن دوران و حوادث زمانه او بدون روتوش اغراق و چاپلوسي است. واقعيت اين است که در منابع تاريخي عصر قاجار، به دليل استبداد جانکاه، و اختناق شديد موجود در جامعه، تملق و چاپلوسي و دروغ بيش از بيان حقايق ساري و جاري بوده است؛ در حالي که در سفرنامه و خاطرات ناصرالدين‌شاه، از آنجا که به قلم خود اوست و ظاهراً باکي از بيان برخي واقعيت‌ها نداشته است، تا حدودي رويدادهاي اجتماعي نظير قحطي، اعتراض مردم، کتک خوردن درباري‌ها از سوي مردم قحطي‌زده و ... نيز منعکس شده است. نشر پرنده «روزنامه آب و هوا» را در 500 نسخه و در 160 صفحه در دسترس علاقه‌مندان به متون تاريخي قرار داده است.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar