شش راهکار برای علاقه‌مند کردن کودکان به کتاب

بي‌توجهي به بازار چاپ و نشر کتاب، زماني آسيب‌هاي جدي‌ترش‌را نشان مي‌دهد که عدم توجه به ايجاد فرهنگ کتاب‌خواني در کودکان، باعث مي‌شود که کودک فرايند رشد و تربيت فرهنگي‌اش‌را ناقص طي مي‌کند و عادت کتاب‌خواني در او نهادينه نمي‌شود و اين امر نام ايران‌را در ميان کشورهايي با سرانه مطالعه بسيار پايين قرار مي‌دهد.

در همين زمينه سراغ معصومه ميرابوطالبي نويسنده حوزه کودک و نوجوان و عضو هيئت مديره انجمن ادبي داستان جمعه رفتيم. معصومه ميرابوطالبي متولد ۲۱ دي‌ماه سال ۶۰ از شهر قم، داراي مدرک کارشناسي ارشد ادبيات کودک‌ونوجوان و نويسنده کتابهاي؛ «مثل يک بوم سفيد»، «از باغها به بعد»، «اژدهاي دماوند»، «آن سوي درياي مردگان»، «پروفسور فوفو»، «هندوانه خوشحال»، «شهر من»، «عروسي درِ قوري»، «سفر دانه‌اي» و «جوجه‌هاي آفتاب پرست» است.

ميرابوطالبي در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا در خصوص آسيب‌شناسي وضع کتاب کودک و نوجوان گفت: چيزي که در اين زمينه خيلي به ما ضربه مي‌زند عدم رعايت قانون کپي رايت است. اگر قانون کپي رايت، متقن و اجرا شود، بخش زيادي از اين آسيب‌ها کنترل مي‌شود.

وي افزود: بعضي اوقات کتبي‌را داريم که توسط چندين نشر با عناوين مختلف در حال چاپ است اما در واقع يک کتاب است و اين امر به نوبه خود منجر به آشفتگي در بازار کتاب کودک مي‌شود و حتي در سطح وسيع‌تر، آسيب به بازار و تأليف کتاب کشور.

اين عضو هيئت مديره انجمن داستان جمعه در خصوص نقش رسانه‌ها در ايجاد و تقويت فرهنگ کتاب‌خواني کودک و نوجوان، بيان کرد:به نظر من رسانه‌ها واقعا کم کاري مي‌کنند. يکي از رسانه هاي موثر بر بچه ها، همين رسانه ملي خودمان است ولي وقتي به بحث معرفي کتاب مي‌رسد، رويکردهايي در انتخاب و معرفي کتاب‌ها دارد که ناعادلانه است . يکسري از کتب حذف مي‌شوند و يکسري بالا مي‌آيند و لزوما بر اساس کيفيت نيست.

وي اضافه کرد: بعضي نشرها در شبکه‌هاي اجتماعي و مجازي فعال شده‌اند اما برخي هنوز به شيوه‌هاي سنتي عمل مي‌کنند. البته اتفاقي که به خاطر کرونا افتاد اين بود که اين نشرها نيز به سمت شبکه‌هاي اجتماعي رفته‌اند و از طرفي، حضور بچه ها در اين شبکه‌ها و بازتاب بازخوردشان، تبليغ اين کتب شده‌است.

ميرابوطالبي ادامه داد: مثلا بچه‌ها در صفحات خودشان يا صفحات ناشرها کتابي‌را که خونده‌اند، با ساختن ويديو يا نقاشي کردن معرفي مي‌کنند که اتفاقا اين تبليغ درست‌تر است چون از دل بچه‌ها در مي‌آيد و به دل بچه ها مي‌نشيند. ولي آن چيزي که دست خود ناشر و کودک نيست، بايد عادلانه‌تر باشد.

راهکارها؛ مطالعه جمعي

اين نويسنده، در خصوص راهکار نجات کتاب‌خواني کودک و نوجوان از اوضاع نابسامان فرهنگي امروز، اظهار کرد: ايجاد فرايندهاي جمعي کتاب خوندن و اينکه بچه ها نظر بدهند، راهکار بسيار موثري است. وقتي بچه‌ها بدانند قرار است درباره کتابي اظهار نظر و بحث کنند، فعالانه و با اشتياق آن کتاب‌را مي‌خوانند و اين تحليل و نظر کودکان مي‌تواند حتي به خود نويسنده نيز بازخورد و جهت کاري بدهد.

انتخاب کتب همسو با ذائقه کودکان با دخالت خودشان

وي افزود: انتخاب کتاب مناسب و با دخالت خود بچه‌ها گام موثري ديگري است. ما به عنوان والدين بايد با کتب آشنايي داشته باشيم، همچنين زمينه مورد علاقه کودک‌مان را شناسايي کرده باشيم؛ مثلا بعضي بچه‌ها کتب علمي_تخيلي دوست دارند و ما در اين زمينه کتاب‌هاي جذاب داستاني خوبي داريم.

تلفيق کتاب‌خواني با بازي و هنر

ميرابوطالبي تلفيق کتاب خواني با بازي يا هنر را راهکار موثر ديگري در زمينه ايجاد علاقه به کتاب در کودکان دانست و تاکيد کرد: کودکان دوست دارند چيزي‌را که مي‌خوانند اجرا کنند يا نقاشي کنند. خيلي از بچه‌ها از کتابي که خوانده‌اند کليپ مي‌سازند و اين خيلي براي خواندن کتاب به آن‌ها اشتياق مي‌دهد و در عين حال ميان کتاب‌خواني و استفاده از تکنولوژي روز نيز، هماهنگي ايجاد مي‌کند.

ديدار با نويسندگان

وي تصريح کرد: ديدار با نويسنده‌ها نيز راهکار مناسبي‌ است. اينکه بچه بتواند نويسنده کتاب‌را ببيند و با او تعامل کند که فضاي مجازي تا حدي آن را ايجاد کرده است.

شرکت در رويدادهاي فرهنگي

اين نويسنده حوزه کودک و نوجوان شرکت در رويدادهاي فرهنگي‌را عامل مهم ديگري در ايجاد ميل به کتاب در کودکان برشمرد و گفت: مثلا نمايشگاه کتاب که امسال نبود؛ واقعا خوب بود و بچه ها را مي‌ديدم که با لذت خريد مي‌کردند. آن فرايند که بچه‌ها بروند نمايشگاه ، با آن تنوع و رنگارنگي، بچه هاي مثل خودشان را ببينند و دست به انتخاب بزنند و حجم زيادي کتاب بخرند و با خودشان ببرند، ميان آن‌ها و کتاب پيوند خوبي ايجاد مي‌کند.

قرارگرفتن در معرض تبليغ هم‌سن‌هايشان

وي تصريح کرد: بچه‌هايي که در شبکه‌هاي اجتماعي صفحه يا کانال دارند، خودشان کليپ مي‌سازند و ترويج کتاب مي‌دهند و اين نيز بسيار موثر است و بايد حمايت شود چون بچه‌ها شايد از هم سن و سالان خودشان بيشتر ياد بگيرند تا از بزرگسالان.

نويسنده کتاب «اژدهاي دماوند»، در خصوص مقايسه وضع چاپ و مطالعه کتاب کودک و نوجوان در پيش و پس از انقلاب، يادآورشد: ما نسبت به قبل و بر اساس جمعيت کودک‌مان آن فرايندرا خيلي کمتر داريم که يک کتابي مورد استقبال زياد و چاپ بالا قرار بگيرد ولي اين نيست که اصلا نداشته باشيم، داريم ولي بيشتر براي کتب ترجمه اتفاق مي‌افتد که به چاپ فراوان برسند. البته کتب تاليفي پر فروش هم داشتيم ولي به اندازه انگشت‌هاي دست.

وي اضافه کرد: اين اواخر کتب تاليفي خوبي در کتابفروشي‌ها مي‌بينم مثل کارهاي آقاي شاه‌آبادي يا سيامک گلشيري و فرهاد حسن‌زاده ولي با بچه‌ها که صحبت مي‌کنيم، مي‌بينيم حتي بچه‌هاي کتاب خوان‌مان، اسم نويسنده‌هاي ايراني‌را نمي‌دانند و اين واقعا مايه تأسف و دلسوزي است که اين کتب در بستر فرهنگي ما توليد مي‌شود و خوانده نمي‌شود.

ميرابوطالبي با بيان اينکه تحول در بازار چاپ و نشر کتاب کودک، نيازمند يک اراده جمعي است و گروه‌هاي موثر مختلفي بايد براي اين امر، دست به دست هم دهند، خاطرنشان کرد: نياز هست ناشر توسط دولت حمايت شود و قوانين حوزه کتاب و نشر اصلاح شوند. اگر قانون کپي رايت رعايت شود، شايد تا حد زيادي جلوي ناکامي و آشفتگي‌هاي بازار کتاب کودک گرفته شود. در بحث ترويج و تبليغ نيز بايد اصلاح ساختاري شود. من اميدوارم اين پر تيراژ شدن کتاب، براي مجموعه هاي ايراني رخ دهد.