نگاهی به ترجمه شاعرانه آزاد ماتیان از حافظ به زبان ارمنی

سایز متن

الف الف

ايبنا/ آزاد ماتيان نويسنده، شاعر و مترجم ارمني و استاد دانشگاه اصفهان که اکنون ساکن آمريکاست، در سال 1386 و پس از ترجمه کتاب «فغان نامه گرگوار» اثر شاعر و روحاني ارمني «گرگوار نارکاتسي»، اقدام به ترجمه غزل‌هاي حافظ به زبان ارمني کرد. ترجمه او از غزل‌هاي حافظ (به زبان ارمني) توسط انتشارات تحقيقات نظري اصفهان در سال 1386 در 250 صفحه جيبي (شوميز) و با قيمت اوليه 2150 تومان منتشر شد.

کتاب را از پيشخوان کتاب‌فروشي برمي‌دارم؛ حافظ با ترجمه ارمني ماتيان و با قيمت 15 هزار تومان. کنجکاو مي‌شوم که بيشتر، از اين کتاب نفيس جيبي اما کم‌حجم بدانم.
حافظ شيرازي نامي آشنا براي همه دوستداران ادبيات در همه جاي دنيا است. کمتر کسي را مي‌توان يافت که با نام او و غزل‌هايش آشنا نباشد. ارامنه نيز که از ساکنان ايران و اصفهان هستند و خيلي از آن‌ها دل‌بسته اين وطن دوم، در طول ساليان گذشته اشعار حافظ را بارها به‌صورت پراکنده به زبان ارمني ترجمه کرده‌اند.

نخستين‌بار در غزل‌هاي اين شاعر بزرگ به‌کوشش و ترجمه آشوت ميناسيان به زبان ارمني در ايران منتشر شد. آزاد ماتيان نويسنده، شاعر و مترجم ارمني و استاد دانشگاه اصفهان که اکنون ساکن آمريکاست، هم در سال 1386 پس از ترجمه کتاب «فغان‌نامه گرگوار» اثر شاعر و روحاني ارمني گرگوار نارکاتسي، اقدام به ترجمه غزل‌هاي حافظ به زبان ارمني کرد.

او 40 سال در دانشگاه اصفهان ادبيات ارمني درس داده و اکنون ساکن آمريکا شده است. از ماتيان کتاب‌هاي شعر «گل‌هاي کوير»، «آهنگ بي‌انقطاع»، «نشان جهان» و قطعه شعرهاي طنز با نام مستعار «زادور اوقلي» به زبان ارمني انتشار يافته است. او کتاب «فغان نامه گرگوار نارکاتسي» را نيز به فارسي برگردانده و البته شعرهايي از خيام را علاوه بر حافظ به ارمني ترجمه کرده است.

شاعري که شيفته ادبيات کلاسيک است
ماتيان سال ۱۳۲۱ خورشيدي (۱۹۴۲ ميلادي) در تهران به دنيا آمد. پدرش «زادور» و مادرش «ساپت» نام داشتند. تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در شهر آبادان گذراند و فارغ‌التحصيل دانشکدهٔ زبان و ادبيات ارمني اصفهان شد. وي همچنين فارغ‌التحصيل بخش ارمني دانشکده زبان‌هاي زنده دنيا پاريس است و در دانشگاه سوربن موفق به کسب دکتراي ادبيات تطبيقي شد.

آزاد ماتيان از سال ۱۳۵۱ خورشيدي در دانشکدهٔ زبان و ادبيات ارمني دانشگاه اصفهان به تدريس مشغول شد. وي در سال ۱۳۸۱ خورشيدي (۲۰۰۲ ميلادي) به‌خاطر ترجمه کتاب به کسب مدال طلا در گردهمايي نويسندگان ارمني جهان در ارمنستان را کسب کرد.

شأني ندارم / هفت‌پشتم آواره بوده‌اند / خانه‌ام را چون لاک‌پشت بر دوش مي‌کشم / نه، خانه‌ام را، چون شاعر، درون خويش حمل مي‌کنم / و چه‌بسا خود راهش را گم مي‌کنم ...

اين قطعه شعري سروده ماتيان است که اشاره به کوچ ارامنه به نواحي مرکزي ايران دارد.
ماتيان به گفته خودش در نوجواني شيفته ادبيات شده و شعرهايي رمانتيک مي‌سروده است. نظير اين‌:
چه زود از زبان اندازه و عدد دل‌زده شدم / در اين دنيا همه‌چيز اندازه و شکل معين داشت / و من احساس کردم که مسائلي هستند بسي بغرنج‌تر از تسخير فضا / روح انسان قابل‌اندازه‌گيري نبود / و من مي‌خواستم راهي بگشايم نه از ستارگان به ستارگان / که قلب‌ها به قلب‌ها ….
و پس از اتمام تحصيلات تکميلي در فرانسه، براي تدريس در دانشگاه اصفهان که روزگاري دانشجويش بوده، راهي اين شهر مي‌شود.

در «فاصله دو کوچ» نام مستندي از مرحوم روبرت صفاريان است که قصه زندگي نه‌تنها آزاد ماتيان که ارامنه را روايت مي‌کند. ارامنه‌اي که نياکانشان به امر شاه‌ عباس صفوي مجبور به ترک خانه و کاشانه خود در ارمنستان مي‌شوند و در نقاط مختلف ايران ازجمله جلفاي اصفهان اسکان مي‌يابند.

جلفا در گذر زمان توسط ارامنه مهاجر، آباد مي‌شود. يکي از نشانه‌هاي اين آباداني، ساخت ابنيه و کليساهايي بي‌نظير است. دوربين صفاريان، ماتيان را در اين کليساها، ميدان‌ها و موزه‌هاي اصفهان خانه ماتيان و دوستانش و ... دنبال مي‌کند و او از زندگي، کارها و دغدغه‌هايش مي‌گويد.

آزاد ماتيان در نشستي در کتاب‌فروشي «آبريل» در شهر ارمني‌نشين گلندل در لس‌آنجلس آمريکا با اشاره به دليل انتخاب غزل‌هاي حافظ براي ترجمه به مفهوم والاي عشق در آثار اين شاعر بزرگ ايراني اشاره و گفت: آنچه ارامنه ساکن آمريکا را علي‌رغم فاصله جغرافيايي همچنان با اشعار حافظ پيوند مي‌دهد، عشق الهي و نماديني است که در همه اشعار حافظ به‌نوعي شاهد آن هستيم. پس از شناساندن «فغان نامه گرگوار» به فارسي‌زبانان، تلاش کردم تا با ترجمه و انتشار اشعار حافظ، ارمني زبانان را با غزل‌هاي اين شاعر بزرگ ايراني آشنا کنم».

آخرين کتاب ماتيان کتاب «نشان جهان: گزيده‌ اشعار» است که آن نيز در سال 1397 توسط روبرت صفاريان به زبان فارسي ترجمه‌ و منتشر شده است.

غزل‌هاي حافظ به زبان ارمني با دکلمه آيدا سرکيسيان
ترجمه ارمني اشعار حافظ و خيام با استقبال چشمگيري مواجه شده و فعالان ادبي ارمنستان بر اين باورند که بايد آثار فارسي بيشتري به ارمني ترجمه شود.
در کنار ترجمه آزاد ماتيان، غزل‌هاي حافظ به دو زبان فارسي و ارمني در قالب لوح فشرده توسط نمايندگي فرهنگي ايران در ايروان منتشر شده است.
اين مجموعه توسط آيدا سرکيسيان در سال 1384 از گويندگان مشهور ارمني دکلمه شده و همراه با کتابچه به دو زبان فارسي و ارمني به مراکز ايران‌شناسي، کتابخانه‌ها و شخصيت‌هاي فرهنگي ارمنستان اهدا شده است. در اين مجموعه 18 غزل از غزليات حافظ شيرازي به زبان ارمني به چشم مي‌خورد.