چند نکته مهم درباره نوبل جنجالی ادبیات که قرار است فردا اهدا شود

آخرين خبر/ فردا ظهر قرار است نام برنده نوبل ادبيات اعلام شود. نوبلي که بعد از جنجال سال پيش بر سر انتخاب پيتر هاندکه مي‌خواهد اعتبار را به اين جايزه برگرداند. هاندکه در دهه ۱۹۹۰ و سال‌هاي جنگ بوسني طرفدار صرب‌ها بود و اعتراض به نوبل او تا آنجا پيش رفت که باعث استعفاي دو عضو فرهنگستان سوئد (برگزارکنندۀ نوبل ادبيات) شد.

نوبل قديمي‌ترين جايزه ادبيِ فعال است (نوبل در ۱۹۰۱ شروع به کار کرده و گنکور ۱۹۰۳). اين جايزه دومين جايزه گرانقيمت ادبي در دنياست (جايزه نوبل امسال افزايش پيدا کرده و شده ۱۰ ميليون کرون، يعني ۱ ميليون و ۱۰۰ هزار دلار، اما جايزه شعر شبکه المليونِ امارات، يک ميليون و ۳۶۱هزار دلار است). 

نوبل در ۱۱۹ سال گذشته (از ۱۹۰۱) به ۱۱۶ نويسنده رسيده. اين‌طوري که ۷ سال برگزيده‌اي نداشتيم و در عوض ۴ سال نوبل را مشترک به دو نفر دادند. سال‌هاي بدون نوبل ادبي از اين قرار بود: سال‌هاي ۱۹۱۴، ۱۹۱۸، ۱۹۳۵، ۱۹۴۰ و سه سالِ پشت سرهم ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۳. در ۱۹۱۸ اعلام شد کسي موفق به دريافت جايزه نشده، در بقيه موارد گفتند وسط جنگ جهاني که نمي‌شود جايزه داد! سال ۲۰۱۸ هم به خاطر مسايل داخلي فرهنگستان سوئد نوبل اهدا نشد و عوضش پارسال دوتا نوبل دادند.

---

بازار

---

طبق وصيت آلفرد نوبل، نوبل ادبيات بايد به «برجسته‌ترين اثري که در يک سال گذشته با رويکرد آرمان‌گرايانه نوشته شده» اهدا شود. اما در عمل اين جمله تشريفاتي است. آنها به مجموعه آثار يک نفر جايزه مي‌دهد، نه به يک کتاب خاص (تنها نوبل‌هايي که به يک کتاب مشخص داده شد، نوبل ۱۹۲۰ کنوت هامسون براي «رشد خاک»، نوبل ۱۹۲۴ ولاديسلاو ريمونت براي رمان «دهقان‌ها» و نوبل ۱۹۲۹ توماس مان براي «بودنبروکها»ست). گاهي به يکي در تنها سالي که کاري منتشر نکرده، نوبل مي‌دهند (برنارد شاو در ۱۹۲۵). بقيه را هم سال‌ها بعد از نگارش مهمترين اثرشان انتخاب کرده‌اند (مارکز در ۱۹۸۰ نوبل گرفت، ۱۲سال بعد از انتشار «صد سال تنهايي»). مي‌ماند يک «آرمانگرايي» که آن هم فقط وقتي خواستند به تولستوي نوبل ندهند، گفتند تو چرا نداري؟! فکرش را بکنيد، به تولستوي گفتند! 

فهرست نويسندگان معروفي که بعد از ۱۹۰۱ مردند و نوبل نبردند، به اندازۀ نوبل‌گرفته‌ها غني است، شايد هم بيشتر: جيمز جويس، جورج اورول، سامرست موام، گراهام گرين، آلدوس هاکسلي، او هنري، دي اچ لارنس، ويرجينيا وولف، کاترين منسفيلد، جي آر آر تالکين، رولد دال، اچ جي ولز، آرتور کانن‌دويل، آگاتا کريستي، مارک تواين، جک لندن، تئودور درايزر، تامس هاردي، اسکات فيتزجرالد، آرتور ميلر، جي دي سلينجر، اي ال دکتروف، ريموند کارور، جان آپدايک، کورت ونه‌گات، ژول ورن، اميل زولا، مارسل پروست، آندره مالرو، لويي فردينان سلين، سنت اگزوپري، رومن گاري، فرانتس کافکا، برتولت برشت، ايتالو کالوينو، امبرتو اکو، هنريک ايبسن، نيکوس کازانتزاکيس، گارسيا لورکا، خورخه لوييس بورخس، کارلوس فوئنتس، چينوا آچيبي، آنا آخماتووا، ولاديمير ماياکفسکي، ميخاييل بولگاکف، ولاديمير ناباکف، ماکسيم گورکي، آنتون چخوف، لئو تولستوي،... کلا روس‌ها تا ۱۹۵۸ و پاسترناک (آن هم از سر لج با شوروي) نوبل ادبي نگرفتند، درحالي‌که نيمه اول قرن بيستم عصر طلايي ادبيات روس بود.

بين برندگان نوبل ادبيات فقط ۱۵ زن هست. از اين جمع ۷ زن در قرن بيست‌ويکم نوبل گرفته‌اند. يعني توجه به زنان نويسنده در سال‌هاي اخير بيشتر شده.

متوسط سن برندگان نوبل ادبيات در زمان گرفتن جايزه ۶۵سال بوده، درحالي‌که متوسط سن همۀ برندگان ۵ جايزه ۵۹سال است. جوانترين برنده، روديارد کيپلينگ خالق «کتاب جنگل» با ۴۲سال (نوبل ۱۹۰۷) و مسن‌ترين برنده، دوريس لسينگ ۸۸ساله (نوبل ۲۰۰۷) بود. لسينگ متولد کرمانشاه خودمان بود.

بين برندگان‌ نوبل ادبيات، کشور فرانسه با ۱۵ جايزه بيشترين سهم را دارد (آمريکا با ۱۲ و بريتانيا با ۱۱ نوبل دوم و سوم هستند) اما بين زبانهاي مختلف، ادبيات انگليسي‌زبان جلوتر از بقيه است. ۲۹ نوبليست به انگليسي نوشته‌اند، فرانسوي و آلماني (هر کدام) ۱۴ نفر، ۱۱ نفر اسپانيولي، ۷نفر سوئدي، روس‌ها و ايتاليايي‌ها هم ۶ برنده داشتند. کلاً اين ۱۱۶ برنده به ۲۵ زبان نوشته‌اند.

نوبل‌هاي ادبيات سوئدي به تنهايي بيشتر از کل نوبل‌هاي قاره آسياست. طبيعتاً اين نه به خاطر غناي ادبيات سوئد، بلکه به خاطر برگزارکننده نوبل است. ۵ نفر از اين ۷سوئدي برنده نوبل ادبيات، خودشان عضو آکادمي سوئد بودند. يکي از اين اعضا، اريک اکسل کارلفلدت (نوبل ۱۹۳۱) تنها کسي است که بعد از مرگش نوبل ادبيات گرفت. در عوض آنها به پرفروشترين نويسندۀ سوئدي تاريخ، آستريد ليندگرن نوبل ندادند چون ميانه‌اش با اعضاي آکادمي خوب نبود!

دو نفر نوبل ادبياتشان را نخواستند: بوريس پاسترناک (۱۹۵۸) به خاطر فشار حکومت شوروي و ژان پل سارتر (۱۹۶۴) که گفت هيچ جايزه‌اي را قبول نمي‌کند.

کانال تلگرامي ehsanname

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar