زبان فارسی؛ قدرت نرم دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران

به نقل از روابط عمومي بنياد سعدي، وبينار «زبان فارسي؛ قدرت نرم ديپلماسي عمومي جمهوري اسلامي ايران» با همکاري بنياد سعدي، دانشگاه شهيد بهشتي و انجمن علمي برنامه ريزي روابط فرهنگي و اجتماعي با حضور شهروز فلاحت‌پيشه (معاون امور بين‌الملل بنياد سعدي)،  عليرضا دلخوش (معاون مرکز ديپلماسي عمومي و ر سانه‌اي وزارت امور خارجه)، عبدالمهدي مستکين (مدير بخش فرهنگ کميسيون ملي يونسکو در ايران) و امير محمد حاجي يوسفي (استاد علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي، رايزن فرهنگي سابق ايران در سوئد و رئيس انجمن برنامه ريزي فرهنگي و اجتماعي) به عنوان دبير نشست، برگزار شد.

زبان فارسي بيانگر قدرت نرم ايران است

در ابتداي اين جلسه عليرضا دلخوش با بيان اين‌که زبان فارسي يکي از بنيان‌هاي اصلي هويت فرهنگي ايران و مخاطبان آن در جغرافياي فرهنگي است، گفت: از نظر کلي دو راه‌کار اصلي وجود دارد که بتوانيم زبان فارسي را به عنوان يک کالاي تجاري مرغوب به ديگران عرضه کنيم؛ اول اين‌که اين زبان بايد يک زبان علمي باشد. دومين راه و روش براي صادرات زبان فارسي توجه بيشتر به مفهوم ايران فرهنگي است.

معاون مرکز ديپلماسي عمومي و رسانه‌اي وزارت امور خارجه با بيان اين‌که از نظر تکنيکي و فني هم گسترش زبان فارسي نيازمند تمهيدات و مقدماتي است که با همياري بنياد سعدي اين موضوعات فني در حال انجام است، گفت: گسترش آموزش از راه دور به کمک بنياد سعدي در روزهاي کرونا يک ضرورت و هنر است. اقدامات تشويقي براي آموزش زبان فارسي و زبان آموزان هم يکي از کارهاي تکنيکي است. در حوزه وزارت خارجه ما سفراي فارسي‌گو و فارسي فهم بسياري در کشورمان داريم و بايد کاري کنيم که بين ساير ديپلمات‌ها، مشخص شود که سفيران ما زبان و شعر فارسي مي‌توانند بخوانند. در مورد ديپلمات‌ها هم برنامه‌هايي داريم که براي بخشي از آن با بنياد سعدي هماهنگ کرديم، هرچند که موضوع کرونا سرعت بعضي مسائل را گرفته است.

او سپس بيان کرد: تقويت و تدوين دوره‌هاي ايرانشناسي در خارج از کشور براي آشنايي با جلوه‌هاي مختلف ادبيات و فرهنگ ايران يکي ديگر از اقدامات تکنيکي است.

دلخوش با اشاره به استانداردسازي انجام‌شده براي گسترش و آموزش زبان فارسي در بنياد سعدي توضيح داد: آمفا استاندارد آموزش زبان فارسي است که بنياد سعدي آن را به وجود آورده و آموزش زبان فارسي به صورت معيار درآمده است. آزفا (آزمون زبان فارسي) يک نمونه ديگر است که به کمک وزارت علوم اجرا مي‌شود و بايد استانداردهاي زبان فارسي را يگانه کرد.

دلخوش با بيان اين‌که افزايش استاد زبان فارسي در کشورهاي ديگر يکي ديگر از تکنيک‌هايي است که در جذاب کردن زبان فارسي جايگاه خود را دارد، در پايان صحبت‌هاي خود اضافه کرد: قدرت نرم به معناي ابزارهايي است که کشورها مي‌توانند منافع کشورهاي ديگر را به کمک آنها بدون توسل به عوامل قدرت سخت با خود همراه کنند و زبان فارسي نيز بيانگر قدرت ايران است.

اقناع و دلبري قدرت نرم و ديپلماسي است

در ادامه اين وبينار عبدالمهدي مستکين مدير بخش فرهنگ کميسيون ملي يونسکو در ايران گفت: هر آنچه در قدرت نرم از آن ياد مي‌کنيم، چيزي جز سخن نغز و کردار نيک نيست. سخن در اقيانوس فرهنگ غوطه‌ور است و اگر قدرت سخت اقتصاد و سياست است، قدرت نرم در ديدگاه فردوسي فرهنگ است.

او با بيان اينکه حکيم توس در ابياتي فرهنگ را آرايش جان دانسته، اظهار کرد: مديران و مسئولان کشوري همواره بايد آراسته به خوي فرهنگ باشند، يک ديپلمات ورزيده بايد بتواند هم نيمکره چپ و هم راست را با محوريت فرهنگ و ادب مديريت کند؛ يعني بعد اقناع در نيمکره چپ بايد توسط بعد دلبري در نيمکره راست مديريت شود.

مستکين با تأکيد بر اين‌که اساساً قدرت نرم و ديپلماسي را قدرت اقناع و دلبري مي‌بيند و اين در ادب فارسي غرق شده است، افزود: در ساختار مغز نيمکره چپ به‌عنوان محل جدل و قياس و منطق شناخته مي‌شود و آدميان از اين راه وارد ارتباطات گسترده مي‌شوند. نيمکره راست مغز نيز محل عشق، مهر، عواطف و احساسات است.هر وقت اين برانگيختگي اتفاق بيفتد، مي‌توانيم بگوييم که يک ديپلمات موفق است يا خير. افراد بايد با اين ويژگي‌ها تربيت شوند مانند مهدي محقق که هرجا از کانادا تا مالزي رفت، همه را با ادب فارسي آشنا مي‌کرد.

مستکين با تأکيد بر اين‌که افراد بايد تمام خزانه ذهنشان پر از بلاغت و تمثيل باشد تا به عنوان رايزن فرهنگي انتخاب شوند، افزود: هرآنچه درباره قدرت نرم زبان فارسي مي‌گوييم، پيشينه‌اي دارد و ما بر بنياد بزرگي سعدي، حافظ، رودکي، فارابي و ابوريحان نشسته‌ايم.

او بيان کرد: يکي از معيارهاي قدرت نرم در ديپلماسي اين است که فرد بتواند دلارا سخن بگويد و وسواسانه‌ترين کار انتخاب رايزنان فرهنگي است.

مستکين با بيان اينکه قدرت نرم بر دو ساحت اقناع و دلبرانگي است، گفت: اقناع و دلبرانگي يعني شوري در خاطر و باطن انگيختن شخصي که ظرفيت تام در شناخت کشور مقصد دارد و به زبان آن کاملاً آشنا باشد و ظرفيت‌ها را بداند.

مدير بخش فرهنگ کميسيون ملي يونسکو در ايران گفت: براي اين‌که بتوانيم قدرت نرم درست را تقويت کنيم، نيازمند کادري هستيم که در ذات خود غرق در درياي حکمت فارسي باشد و انتخاب رايزني که حافظ و سعدي را نشناسد، بسيار اشتباه است.

نيازمند برجسته کردن زبان فارسي در عرصه بين‌الملل هستيم

در ادامه، شهروز فلاحت‌پيشه درباره ديپلماسي عمومي و قدرت نرم گفت: مخاطبان خارجي ما خاستگاه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و دنياهاي ارزشي متفاوتي دارند و زبان فارسي در اينجا ابزاري است که به واسطه آن بتوانيم مخاطب خارجي را وارد جهان ايراني کنيم. ما به واسطه زبان فارسي قصد داريم در گام اول ديگران را با ايران آشنا کنيم.

او با بيان اينکه قبل از بحث درباره نقش و عملکرد بنياد سعدي در رابطه با فارسي‌آموزي در جهان بايد يک گام عقب‌تر نکاتي را مرور کرد، افزود: همان‌گونه که سازمان‌ها نيازمند يک روابط عمومي هستند، کشور نيز به يک روابط عمومي احتياج دارد تا در فضاي بين‌الملل معرفي و عرضه شود، اين همان نقشي است که ديپلماسي عمومي کشور بر عهده دارد و هدف ايده آل آن در نهايت برجسته کردن ايران در حوزه‌هاي مختلف براي مخاطبان خارجي است. يعني در اينجا نقش دستگاه‌هاي متولي ديگر در معرفي از ايران و در نهايت در بازگشت اين عمل، جذب ديگران به سمت ايران موثر است و در اينجا زبان فارسي امکان ورود و نقش‌آفريني بسيار خوب خواهد داشت.

معاون بين‌الملل بنياد سعدي يادآوري کرد: بايد چيستي و مزيت‌هاي نسبي کشور و چگونگي عرضه آن را در فضاي بين‌المللي پيدا کنيم که به واسطه اين موضوع، شناخت و علاقه حاصل شود و ما به بخشي از علاقه مردم تبديل  شويم و در ذهنشان بمانيم. اين کارها بايد به موازات انجام شود يعني با همياري دستگاه‌هاي ديگر، ديگران آن سوي مرزهاي ايران را به کمک بستر زبان وارد جهان ايراني کنيم.

او درباره جايگاه و نقش بنياد سعدي در اين رهگذر تشريح کرد: بنياد سعدي به‌عنوان يک کارگزار ضروري براي اين موضوع (آموزش و به واسطه آن ترويج و گسترش زبان فارسي) با مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي فعاليت خود را شروع کرد و در حال حاضر عمري حدود هشت سال دارد و نوجوان است، اما در همين مدت کوتاه اقدامات ارزشمندي براي توسعه و گسترش زبان فارسي انجام داده است.

فلاحت‌پيشه با بيان اين‌که امروز مشابه بنياد سعدي در آلمان مؤسسه گوته و سروانتس در اسپانياست، درباره عملکرد تخصصي و اجرايي بنياد سعدي گفت: ما در بنياد سعدي چهار کار مهم انجام مي‌دهيم؛ «اول تدريس زبان فارسي، دوم تربيت مربي زبان فارسي و سوم برگزاري آزمون‌هاي استاندارد براي زبان فارسي و چهارم هم توليد منابع معتبر براي کمک به آموزش زبان فارسي».

او با بيان اين‌که در حال حاضر در بيش از ۴۰ نقطه از جهان آموزش زبان فارسي به واسطه فعاليت‌هاي اين بنياد داريم، گفت: پيش‌تر به واسطه شرايط معمول، کلاس‌هاي آزاد زبان فارسي توسط معلمان محلي و نمايندگي‌هاي فرهنگي به‌صورت کلاس‌هاي حضوري اداره مي‌شد، اما امروز به دليل کرونا از اوايل فروردين برنامه خود را به سمت کار در فضاي مجازي سوق داديم و در حال حاضر نمايندگي‌هاي ما در خارج از کشور ده‌ها کلاس آموزش برخط زبان فارسي را در حال برگزاري دارند.

فلاحت‌پيشه درباره برگزاري آزمون‌ها نيز گفت: آزمون‌هاي استانداردي در بنياد سعدي تدوين شده و برجسته ترين آن آزمون آمفا براي سنجش مهارت زبان فارسي در چهار سطح شنيدن، خواندن، نوشتن و درک مطلب است که مشابه عملکرد و آزمون آيلتس در زبان انگليسي است. ما آزمون استاندارد ديگر از جمله آزمون‌هاي تعيين سطح زبان فارسي نيز داريم و در کنار آن در حوزه تامين منابع علاوه بر کتاب‌هاي آموزشي در بخش نرم افزاري نيز اقدامات مهمي صورت پذيرفته است از جمله دو نرم افزار مهم آموزش زبان افرسي که اولي براي آموزش الفباي فارسي مبتني بر کتاب گام اول بنياد طراحي شده و در آن الفبا را درس مي‌دهد و نيازي به معلم نيست و به صورت خودآموز است و به کمک آن ۵۰۰ واژه کليدي زبان فارسي و گفت‌وگوهاي روزمره و کاربردي به فارسي‌آموز آموزش داده مي‌شود.

معاون بين‌الملل بنياد سعدي افزود: نرم افزار مهم بعدي به نام نرم افزار آموزش زبان فارسي مينا است که خود به‌عنوان يک مدرسه مجازي بسيار وسيع است که شما را از سطح مقدماتي به سمت مراحل پيشرفته زبان فارسي مي‌برد و مبتني بر فناوري هوش مصنوعي و امکان اختيار کردن معلم حضوري و بسياري قابليت‌هاي ديگري است که تا چند ماه ديگر عرضه مي‌شود.

او با بيان اينکه قبلاً فارسي‌آموزان خارجي براي دسترسي به منابع آموزشي مشکلاتي داشتند، افزود: اکنون تمام منابع آموزشي را در فضاي مجازي براي مدرسان زبان فارسي آماده و عرضه کرده‌ايم و همين حالا براي فارسي آموزان بخشي از کتاب‌ها به‌صورت الکترونيک در سايت فروش کتاب طاقچه موجود است..

معاون بين‌الملل بنياد سعدي با بيان اينکه از موضوعات ديگر، حضور ما در کارهاي رسانه و مجازي است، افزود: در حال رايزني با رسانه ملي هستيم تا آموزش زبان فارسي را به‌عنوان مشاور و متخصص در کنار رسانه ملي در خارج از مرزهاي ايران عرضه کنيم و گسترش دهيم و اميدواريم ملزومات کار را در حوزه رسانه ملي فراهم کنند تا بتوانيم اين کار را انجام دهيم.

فلاحت پيشه با اشاره به ظرفيت کشورهاي همسايه براي ترويج زبان فارسي گفت: در بعضي کشورهاي آسياي ميانه مانند گرجستان، قزاقستان، قرفيزستان و ارمنستان زبان فارسي زبان دوم و يا سوم در برخي از مدارس زبان منتخب آن کشورهاست و ما به واسطه نمايندگي‌هاي خود در آن کشورها با اين مدارس همکاري آموزشي داريم.

معاون بين‌الملل بنياد سعدي تأکيد کرد: عرضه و توليد محتوا، به‌روزرساني روش‌هاي آموزشي و دريافت بازخورد از مخاطبان و استفاده‌کنندگان از محصولات بنياد سعدي در خارج از ايران فرايندي در بنياد سعدي است که موجب غناي آموزشي ما مي‌شود. بعضي محدوديت‌هاي اجرايي و مالي در سال‌هاي اخير ما را به سمت نوآوري‌هايي سوق داده است که امکان ادامه کار را به رغم شرايط سخت براي بنياد سعدي فراهم کرده است.

فلاحت‌پيشه در ادامه با تأکيد بر اينکه زبان فارسي يک ابزار براي حفظ منافع ملي و استراتژيک کشور در بعد بين المللي است، افزود: در دهه‌هاي اخير ايران هراسي‌هايي متوجه کشور بود، اما زبان فارسي به ضرورت پايه‌هايي که بر آموزش استوار است، حامل پيام ايران است و به نفي اين جريان کمک مي‌کند. زبان فارسي پل ارتباطي ميان دنياي خارج از ايران و جهان ايراني به‌عنوان يک کل تصوير مي‌شود.