دشواری شعر بیدل در نگاهی ژرف
![دشواری شعر بیدل در نگاهی ژرف](https://app.akharinkhabar.ir/images/2021/01/15/10c4243c-a17f-4155-8dca-be5e8260f3db.jpeg)
ايبنا/آيين رونمايي و معرفي کتاب «بيدل و انشاي تحيّر» با زيرعنوانِ «بازشناسي شعر بيدل دهلوي با شرح سي غزل از پايان ديوان»، اثر کاووس حسنلي، استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شيراز، بههمت مرکز پژوهشهاي زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شيراز با حضور مؤلف اثر برگزار شد.
در اين نشست، محمدحسين کرمي، غلامرضا کافي و دکتر محمد مرادي، بهصورت برخط، به معرفي و بررسي اين کتاب پرداختند.
زهرا رياحيزمين، رئيس مرکز پژوهشهاي زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شيراز، در حاشيه اين نشست، هدف از برگزاي اين مراسم را آشناکردن نسل جوان با ميراث کهن فرهنگي و ادبي کشور و معرفي گنجينههاي غني زبان و ادبيات فارسي و همچنين تقدير از پژوهندگان اين ذخاير معرفي کرد.
کرمي نخستين سخنران اين نشست، در مقدمه سخنان خود به معرفي بيدل و جايگاه او در ادبيات فارسي پرداخت و گفت: بيدل از يکسو شاعر رنگ و آيينه است و عالم ظاهر و از سويي ديگر، شاعر حيرت و معني، عرفان و فلسفه يا عالم باطن.
وي توضيح داد: هرچه از نيمه قرن دهم ميگذريم، نازکخيالي و ارتباط برقرارکردن ميان مفاهيم خيالي و ذهني در شعر شاعران بيشتر ميشود و در شاعران هنديالاصل بهويژه بيدل، اوج اين نازکخيالي را مشاهده ميکنيم.
کرمي افزود: ذهن شگفتانگيز بيدل ميان اموري ارتباط برقرار ميکند که در عالم واقع هيچگونه ارتباطي باهم ندارند؛ بجز مفاهيم بلند و عميق و فلسفي و تداعيهاي شگرف و باريکخياليهاي شگفتانگيز و دور از ذهن، بهنظر ميرسد زبان مادري نبودن فارسي براي بيدل و نشناختن روابط حقيقي و معمول ميان عناصر زبان نيز در دشواري شعر و برقراري پيوندهاي دور از ذهن بيتأثير نباشد.
استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شيراز بااشاره مکرر به دشواري دريافت شعر بيدل، گفت: حتي خوانندهاي که شعر فارسي را خوب ميخواند و ميشناسد و ميفهمد، وقتي به سراغ شعر بيدل ميرود، در بسياري از مواقع پي به مقصود شاعر نميبرد.
وي اظهار داشت: من تصور نميکنم، بجز نادرکساني که در شعر بيدل تمرين و ممارست طولانيمدت دارند، سايرين درکي از شعر او داشته باشند.
کرمي در ادامه با اشاره به کارنامه بيدلپژوهي گفت: بااينکه بيدلخواني و بيدلشناسي در ايران سالهاست که آغاز شده و آثار مختلفي از مقاله و چاپ اشعار و شرح رباعيات و برخي غزلهاي بيدل صورت گرفته؛ اما تا رسيدن به شرح کامل غزلهاي بيدل راهي بس طولاني و دشوار در پيش است.
وي تأکيد کرد: کتاب بيدل و انشاي تحيّر، اثر دکتر کاووس حسنلي، استاد برجسته دانشگاه که بهتازگي براي بيدلپژوهان و دوستداران بيدل منتشر شده، دريچههاي بسياري را براي ورود به شعر بيدل و شناخت زبان و مفاهيم شعر او ميگشايد.
کرمي گفت: نويسنده کتاب با پشتوانه ذوق سليم شاعرانه و سالها مطالعه و ممارست هدفمند در شعر کهن و معاصر و نوشتن کتابهايي ارزشمند در زمينههاي مختلف خيامپژوهي، سعديشناسي، حافظپژوهي و نيماشناسي و....تمام زمينههاي لازم براي مطالعه بيدل فراهم داشته است.
وي در ادامه با معرفي بخشهاي مختلف کتاب ادبدوستان بهويژه دوستداران بيدل را به خواندن اين کتاب توصيه کرد.
در ادامه برنامه کافي، به بيان ديدگاههاي خود دربارهي کتاب بيدل و انشاي تحير پرداخت و گفت: عنوان اين کتاب را بايد تفسير بيدل گذاشت چراکه اين کتاب تفسير بيدل است به بيدل.
وي توضيح داد: اين کتاب کارالگوي شايسته مشکلپژوهي و شرح مشکلات است که اگر از اين روش استفاده شود کار براي مخاطب بسيار راحت و مفيد خواهد بود و از پراکندهگويي و لغزشها جلوگيري ميشود.
عضو هيأتعلمي دانشگاه شيراز افزود: نکته مهمي که در اين کتاب وجود دارد و تفاوت عمده آن با پيشينه شرحهاي ديگر محسوب ميشود، اين است که کتاب ازجنبه تحزيري و تحدي پيش نرفته؛ بلکه جنبه ارشادي و تشويقي دارد و باعث ميشود مخاطب با رغبت به سمت خوانش شعر بيدل پيش رود. اما در ديگر شرحها شايد براي نشان دادن عظمت کار، بهنوعي ازجنبه تحزيري به شعر بيدل پرداخته و مخاطب را از خواندن شعر بيدل ميترسانند.
کافي تأکيد کرد: نميتوان اين کتاب را صرفا شرح سي غزل از بيدل ببينيم چراکه ما افزون بر شرح سي غزل در کتاب، دوهزار و دويست شاهد نمايششده و هزارعنوان نمايه موضوعي در اين کتاب ميبينيم، يعني با هزار کليدواژه از شعر بيدل آشنا ميشويم.
کافي کتاب بيدل و انشاي تحير را، کلاس فشرده شرح بيدل دانست و گفت اين کتاب حقيقتا شرح مشکلات است.
ذوق شاعري، شخصيت آيينهاي و دانش دانشگاهي مؤلف؛ رمز موفقيت او در تفسير شعر بيدل
محمد مرادي نيز در اين نشست، با بيان اين مقدمه که براي کشف جهان شعر بيدل بايد لباس ديگري از واژهها برتن کرد و شعر بيدل را بايد در جهان ديگري مطالعه و بررسي کرد، گفت: به همين دليل هرکسي از ميان پژوهشگران دانشگاهي نميتواند شعر بيدل را آنگونه که شايسته است، بررسي کند.
وي با ترسيم سهضلع شخصيتي از شخصيت مؤلف اثر، شيوه تأليف کتاب را متأثر از شخصيت مؤلف دانست و توضيح داد: ويژگيهاي خاصي در شخصيت دکتر حسنلي هست که باعث شده ايشان بتوانند بهخوبي شعر بيدل را بررسي و شرح و تفسير کنند و آن سه ضلع يک مثلث است؛ يک ضلع آن شاعربودن ايشان است؛ چراکه ظرايفي در شعر بيدل هست که شاعران ميتوانند آن را دريابند. ضلع ديگر نوع جهان انساني ويژهاي است که در شعر بيدل هست که نام آن را جهان آيينگي و زلال ميتوان گذاشت و اين زلالي در شخصيت و ذهن دکتر حسنلي بهوضوح ديده ميشود و ضلع سوم، دانش دانشگاهي ايشان است که براي تفسير شعر بيدل لازم است؛ همهي اين اضلاع در کنار هم باعث شده، دکتر حسنلي در حال حاضر از بهترين کساني در ايران باشند که بتوانند درباره بيدل سخن بگويند و بنويسند.
عضو هيأتعلمي دانشگاه شيراز افزود: اين پشتوانه سه ضلعي در تفسير کتاب نيز راه يافته و بخاطر اين جهان ويژهاي که در ذهن مؤلف وجود داشته، برخلاف مسير هميشگي و راست و تکراري که پژوهشگران ادبيات دارند، از يک زاويهي متفاوت به شعر بيدل پرداخته شده است که درواقع مهندسي معکوسي دارد.
مرادي توضيح داد: اينکه سي غزل پاياني کتاب براي شرح انتخاب شده؛ نوع تفسيري که با شعر بيدل از شعر بيدل ارائه شده و اينکه ما عملا داريم از جلوههاي متکثر شعر بيدل به فضاهاي وحداني و يکپارچه از شعر بيدل (آبشخورهاي ذهني و انديشگاني بيدل) ميرسيم، همه در ساختار کتاب بهپشتوانهاي که توضيح داديم ديده ميشود؛ از تناسب در طبقهبندي اجزا، نوع تفسير و ساختار و منابع کتاب، نمايههاي آن و...
او در پايان با تأکيد بر اينکه کتاب بيدل و انشاي تحيّر يک ساختار و چارچوب کاملا مناسب علمي و تازهاي دارد؛ پژوهشگران و علاقهمندان به ادبيات فارسي را به خواندن اين کتاب دعوت کرد.
کتاب بيدل و انشاي تحيّر، با ۴۰۳ صفحه، در قطع وزيري و جلد گالينگور، به قيمت ۶۷ هزار تومان از سوي انتشارات معين، در مهرماه امسال به بازار عرضه شده است. کتاب يادشده، داراي سه فصل است؛ فصل نخست کتاب باعنوان مقدمه، فصل ديگر با نام «واژههاي ويژه» و فصلي هم به شرح سي غزل بيدل اختصاص يافته است.
کاووس حسنلي از شاعران، پژوهشگران و از استادان نامدار ادبيات ايران است که از ايشان تاکنون بيش از 30 عنوان کتاب منتشر شده است.
از مهمترين کتابهاي وي ميتوان به فرهنگ سعديپژوهي، راهنماي موضوعي حافظشناسي، گونههاي نوآوري در شعر معاصر ايران، چشمهي خورشيد (دربارهي زندگي، شعر و انديشهي حافظ)، ديگرگونهخواني متون گذشته، راهنماي موضوعي سعديشناسي، کارنامهي تحليلي خيامپژوهي و... اشاره کرد. چند تصحيح کتاب نيز در کارنامهعلمي دکتر حسنلي وجود دارد که همه آنها متون براي نخستينبار تصحيح و منتشر شدهاند: ديوان امينالدين بلياني، مثنوي وامق و عذرا، مثنوي اشترنامه و مهر و ماه، از جملهي آنهاست.
يکي از فعاليتهاي اصلي دکتر حسنلي در حوزه شعر و شاعريست. علاوهبر اشعار گوناگوني که از دکتر حسنلي در مجلهها، نشريهها و سايتهاي مختلف منتشر شده، پنج مجموعه شعر و يک کتاب شعر کودک نيز تا کنون از ايشان به چاپ رسيده است: لبخند وارونه، پشت کرشمههاي مرمره، دکمههاي گيج، رنگ از رخ تمام قلمها پريده است، به لبخند آيينهاي تشنهام و من ماه تابانم (شعر کودک).