یک انتخاب جدید برای خواندن متنی کهن

ايبنا

بروزرسانی 1399/11/13 - 16:00

ايبنا/به بهانه انتشار ويرايشي جديد از قصه‌هاي تفسير قرن پنجمي سورآبادي، مروري بر اين چاپ خواهيم داشت.

ابوبکر عتيق ابن محمد هروي نيشابوري نويسنده‌اي قرن پنجمي بود که نامش را در تاريخ ادبيات ايران با تاليف تفسيري از قرآن معروف به تفسير سورآبادي جادوانه کرد. يک تفسير از قرآن به زبان فارسي که در روزگار خودش يکي از نمونه‌هاي کمياب بود؛ چراکه در قرن‌هاي اول اسلامي، اکثر کتاب‌ها، مخصوصا تفسيرهاي قرآن به زبان عربي نوشته مي‌شد. او در آغاز کتاب خود اشاره مي‌کند که اين تفسير را به فارسي مي‌نويسد، چراکه فهم عوام از قرآن هدف او است. تفسير سورآبادي اولين و تنها تفسير کهن قرآن به زبان فارسي نيست. اما يکي از مهم‌ترين‌هاي اين حوزه است. اين تفسير مهم فارسي از ابتداي سوره حمد تا انتهاي سوره ناس را شامل مي‌شود. تفسير سورآبادي تنها شامل آيه‌ها و تفسير آن نيست. کتابي که با عنوان تفسير سورآبادي برابر ماست، شامل تعداد آيات هر سوره، تعداد کلمات آن، شان نزول و فضيلت آن نيز مي‌شود. مفسر گاهي آيه‌اي را يکجا نقل کرده است و گاهي نيز قسمت به قسمت پيش مي‌رود.

بهترين قصه‌ها
تفسير سورآبادي با قصه همراه است. با خواندن هر آيه و هر سوره‌اي، تعداد زيادي قصه مربوط به موضوع آن آيه يا شان نزول آن آورده شده است و آنچه بحث امروز ماست نيز همين قصه‌ها است.

در چند ماه گذشته، نشر مرکز تصميم گرفت ويرايشي از اين تفسير کهن قرآن کريم روانه بازار کند. جعفر مدرس صادقي نيز عهده‌دار ويرايش و بازبيني اين کتاب شد تا متني پاکيزه، روان و قابل‌فهم براي خواننده امروز تدوين شود. در نهايت اين کتاب با نام تفسير عتيق (قصه‌ها) ذيل مجموعه «بازخواني متون» نشر مرکز منتشر شد.

جعفر مدرس صادقي خود در مقدمه کتاب اشاره مي‌کند که هدف از تاليف اين کتاب جمع‌آوري قصه‌هاي تفسير سورآبادي درباره آدميان از ابتداي خلقت تا به قيامت بوده است. او با ويرايش و بازبيني اين کتاب کوشيده است تا تسلسلي منطقي به روايات و داستان‌هاي تفسير سورآبادي بدهد، تا خواننده اشتياق بيشتري براي خواندن متن داشته باشد. مدرس صادقي در جايي مي‌گويد يکي از علت‌هاي خوانده نشدن متون کهن فارسي توسط خواننده عمومي، و نه محقق و دانشجوي اين رشته، تحميل جنبه آموزشي به اين کتاب‌ها است. بنابراين ضروري است که متوني را انتخاب کرد تا به اين شيوه ويرايش و بازبيني شوند و در دسترس عموم مردم قرار بگيرند.

ويراستار
نشر مرکز پيش از اين نيز کتاب‌هايي را با اين الگو و با ويرايش مدرس صادقي منتشر کرده است. متوني مانند سفرنامه ناصرخسرو، مقالات شمس، مقالات مولانا و عجايب‌نامه از جمله همين کتاب‌ها است.

شيوه کار
مدرس صادقي اصولي را براي ويرايش اين کتاب در نظر گرفته، او کوشيده است که فصل‌بندي و پاراگراف‌بندي منظمي را براي متن ايجاد کند تا روال منطقي قصه‌ها حفظ شود. مدرس صادقي رسم‌الخط کتاب را نيز يکدست کرده است تا خواننده با دودستي و تنوع در متن مواجه نشود. پيراستن برخي از جمله‌هاي معترضه نيز از جمله‌ اين کارها است.

مدرس صادقي مي‌گويد هدف از تدوين چنين متوني تنها خواندن متون است. بنابراين سعي شده است که از حاشيه‌پردازي خودداري شود. البته فهرستي از واژه‌هاي دشوار متن در کنار فهرست آيه‌ها و فهرست نام‌ها آمده است که خواننده مي‌تواند براي فهم بهتر به آن فهرست رجوع کند.

متني از دل قرن پنج، سخت يا آسان؟
وقتي که قرار است با چنين متن‌هايي آن هم تفسير قرآن همراه شويم و آن را بخوانيم، شايد يک سوال ذهن ما را درگير کند: خواندنش آسان است يا سخت؟ معني لغت‌هايش را متوجه مي‌شوم؟ نياز است به لغت‌نامه مراجعه کنم؟

بايد بدانيم بااينکه اين متن براي خواننده عمومي تدوين شده است و ويراستار سعي در ساده ساختن و يکدست کردن متن آن داشته است، اما همچنان هم متن ساده‌اي براي خواندن نيست. از چنين کتاب‌هايي نمي‌شود انتظار يک‌نفس خوانده شدن را داشت. متن تفسير سورآبادي لغت‌هاي فارسي دري بسياري را شامل مي‌شود که شايد امروز فهم آن ساده نباشد. اما اين نويد را هم بايد داد که خواندن برابرنهادهاي فارسي اين مولف و مفسر براي ترکيبات و عبارات قرآن بسيار شيرين است. با خواندن اين کتاب به زيباترين شکل با لهجه و زباني آشنا شويد که نياکان ما در قرن پنج هجري با آن تکلم مي‌کردند. کمي از متن را که پيش ببريد آن هم آسان مي‌شود.

چاپ‌هاي ديگر
ويرايش جعفر مدرس صادقي از تفسير سورآبادي که تفسير عتيق نام گرفته است، تنها چاپ موجود از اين کتاب در بازار نيست. يحي مهدوي و مهدي بياني در دهه سي بخشي از قصه‌ها و ترجمه‌اي اين کتاب را منتشر کرده بودند. در سال 1353 پرويز ناتل خانلري و مجتبي مينوي در بنياد فرهنگ ايران تصميم به انتشار چاپ عکسي اين کتاب گرفتند. البته اين چاپ عکسي تمام اين تفسير را در بر نمي‌گرفت و تنها شامل شامل چند سوره، از سوره مومنون تا سوره فتح بود. بخشي از سوره يوسف نيز بعدها توسط خانلري با نام يوسف زليخا منتشر شد و بارها نيز تجديد چاپ شد. تفسير سورآبادي براي اولين بار به اهتمام علي‌اکبر سعيدي سيرجاني در سال 1381 و در پنج مجلد توسط انتشارات فرهنگ نشر نو منتشر شد.

انتخاب
آنچه در نهايت هر امري منجر به تصميم مي‌شود، داشته‌ها و نداشته‌ها است. کتابي که جعفر مدرس صادقي سعي بر تدوين آن داشته است، متني متقن، بي‌ايراد و مناسب براي کار پژوهشي نيست. خواننده حرفه‌اي متون کهن فارسي هم هيچ‌گاه به دنبال چنين کتابي نيست. اما اگر خواننده عمومي متون کهن فارسي هستيد و دوست داريد ساده، روان و بدون‌ حاشيه‌نويسي‌هاي تخصصي متني را بخوانيد و از خواندن آن لذت ببريد، ويرايش جعفر مدرس صادقي از تفسير عتيق نيشابوري مي‌تواند وقت شما را خوش کند.

اين کتاب را نشر مرکز در يک جلد، طي 474 صفحه و با قيمت 129 تومان منتشر کرده است.