به بهانه زادروز عباس یمینی شریف؛ گیرید ز کودکان نشانم

عباس يميني شريف، از نخستين شاعران و نويسندگان کودک ايران است. او در اول خرداد سال ۱۲۹۸ در محله پامنار تهران زاده شد و کودکي خود را در روستاي دربند سپري کرد، از دوران کودکي شعر مي سرود اما سرودن براي کودکان را هنگامي آغاز کرد که در دانشسراي مقدماتي آموزگاري با ادبيات کودکان ديگر کشورها آشنا شد.

در سال ۱۳۲۱ براي نخستين بار يکي از سروده هايش در روزنامه نونهالان چاپ شد. يک سال بعد با برنده شدن در نخستين مسابقه شعر براي کودکان به عنوان شاعر کودکان شناخته شد و از سال ۱۳۲۴ سروده هايش به کتاب هاي درسي دوره دبستان راه يافت.

 او بيش از ۳۰ کتاب براي کودکان دارد که از آن ميان شعر با الفبا، باغ دوستي،‌ پلنگ يکه تاز، کتاب توکا و... مي توان نام برد. برخي از اين آثار از کانون هاي ادبي و فرهنگي ايراني و بين المللي جوايزي دريافت کرده است. او از بنيان گذاران شوراي کتاب کودک و انجمن پژوهش هاي آموزشي پويا بود و سردبيري و مديريت شماري از مجله هاي کودکان را نيز بر عهده داشته است.

يميني شريف در همان سال مجله «بازي کودکان» را منتشر کرد که توانست به سبب زبان و محتواي مناسب با کودکان ارتباط برقرار کند چنانچه گروهي از کارشناسان «بازي کودکان» را نخستين نشريه کودکان مي دانند. از ديگر نشريه هايي که مديريت آن ها را بر عهده داشت، مجله هاي دانش آموز، سازمان شير و خورشيد ايران و کيهان بچه ها را مي توان نام برد.

وي در سال ۱۳۳۲ براي گذراندن دوره کارشناسي آموزش و ادبيات کودکان به امريکا سفر کرد. تجربه هاي تلخش از دوران مکتب و آشنايي با ديدگاه هاي نو در آموزش و پرورش کودکان او را بر آن داشت تا پس از بازگشت به ايران در سال ۱۳۳۶ با همراهي همسرش توران مقومي، دبستان روش نو را باز کند. دبستان روش نو پس از مدتي از کودکستان تا دبيرستان گسترش يافت و تا ۱۳۵۸ به کار خود ادامه داد.

از ديگر فعاليت هاي او، بنيانگذاري جايزه ادبي عباس يميني شريف براي تشويق نويسندگان و تصويرگران ايراني، نگارش کتاب اول ابتدايي، کتاب اول و دوم براي بزرگسالان نوآموز، کتاب هاي آموزشي براي پدران ومادران و مقاله هاي آموزشي و اجتماعي در روزنامه کيهان آ

شعر نوستالژي «من يار مهربانم/ دانا و خوش بيانم/ گويم سخن فراوان/ من يار پند دانم» از دروس کتاب فارسي دبستان سه دهه قبل از سروده هاي خاطره انگيز اين شاعران کودکان است.

يميني شريف به دليل کمبود آثار نظم و نثر کودکان، به سرودن شعر براي کودکان پرداخت و هنر خود را وقف آن کرد و پس از نيم سده فعاليت براي کودکان در ۲۸ آذر ۱۳۶۸ به سبب بيماري درگذشت.

شوراي کتاب کودک در يادداشتي به مناسبت سالروز تولد اين شاعر کودک نوشت:

عباس يميني شريف سابقه نيم قرن فعاليت در پهنه فرهنگ کودکي داشت. او هم آموزگار بود و هم جريده نويس. هم مولف بود و هم مترجم. هم نهادگذار بود و هم دستي در مديريت اجرايي داشت. ليکن به رغم همه اين اوصاف؛ وجه شاعري او بر ديگر وجوه فعاليت‌هايش غلبه داشت. اما چرا؟

پاسخ اين پرسش را مي‌توان در دو حوزه جستجو کرد:۱- کودکي‌هاي «نغمه سراي کودکان»: خانواده، نخستين بذرهاي شاعري را در ذهن و ضمير او کاشت. او فرزند نخست خانواده اي بود که در آن کسي باور نداشت بچه بي لالايي، خوش بخوابد.
او در اين باره چنين مي‌نويسد: در ايام کودکي من، خانواده و خويشانم همگي به شعر علاقه داشتند و علاوه بر خواندن اشعار حافظ به عنوان فال و براي شور و حال و اشعار سعدي و مولوي براي فيض از مقال و پند و امثال، اشعار روز نيز بينشان رايج بود.

عباس، پنج ساله بود که به همراه خانواده از پامنار به روستاي دربند مهاجرت کرد. در اين روستا بود که همسايگي با فرخي يزدي، پيش‌درآمد گره خوردگي زندگي او با شعر و شاعري شد: فرخي يزدي به جز انتشار شعرهايش در نشريه‌ها، آوازه‌خواني را به کار گرفته بود تا روزهاي تعطيل در دربند، شعرهاي سياسي و انتقادي او را براي مردمي که به گردش مي آمدند، با آواز بلند بخواند. چون اين آوازه خوان سواد نداشت، فرخي يزدي يميني شريف را که آن زمان کودکي ده ساله بود، مامور کرد کنار آوازه خوان بنشيند و با صداي آهسته شعرها را براي او بخواند.

يميني شريف خاطره‌اي را از اين دوران نقل مي‌کند که گوياي تاثيرپذيري اوست: در کنار باغچه گل کاري که باغبانان به آن قاليچه مي گويند، ايستاده بودم و نوشته شدن بيت اول را تماشا مي کردم. فرخي رو به من کرده گفت: آميز عباس خان، اين دو مصرع را برايت مي‌خوانم. گوش بده، بگو کدام بهتر است؟ به او گفتم من در برابر شما چه مي‌توانم بگويم؟ جواب داد، ذوق شعر تو خوب است، حالا نظرت را بگو. گفتم به نظرمن 'برفراز مجمر گيتي' بهتر است و آن را انتخاب کرد.

مجموعه چنين شرايطي، تجارب کودکي عباس - از خانه، مکتب، مدرسه تا مسجد و تکيه و... - را در هاله‌اي از اصوات و آواهاي شعري فرو برد و ميل به شاعري را در وجود او به غليان درآورد. چندانکه نخستين جوانه‌هاي شعري او در دوره دبيرستان سبز شد. اولين شعر منتشر شده‌اش در بيست و سه سالگي و در مجله «نونهالان» درج شد و سه سال بعد اشعارش وارد کتب درسي شد.

۲-جايگاه عباس يميني شريف در تاريخ شعر کودک: او فرزند زمانه‌اي بود که «سخن، به خصوص شعر از انحصار براي دربار و ادبا و فضلا بيرون آمده و به فرهنگ عامه روي آورده و مردمي شده بود»
 از سوي ديگر رشد روزافزون نهاد آموزشي مدرسه و درپي آن تغيير در محتواي دروس و نحوه تدريس؛ رخدادي تاثير گذار بر نهاد کودکي و ادبيات کودک بود. يکي از اين تاثيرات خروج شعر کودک از تفنن شاعرانه به يک ضرورت بود. پيش از اشعار يميني شريف، اشعاري از ديگر شعرا به کتاب‌هاي درسي راه يافته بودند. اما هيچ يک از آنان شاعر کودک به معناي تمام کلمه نبودند. يميني شريف نخستين کسي بود که در اين معنا شعر سرود. او شعر کودک را هم از حيث لفظ و هم به لحاظ معنا ساده‌تر و به کودکي نزديک‌تر ساخت. اگر چه اشعارش محتوايي تربيتي و اندرزگويانه داشت. از اين حيث
امروزه انتقاداتي متوجه اشعار او شده است. اما به نظر مي‌رسد عنصر زمان حلقه مفقوده اين انتقادات است.
اشعار يميني شريف به واسطه تاثيرپذيري از دوران محتواي آموزشي داشت. حرفه او -آموزگاري- نيز مزيد بر علت بود تا او چندان در قيد و بند جوهر شعري نباشد. محتواي تربيتي شعر براي او ارجح بود. از اينرو از نگاه برخي تحليل‌گران "شعرهاي يميني شريف نوعي آموزش مدرن است».

يميني شريف در يکي از سروده‌هايش از گوي و ميدان شاعري سخن گفته است: هر کس که دارد ادعاي بهتر/آيد به ميدان عمل، اين گوي و ميدان

امروزه اقليم شعر کودک، چون زمانه يميني شريف نيست. اينک شعراي بسياري مقيم اين اقليم‌اند. با اشعاري نزديک‌تر به سليقه مخاطب کودک و به دور از اندرز. اما نه گوي آنان و نه ميدانشان با گوي و ميدان «نغمه سراي کودکان» يکي نيست. چرا که شعرکودک، همچون خود کودکي، مفهومي تاريخي دارد و تخته بند زمان و مکان است.