بهارانه کتاب ۱۴۰۰؛ مرهمی بر زخمی کهنه

بيشتر از ۱۵ ماه است که رنج بزرگي به نام کوويد-۱۹ بر جهان سايه انداخته است. ويروس کوچکي که نظم اين جهان بزرگ را بر هم زده و چرخه اقتصاد را مختل کرده است اما از سوي ديگر اتفاق مهمي نيز روي داده و سرعت سرسام‌آور چرخش دنيا نيز کمتر شده است و اکنون مي توان جهان را طور ديگري نگاه کرد.

يکي از مصاديق شتاب گرفتن جهان، دوري از دنياي کتاب و مطالعه بود که اکنون کرونا يادآوري کرده است اين گنج کوچک چقدر مي تواند براي همه ما با ارزش باشد.

جهاني را سراسر غم گرفته

در دوران کرونا يعني از روزهاي پاياني سال ۲۰۱۹ و ماه هاي پاياني سال ۱۳۹۸ در ايران، فروش کتاب به روش هاي مختلف در سراسر جهان افزايش يافته است، تا جايي که در گزارش جديد ويکلي پابليشرز، اعلام شده فروش آنلاين کتاب و محصولات شنيداري، نظير آلبوم‌هاي موسيقي و کتاب‌هاي صوتي، حدود ۱۲۷ درصد در سال مالي ۲۰۲۰-۲۰۲۱ افزايش يافته و بخشي از ضرر ۳۴.۴ درصدي کتابفروشان جهان را کاهش داده است.

با اين حال باز هم همه جهان در شهرهاي گوناگون شاهد بسته شدن کتابفروشي‌ها به ويژه کتابفروشان محلي و کوچک بوده‌اند، برخي ناشران نيز کار خود را کوچک و تجميع کرده اند و گاهي دو ناشر با هم ترکيب شده اند تا کار خود را ادامه بدهند. برخي کتابفروشان نيز کار خود را از فروش حضوري کتاب به اجاره يک انبار و فروش آنلاين کاهش داده و يا فضاي کار خود را کوچکتر کرده اند، همه دنيا شاهد اين رويدادها بوده اند و در ايران شرايطي به مراتب سخت تر تجربه شده است.

اين آسمان غم‌زده غرق ستاره‌هاست

در اقتصاد شکننده خانواده هاي ايراني، خريد کتاب به طور معمول اولويت ندارد و حتي دانشجويان و دانش آموزان نيز پس از تهيه کتب درسي، کمتر به کتاب هاي عمومي توجه مي کنند، اما در طول سال دوره هاي زماني وجود دارد که کتاب ها، جاي خود را در سبد معيشتي خانواده هاي ايراني باز مي کنند. نمونه آن را مي توان در خريدهاي پيشانوروزي، نمايشگاه کتاب تهران يا مراکز استان و تازه ترين اما شناخته شده ترين طرح وزارت فرهنگ و ارشاد يعني طرح‌هاي فصلي ديد.

 عدالت فرهنگي براي همه ايران

طرح هاي فصلي کتاب از سال ۱۳۹۴ آغاز شده اند و امروز در سرآغاز هفدهمين دوره آن هستيم. در پايان سال ۱۳۹۹، موسسه خانه کتاب و ادبيات ايران، با برگزاري ۴ دوره طرح فصلي (هر فصل، يک طرح) توانست مشکلات کتابفروشان و ناشران را تا اندازه اي کمتر کند. پرداخت هاي به موقع و سهولت در دسترسي به اطلاعات کتابفروشان ويژگي مهمي بود که اين ۴ دوره را از دوره هاي پيش از خود متمايز ساخت. با اين حال تعداد کتابفروشاني که کسب و کار خود را تعطيل کردند و يا تغيير دادند، کم نبوده است.

امسال در طرح بهارانه کتاب ۱۴۰۰ بيش از ۸۶۰ کتابفروشي مشارکت مي کنند که کمتر از ۱۵ درصد آنها در تهران جاي دارند و اين نکته اي اميدوار کننده براي برقراري عدالت فرهنگي در همه کشور است. ناگفته نماند که يکي از ويژگي هاي مهم اين طرح ها، ارسال کتاب توسط کتابفروشان و ناشران به سراسر کشور است.

آگاهي در آستانه انتخاب

بهارانه کتاب امسال در شرايطي برگزار مي شود که کمتر از دو هفته تا برگزاري سيزدهمين دوره رياست جمهوري اسلامي ايران باقي مانده است، جامعه اي که بخواهد انتخاب آگاهانه داشته باشد، مي تواند از کتاب ها براي بهتر برگزيدن بهره بگيرد. نخستين طرح فصلي سال ۱۴۰۰، در روزهايي برگزار مي شود که شايد کتاب هايي در حوزه تاريخ، سياست و جامعه بيش از پيش مورد توجه باشند. مردمي که مي خواهند با نگاهي به گذشته، گامي به سوي آينده بردارند، به جست و جوي انديشه برمي آيند.

جشنواره اي براي کودکان و نوجوانان

امسال امتحانات و آزمون هاي پايان ترم کودکان دوره اول دبستان و نوجوان دوره دوم، زودتر از هر سال به پايان رسيد، به همين دليل بهارانه کتاب مي تواند به جشنواره کتاب براي کودکان و نوجوانان تبديل شود. شايد اگر کتابفروشان تمرکز خود را بر اين مساله معطوف کنند، نتيجه بهتر و دلچسب تري از اين دوره طرح هاي فصلي بگيرند.

طرح ها فصلي کتاب با اين که چاره رنج و مشکلات کتابفروشان نيستند، با اين حال به مرهمي تبديل شده اند که اين زخم کهنه را براي مدتي التيام بخشند و بخشي از چک هاي معوقه را پاس کنند تا عمر کتابفروشي ها، اين ويترين هاي فرهنگ ايران زمين، کمي طولاني تر باشد.