واژه‌های آشنا اما فراموش‌شده

احتمالاً نام بردن از «ديگ» نبايد دشوار باشد. ديگ، که در اندازه‌اي کوچکتر «ديگچه» خوانده مي‌شود، در انواع گِلي و مسي و فلزي براي پخت غذا به‌کار مي‌رفته و براي گرم کردن و نگهداري آب گرمابه‌ها هم از آن استفاده مي‌شده‌است.

در دهه‌هاي اخير نيز اين اصطلاح براي اشاره به نوعي محفظه بزرگ صنعتي به‌کار رفته‌است؛ مانند ديگ بخار و ديگ شوفاژ.

اما، در زبان فارسي، براي شکل ديگري از آن، يعني ظرفي با دهـانه فراخ‌تر از شـکم نيز اصطلاحاتـي بوده که اکنون فراموش شده‌اسـت. در فرهنگ‌ها، دست‌کم در تعريف دو واژه، به‌روشني به اين ويژگي اشاره شده‌است: «تيان» و «پاتيل». «تيان» از جنس مس يا مفرغ بوده و در پخت آش و حلوا و نيز گرم کردن آب حمام کاربرد داشته‌است؛ البته ديگ حمام را هم تيان خوانده‌اند. «پاتيل» يا «پاتله» نيز از جنس مس بوده و براي پخت آش و چغندر و فرني از آن استفاده شده‌است. به‌جز اين دو، دو واژه ديگر هم براي مفهوم «ديگ دهانه‌گشاد» در منابع ضبط شده‌است: «تنجير» يا «طنجره»، که گفته‌اند عربي‌شده همان پاتيل است؛ و «لَويد»، که شايد ريشه‌اي يوناني داشته باشد.

اهمّ منابع: «برهان قاطع (و حواشي دکتر معين)»، «لغت‌نامه دهخدا»، «فرهنگ بزرگ سخن».»