واژه‌های آشنا اما فراموش‌شده

احتمالاً نام بردن از «دیگ» نباید دشوار باشد. دیگ، که در اندازه‌ای کوچکتر «دیگچه» خوانده می‌شود، در انواع گِلی و مسی و فلزی برای پخت غذا به‌کار می‌رفته و برای گرم کردن و نگهداری آب گرمابه‌ها هم از آن استفاده می‌شده‌است.

در دهه‌های اخیر نیز این اصطلاح برای اشاره به نوعی محفظه بزرگ صنعتی به‌کار رفته‌است؛ مانند دیگ بخار و دیگ شوفاژ.

اما، در زبان فارسی، برای شکل دیگری از آن، یعنی ظرفی با دهـانه فراخ‌تر از شـکم نیز اصطلاحاتـی بوده که اکنون فراموش شده‌اسـت. در فرهنگ‌ها، دست‌کم در تعریف دو واژه، به‌روشنی به این ویژگی اشاره شده‌است: «تیان» و «پاتیل». «تیان» از جنس مس یا مفرغ بوده و در پخت آش و حلوا و نیز گرم کردن آب حمام کاربرد داشته‌است؛ البته دیگ حمام را هم تیان خوانده‌اند. «پاتیل» یا «پاتله» نیز از جنس مس بوده و برای پخت آش و چغندر و فرنی از آن استفاده شده‌است. به‌جز این دو، دو واژه دیگر هم برای مفهوم «دیگ دهانه‌گشاد» در منابع ضبط شده‌است: «تنجیر» یا «طنجره»، که گفته‌اند عربی‌شده همان پاتیل است؛ و «لَوید»، که شاید ریشه‌ای یونانی داشته باشد.

اهمّ منابع: «برهان قاطع (و حواشی دکتر معین)»، «لغت‌نامه دهخدا»، «فرهنگ بزرگ سخن».»