بانوی اندلس؛ مادر امام هشتم کیست؟

 مادر حضرت امام کاظم (ع) چنان شيفتۀ ادب، اخلاق، تواضع، فروتني، عقل، درايت، تقوا و عبادت‌هاي بي‌وقفه او مي‌گردد که از فرزندش مي‌خواهد او را به‌ همسري خويش برگزيند و به مراقبت و نگهداري حرمتش توصيه‌ها نموده و متذکر مي‌گردد «من يقين دارم او مي‌تواند در مقام همسري تو، سعادت حمل و ولادت فرزند پاک و طاهري را داشته باشد که حجّت خداوند پس از تو در روي زمين باشد.»

ازدواج امام موسي‌بن‌جعفر (ع) با آن بانوي شريفه، دو ثمره پرارزش و دو گوهر گرانبها داشت: يکي وجود نازنين امام هشتم علي‌بن‌موسي‌الرضا (ع) و ديگري خواهر گرامي ‌ايشان حضرت فاطمه معصومه (س) که مايۀ‌ هدايت و دلالت امت اسلام بوده‌اند و در قلب و جان انسان‌هاي عاشق و شيفتۀ امامت و ولايت جاي گرفته‌اند.

اما از اينجاي داستان، با سؤالاتي چند روبه‌رو هستيم: نام دقيق اين بانو چه بوده است؟ از کجا و چگونه به مدينه آمده است؟ چه ويژگي‌هاي اخلاقي سبب شده تا اين افتخار نصيبش شود؟

در بانوي اندلس مي خوانيم که نام مادر امام رضا (ع) قبل از ورود به خانه امام کاظم (ع)، «تکتم» و پس از آن «طاهره» بوده است. همچنين از اين بانوي سراسر نور و فضيلت با لقب‌هايي چون خيزران مُرسيّه، نجمه، أروي، سکن و ... ياد شده است.

يکي از نام‌هاي مادر گرامي امام رضا (ع) که در بيشتر مستندات روايي و تاريخي به آن اشاره شده‌، «خيزران المرسيّه»‌ است؛ بانوي بلندقامتِ اهل مُرسيه.

همين نام سبب شده تحليلگران در جستجوي يافتن زادگاه آن بانوي مکرّمه برآمده و به سبب آن، اين بانو را به کشورهاي مختلفي در قاره‌هاي اروپا و افريقا از جمله اسپانيا، فرانسه، تونس، مصر، الجزاير،‌ سودان و يونان نسبت دهند.

هرچند در نهايت، بدون نتيجه‌گيري انتساب ايشان را به شهري خاص به حساب احتمالات گذارده‌اند؛ در حالي‌که وجود شهري بنام «مُرسيه» در جغرافياي اندلس اسلامي (جنوب شرقي اسپانياي امروزي) از جمله واضحات و از آفتاب روشن‌تر است. متأسفانه نويسندگاني که سعي در گذر سريع از محل ولادت اين بانوي معظمه داشته‌اند، يا نام اين شهر را نديده يا با نسخه‌برداري از برخي استدلال‌هاي غلط، شهر «مُرسيه» را يک مُرْس (لنگرگاه) دانسته و بنا به سليقۀ شخصي، يکي از مراسي پانزده‌گانه درياي مديترانه و درياي سرخ را به عنوان زادگاه بانو انتخاب کرده‌اند.

در اين اثر با بهره‌مندي از نقل‌هاي مستند، نقشه‌هاي متعدد جغرافيايي و استناد به فرهنگ‌ لغت‌هاي معتبر،‌ به روشني اثبات مي‌شود که «مُرسيه» تنها شهر با اين نام در جهان است که با ديگر مطالبي که در روايات پيرامون زندگي ايشان آمده‌ است (از جمله عجم و اهل مغرب بودن) سازگاري دارد.

مُرسيه به‌عنوان زادگاه بانو خَيزُران در منطقۀ جنوب شرقي اسپانيا و در غرب درياي مديترانه واقع گرديده است. در تقسيمات کشوري کنوني اسپانيا، منطقه مُرسيّه يکي از ايالت‌هاي پرآوازه اين کشور و با نام مُورثيا (Murcia) شناخته مي‌شود.

اين اثر در خصوص زندگاني مادر گرامي‌امام رضا (ع)، بانو«خَيْزُرَانُ‌ المُرْسِيَّه» نگاشته شده است؛ اما به فراخور حال،‌ احساس ضرورت نموده تا به مختصري از فتوحات و تاريخ سياسي اسلام در جنوب غربي اروپا اشاره‌اي کند تا پيش‌زمينه‌اي را که موجب انتقال اين بانوي ارجمند از اسپانيا و از غرب درياي مديترانه به سواحلِ آفريقا و از آنجا به درياي سرخ و در پايان به مدينه منورّه انجاميد، فراهم آورد.

در ادامه، با پاسخ به بسياري از اتهامات از جمله «کنيز، برده، غيرمسلمان و اُم ولد بودن نجمه خاتون»، اثبات مي‌شود که والدۀ‌ ماجدۀ امام هشتم «دوشيزه‌ اي حُرّ و مسلمان» از خانواده‌اي نجيب بوده‌اند که توسط مهاجمين و غارت‌گران از منطقه «مُرسيه» در جنوب شرقي اسپانياي امروزي ربوده و توسط برده‌فروش اهل بربر به مدينه آورده شدند. سپس امام کاظم بر اساس يک رؤياي صادقه و به دستور خداوند متعال، ايشان را از چنگال برده‌فروش آزاد نمودند تا پس از ازدواج با حضرت، افتخار مادري امام معصومي چون حضرت امام علي‌بن‌موسي الرضا عليه‌السّلام و خواهر مکرمۀ ايشان حضرت فاطمه معصومه نصيب ايشان گردد.

براي تبيين مليّت و شناخت بيشتر

شخصيّت نجمه خاتون ناگزير به زندگاني چند تن از افراد مرتبط با ايشان از جمله «حضرت امام کاظم (ع)» همسر بانو، «حضرت امام رضا (ع)» فرزند ايشان، «حضرت فاطمۀ معصومه  (س) با نو حميده مصفاة» همسر امام صادق (ع)، بانو «خيزران نوبيه» همسر امام رضا و مادر امام جواد، «سکن النوبيه» ديگر همسر امام کاظم (ع)، جناب «ابراهيم المرتضي الاصغر» فرزند اين بانوي نوبيه‌اي و «خيزران بربريه» همسر هادي خليفه عباسي به‌دليل تشابه اسمي، نيز گره خورده و در کتاب به‌طور اجمالي به آنها پرداخته شده است.

همچنين در اين اثر سعي شده همزمان با طرح مسائل روايي و تاريخي، به بسياري شبهات اعتقادي از جمله «فلسفۀ جهاد اسلامي،‌ علت تعدد زوجات امامان، چگونگي تکلّم فرزند در رحم مادر، قداست و طهارت محض مادران ائمه» و ديگر موارد، پاسخ اجمالي داده شود.

از ديگر ويژگي‌هاي اين اثر بررسي بسياري کتب مرتبط با سيره و زندگاني والدۀ گرامي امام رضا (ع) است که ذيل عنوان «گوشه‌اي از فضائل بانو» بيان شده است.

به طور خلاصه، آنچه در اين کتاب مي‌خوانيم، چنين است:

۱. زندگاني بانو از ولادت تا نحوۀ ورود به بيت امام کاظم (ع) و سپس افتخار مادري امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س)

۲. نگاهي دقيق به سيرۀ رفتاري و اعتقادي بانو به عنوان همسر و مادر امام

۳. تبيين جايگاه مادري امام معصوم و بيان فضائل و مناقب خاص ايشان

۴. ذکر اسامي و القاب بانو و شرح اجمالي معاني آنها

۵. اثبات اينکه زادگاه اصلي نجمه خاتون، مرسيّه اسپانياست، نه مارسي فرانسه و نوبۀ افريقا

۶. اثبات مسلمان و مسلمان زاده بودن بانو در فضاي عربي ـ اسلامي اندلس

۷. اثبات اينکه بانو کنيز نبوده‌اند؛ زيرا کنيز، اسيرِ جنگ شرعي است، نه شخص ربوده شده توسط بربرها

۸. نقد و بررسي ۸۰ اثر مرتبط با مادر امام رضا (ع) و اشاره به خطاهاي نويسندگان دربارۀ هويّت و زادگاه بانو

بانوي اندلس را شرکت چاپ و نشر بين‌الملل روانه بازار کرده است.

حجت الاسلام‌والمسلمين سيدمحمدصادق مصباح موسوي، فرزند مرحوم آيت الله سيدمحمدحسين مصباح موسوي، از سال ۱۳۴۶  تحصيلات حوزوي خود را در مشهد آغاز کرد و براي ادامۀ آن، راهي حوزۀ علميۀ قم شد. وي به موازات علوم ديني، از برکات دروس اخلاق و تفسير مرحوم آيت الله سيداحمد خوانساري، در تهران معمم مي‌گردد. دانشنامۀ محمدبن‌حنفيه، فرزند محبوب اميرمؤمنان علي (ع) از ديگر نتايج تحقيقات وي است.

کتاب بانوي اندلس را شرکت چاپ و نشر بين‌الملل به تازگي روانه بازار کرده است.