درباره نادر ابراهیمی

نادر ابراهيمي در چهاردهم فروردين ‌۱۳۱۵ در تهران ديده به جهان گشود، تحصيل مقدماتي خود را در اين شهر گذراند و پس از گرفتن ديپلم ادبي از دبيرستان دارالفنون، وارد دانشکده‌ حقوق شد، اما چون رشته حقوق با روحياتش سازگار نبود، اين دانشکده را پس از ۲ سال رها کرد و سپس در رشته زبان و ادبيات انگليسي مدرک کارشناسي گرفت. او از سيزده سالگي به فعاليت­ هاي سياسي پرداخت و بارها دستگير و زنداني شد. نوشتن را از شانزده سالگي آغاز کرد و در ۱۳۴۲ نخستين کتاب خود را با عنوان "خانه‌اي براي شب" به‌چاپ رسانيد. تا ۱۳۸۰ علاوه‌بر صدها مقاله‌ تحقيقي و نقد، بيش از صد کتاب از او چاپ و منتشر شده است که دربرگيرنده‌ داستان بلند (رمان) و کوتاه، کتاب کودک و نوجوان، نمايش‌نامه، فيلم‌نامه و پژوهش در زمينه‌هاي گوناگون است. ضمن آن‌که چند اثرش به زبان‌هاي مختلف دنيا ترجمه شده است. او فعاليت حرفه‌اي خود را در زمينه‌ ادبيات کودکان با تاسيس "موسسه‌ همگام با کودکان و نوجوانان" ـ ‌با همکاري همسرش‌ـ متمرکز کرد. هدف اصلي اين بنياد، مطالعه مسائل مربوط به کودکان و پژوهش در باره رفتار و خلق  و خوي کودکان و روش‌هاي يادگيري آنها بود. علاوه بر آن، اين بنياد فعاليت‌هاي زيادي در حيطه‌ نگارش، چاپ و پخش کتاب، نقاشي و عکاسي داشته است.

مرد همه­ فن­ حريف

نادر ابراهيمي به معناي واقعي کلمه، يک مرد همه­ فن­ حريف بود. او آنقدر در مشاغل متعدد و متفاوت فعاليت داشت که نمي‌توان همه‌ آن ها را در قالب فهرستي به تفکيک توضيح داد. او کارهاي سخت و دشواري مانند کارگري در يک چاپخانه يا کشاورزي يا کارهاي فرهنگي چون مترجمي و ويراستاري، فيلمسازي مستند، خطاطي و نقاشي را نيز تجربه کرده است. ابراهيمي که از زندگي پرماجرايش لذت مي‌برد، تصميم گرفت زندگينامه خود را روايت کند. دو کتاب‌ "ابن مشغله" و "ابوالمشاغل" شرح کاملي از زندگي و فعاليت‌هاي اوست. کتاب‌ "ابن مشغله" روايت ساده‌اي از تلاش‌هاي مردي است که به دنبال روزي حلال است و مي‌خواهد سربلند و با عزت زندگي کند. داستان، از کشيدنِ آبِ حوض به دست ابن مشغله شروع مي‌شود و از او مردي مي‌سازد که از هر کار و هنري که در آن دستي داشته، بهره ببرد. از کار در چاپ‌خانه گرفته تا حساب‌داري حجره‌ فرش‌فروشي و… ابن مشغله از جمله زندگينامه‌هاي منحصر به فرد است که شيوه نگارش آن با بسياري از آثاري که در اين زمينه تأليف شده‌اند، متفاوت است. نادر ابراهيمي "ابوالمشاغل" را در ادامه‌ کتاب "ابن مشغله"‌اش نوشته است و در آن بخش ديگري از زندگي خود را با قلم زيبا و بيان گيرايش بازگو کرده است: "يادم نمي‌آيد که در “ابن‌مشغله”، از همسفرِ ساليان سالم محمود فتوحي نامي بُرده باشم و يادم نمي‌آيد که اصولاً به اين که محمود و من، در تماميِ سال‌هاي شادي و غم، تقريباً پيوسته با هم بوده‌ايم، در جايي اشاره‌اي کرده باشم. شايد که حُرمتِ اين دوستي ناب را در عصر نادوستي‌ها نگه داشتم. خدا مي‌داند. امّا به هر حال، ديگر وقتِ نام بُردن است..."

ادبيات کودک و بزرگسال

نادر ابراهيمي را بيشتر به واسطه فعاليت­ هايش در عرصه ادبيات کودک و نوجوان مي ­شناسند. او خالق بيش از ۵۰ اثر تاليفي براي کودک و نوجوانان است. او علاوه بر تاليف، ۲ کتاب "آدم آه‍ني" و "از پ‍ن‍ج‍ره ن‍گ‍اه ک‍ن" را نيز ترجمه کرده است. نادر ابراهيمي يک هنرمند واقعي در خلق انواع محتوا محسوب مي‌شود. او  در کنار کار تاليف و ترجمه، به تصويرگري نيز پرداخته و تصويرگر چندين کتاب مختلف کودک و نوجوان بوده است.

در حوزه ادبيات بزرگسال هم ابراهيمي داراي تاليفات متعددي است. او با سه­ گانه عاشقانه خود به ويژه کتاب "يک عاشقانه آرام" شناخته مي‌شود؛ در حالي­که او بيش از ۳۰ جلد کتاب در زمينه­ هاي مختلف را به نگارش درآورده است. او همکاري بسيار نزديکي با نشر روزبهان داشته و نخستين کتاب خود را با عنوان "خانه‌اي براي شب" در سال ۱۳۴۲ در اين انتشارات به چاپ رسانده است. کتاب "آتش بدون دود" از جمله برجسته ترين تاليفات او در هفت جلد است که هر جلد آن شامل داستان جداگانه‌اي با تضادها و ماجراهاي خاص خودش است. اين ماجراها در ترکمن‌صحرا رخ مي‌دهد و حال و هواي انقلابي دارد. جلد اول کتاب با نام گالان و سولماز، داستان عشقي است که به خاطر قوانين دو قبيله، ممنوع و ناپسند است. سرگذشت عشقي که بدون توجه به اختلافات دو قبيله بزرگ ترکمن، بين دو جوان، رخ داده است. ابراهيمي براساس اين رمان، سريالي تلويزيوني نيز با همين نام، ساخت که مخاطبان و علاقه‌مندان بسياري را به خود جذب کرد. نادر ابراهيمي در کتاب "تکثير تأسف‌انگيز پدربزرگ" داستاني علمي تخيلي را روايت مي کند. قهرمان اين رمان قرباني يک اشتباه است؛ اشتباه دوستاني مصلحت‌انديش که فقط خير او را مي‌خواهند. کتاب "لوازم نويسندگي"، نتيجه‌ تدريس چندين ساله‌ ابراهيمي در رشته‌هاي "ادبيات داستاني"، "فنّ فارسي‌نويسي"، "عناصر اساسي داستان"، "فيلم‌نامه‌نويسي"، "اصول پايه در زيبايي‌شناسي" و درس‌هايي در زمينه‌ نقد و تحليل هنر و ادبيّات است. "براعت استهلال يا خوش‌آغازي در ادبيات داستاني" پژوهشي ادبي از نادر ابراهيمي در ادبيات داستاني است. معنا، تعريف و کارکرد خوش‌آغازي در ادبيات داستاني، انواع خوش‌آغازي، استهلال موضوعي، استهلال شخصيتي، استهلال زباني و بياني، استهلال فضايي و حرکتي، استهلال محتوايي، استهلال تصويري، استهلال بافتي، استهلال سبک، استهلال مرکب و ممزوج و گونه‌هاي ديگر استهلال و در نهايت بخشي با عنوان پايانه، فصل‌هاي اين کتاب را تشکيل مي‌دهند. "افسانه باران" مجموعه‌اي از داستان‌ها و دل­نوشته‌هاي نادر ابراهيمي است. شهر صبور، حساب پس انداز، افسانه‌ باران، عقيق، شادي‌هاي از دست رفته، برخورد، کنگره جانوران، حکايت عبرت‌انگيز آن سه ماهي، رابطه، آن‌ها براي چه برمي‌گردند، تسليم‌شدگان و آن‌سوي تسليم، دوازده داستان اين مجموعه‌اند که هرکدام فضاي دروني خاص خود را دارند، اما تم اصلي تمام آن‌ها "خيانت" است. "مردي در تبعيد ابدي" يکي ديگر از نوشته­ هاي شناخته شده‌ نادر ابراهيمي است که سرگذشت ملاصدرا را به تصوير مي‌کشد؛ اين اثر تاکنون ۱۱ بار تجديد چاپ شده است. "يک عاشقانه آرام" با ۲۰ بار تجديد چاپ، "بار ديگر شهري که دوست مي­داشتم" ۲۵ بار تجديد چاپ  و "چهل نامه‌ کوتاه به همسرم" با ۲۱ بار تجديد چاپ از برجسته‌ترين و پرفروش‌ترين آثار نادر ابراهيمي است. عشق در نوشته ­هاي نادر ابراهيمي بسيار لطيف و زيبا بيان مي‌شود و از اين جهت آثار او را متمايز مي‌کند.

سبک و زبان ابراهيمي

به طور کلي ابراهيمي ‏در داستان‏ هايش از شيوه خطي استفاده مي­ کند، اما با اين که در روايت خطي کمتر از ديگر مولفه ‏هاي الگوي کلاسيک فاصله مي‏ گيرد اما به نوعي سبک ِ امروزي (مدرن) در روايت داستان مي ­رسد.
برخي معتقدند که ابراهيمي در داستان­ هاي کوتاه خود از پيشگامان ادبيات پسامدرن است. وي در دوره­ اي که نويسندگان آثار مدرن خلق مي­کردند دست به هنجارگريزي­هايي از چارچوب داستاني، شيوه ­هاي روايت و اختلال زباني در داستان زده است. در واقع ابراهيمي با خلق شيوه­ هاي جديد همچون "همخواني تصوير و کلام" و "نثر شاعرانه" توانست به سبک خاص نويسندگي دست يابد.(۱)
يکي از شيوه­ هاي روايي ابراهيمي تغيير کانون روايت است. اين تکنيک از شگردهاي الگوي مدرن و شکل اغراق شده­ اي از الگوي پسامدرن است.

موفقيت ها

ابراهيمي در زمينه‌ ادبيات کودکان، جايزه‌ نخست براتيسلاوا، جايزه‌ نخست تعليم و تربيت يونسکو، جايزه‌ کتاب برگزيده‌ سال ايران و چندين جايزه‌ ديگر را هم دريافت کرده است. او هم‌چنين عنوان "نويسنده‌ برگزيده‌ ادبيات داستاني ۲۰ سال بعد از انقلاب" را به‌خاطر داستان بلند و هفت‌جلدي "آتش بدون دود" به‌دست آورده است. نادر ابراهيمي چندين فيلم مستند و سينمايي و هم‌چنين ۲ مجموعه‌ تلويزيوني را نوشته و کارگرداني کرده و آهنگ‌ها و ترانه‌هايي براي آن‌ها ساخته است.

پايان نويسنده

سيمين دانشور درباره نادر ابراهيمي گفته است: "نادر ابراهيمي در معرفيِ ادبيات به کودکان اين سرزمين کمک بسياري کرد. کار بزرگ و نادرِ او معرفي و شناساندن ادبيات به کودکان از طريق قصه‌هايش بود و اين شناخت براي کودکان بسيار ارزنده و درخور توجه است. علاوه ‌بر آثار او در زمينهٔ ادبيات کودک، کارهايش در ادبيات بزرگسال نيز بسيار ارزنده است که بسياري از آن‌ها را دوست دارم."

نادر ابراهيمي در ۷۲ سالگي پس از چندين سال دست­ وپنجه نرم کردن با بيماري بعدازظهر پنجشنبه ۱۶ خرداد ۱۳۸۷ درگذشت. ولي براي هميشه در ذهن و قلب مخاطبانش زنده ماند.

پي ­نوشت:
۱- مستعلي پارسا، غلامرضا، «مولفه­ هاي ادبيات داستاني پسامدرن در آثار ابراهيمي»، نشريه متن ­پژوهي ادبي، پاييز ۱۳۸۷، شماره۳۷، ص۱۶۱