نسخه نویافته یکی از کهن‌ترین شاهنامه‌ها در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود

ابوالفضل خطيبي شاهنامه پژوه به تشريح نسخه نويافته يکي از کهن‌ترين شاهنامه‌ها که در سازمان اسناد و کتابخانه ملي ايران نگهداري مي‌شود، پرداخته و گفته است: کهن‌ترين نسخه تاريخ‌دار، ولي ناقص شاهنامه مورخ ۶۱۴ ق در کتابخانه شهر فلورانس و کهن‌ترين نسخه کامل آن، مورخ ۶۷۵ق در موزه بريتانيا در لندن نگهداري مي‌شوند. مي‌توان گفت هيچ يک از نسخه‌هاي محفوظ در کتابخانه‌هاي ايران چندان قديمي و معتبر نيستند و به تصحيح شاهنامه چندان کمکي نکرده اند.

اين عضو هيئت علمي فرهنگستان زبان و ادب فارسي ادامه داد: بنا بر فهرستي از نسخه‌هاي شاهنامه که ايرج افشار فراهم آورده است؛ کهن‌ترين نسخه تاريخ دار موجود در کتابخانه‌هاي ايران نسخه مورخ ۸۰۹ق است که در کتابخانه مجلس سنا (شماره ۱۱۱۵) نگهداري مي‌شود. پس از آن نسخه معروف به شاهنامه بايسنقري مورخ ۸۳۳ ق است که در کتابخانه کاخ گلستان نگهداري مي‌شود.

خطيبي افزود: از ميان نسخه‌هاي بي تاريخ موجود در ايران، نسخه معروف به سعدلو که گمان مي‌رود در اواخر قرن هفتم يا نيمه اول قرن هشتم هجري کتابت شده، از بقيه مهم‌تر و معتبرتر است. اين نسخه در کتابخانه مرکز دايرة المعارف بزرگ اسلامي نگهداري مي‌شود و به صورت عکسي نيز به چاپ رسيده است.

وي ادامه داد: به تازگي بخش نسخه‌هاي خطي کتابخانه ملي، نسخه‌اي از شاهنامه را با کمک مالي محمد حسين واقف زاده، از دوستداران فرهنگ ايران، از يک مجموعه خصوصي خريداري کرده است. اين نسخه تاريخ ندارد، ولي به نظر کارشناسان نسخه‌هاي خطي در اين کتابخانه، به قرن هشتم هجري قمري تعلق دارد و به اعتقاد من نيز اين تاريخ گذاري مي‌تواند درست باشد و از اين رو در کنار نسخه سعدلو از کهن‌ترين نسخه‌هاي موجود در ايران محسوب مي‌شود.

خطيبي درباره وضعيت ظاهري اين شاهنامه عنوان کرد: اين شاهنامه کامل نيست و حدود يک چهارم شاهنامه را در برمي گيرد و تقريبا همه بخش‌هاي موسوم به اساطيري و پهلواني شاهنامه افتاده و به بخش‌هاي تاريخي محدود مي‌شود. اين نسخه مشتمل است بر ۱۲۵ برگ (۲۵۰ صفحه) که از آن ميان، ۹ برگ با شماره گذاري به خطي جديدتر و ۳ برگ دير نيز بدون شماره گذاري و به خطي جديدتر از اين يکي در لا به لاي بخش‌هاي کهن در سه جا صحافي شده اند.

وي ادامه داد: بنابراين، بخش کهن اين نسخه مشتمل است بر۱۱۳ برگ (۲۲۶ صفحه) که در ۴ ستون نوشته شده است. هر سطر دو بيت و هر صفحه ۳۳ سطر را در بردارد. در هر صفحه ۶۶ بيت درج شده که با کسر ۶ بيت در هر صفحه براي سرنويس‌ها و افتادگي‌ها، حدود ۱۳۵۶۰ بيت به دست مي‌آيد و با احتساب حدود ۵۰ هزار بيت براي کل شاهنامه، بخش کهن اين نسخه کمي بيش از يک چهارم بيت‌ها را در بردارد.

اين شاهنامه پژوه تصريح کرد: اين نسخه به اندازه همان نسخه‌هاي قرن هشتم شاهنامه، سرنويس دارد و برخي از آن‌ها با قلم سياه و برخي ديگر به شنگرف نوشته شده اند. اين نسخه به خط نسخ نوشته شده و بسيار خواناست، غلط کتابتي کم دارد. اين نسخه هيچ تذهيب و تصويري ندارد. رکابه دارد، ولي در بيشتر صفحات بريده شده است.

وي خاطرنشان کرد: در نتيجه به اعتقاد بنده نسخه کتابخانه ملي با اينکه يک چهارم شاهنامه را در بردارد و تاريخ هم ندارد، در کنار نسخه سعدلو از نسخه‌هاي کهن در قرن هشتم هجري، در زمره کهن‌ترين نسخه‌هاي موجود در ايران محسوب مي‌شود؛ بنابراين تشريح و مقايسه اين نسخه نويافته با نسخه‌ها و چاپ‌هاي ديگر شاهنامه و تورق اجمالي بخش‌هاي ديگر استوار است.