خبر خوش ثبت تبریز به عنوان شهر خلاق ادبیات در یونسکو
ايرنا/ کهن شهر تبريز در حوزه فرهنگ و ادبيات ايران زمين، جايگاه ويژه اي دارد و شاعران، نويسندگان و ادباي بزرگي مانند شمس تبريزي و پروين اعتصامي از آن برخاسته اند که نه تنها به ادبيات کشورمان خدمت شايسته اي کرده اند، بلکه منشا تاثيرگذاري در ادبيات جهان بوده اند.
در اثبات قدمت ادبيات در تبريز، اشاره به اين نکته کفايت مي کند که در مجموعه تاريخي «مقبره الشعرا» ي اين کهن شهر، افزون بر ۴۰۰ شاعر بزرگ از اقصي نقاط ايران قديم که امروز نزديک به ۱۵ کشور را شامل مي شود، آرميده اند؛ تبريز از دوران سلاجقه به بعد، به دليل هفت بار انتخاب به عنوان پايتخت ايران، محل اجتماع شعرا و نويسندگان بزرگ بوده است.
صائب تبريزي، قطران تبريزي، همام تبريزي، عصار تبريزي، صاين تبريزي و شريف تبريزي تنها نمونه هايي از فهرست پرتعداد شعراي تبريزي هستند که در هشتصد سال اخير در اين شهر زيسته و با اشعار خود بر غناي ادبيات ايران افزوده اند؛ بديهي است که تبريز در تاريخ معاصر ايران زمين نيز شخصيت هاي بزرگي را در حوزه شعر و نويسندگي در دامن گهربار خود پرورش داده که از جمله آنها مي توان به نام آوراني چون ايرج ميرزا جلال الممالک، سليمان اميني، پروين اعتصامي، جواد آذر، کريم مشروطه چي و در نهايت استاد محمدحسين بهجت تبريزي، متخلص به «شهريار» اشاره کرد که در راس قله شعر معاصر ايران ايستاده است.
تبريز همچنين خاستگاه داستان نويسي در ايران به شمار مي رود و علاوه بر کساني چون ميرزا آقا تبريزي در قامت نخستين نمايشنامه نويس ايراني، شخصيت هاي برجسته ديگري چون جبار باغچه بان، به عنوان يکي از نخستين کوشندگان ادبيات کودکان و داستان نويسان بزرگي چون غلامحسين ساعدي، رضا براهني و فريبا وفي را در حوزه ادبيات ايران اسلامي تربيت کرده است.
بديهي است که تبيين و تشريح دستاوردهاي ادبي تبريز در هزاره اخير در اين مقال نمي گنجد، اما در برازندگي اطلاق عنوان «شهر خلاق ادبيات» بر اين کهن شهر آرميده در دامنه هاي سرخ گون «سرخاب» شکي نيست، به ويژه اينکه تاکنون نام هيچ يک از شهرهاي کشورمان در فهرست شهرهاي خلاق يونسکو در زمينه ادبيات ثبت نشده است.
تاکنون شهرهاي معدوي در جهان موفق به ثبت نام خود در فهرست شبکه شهرهاي خلاق يونسکو در حوزه ادبيات شده اند که از جمله آنها مي توان به «آنگولم» از فرانسه، «بيروت» لبنان، «اکسيتير» انگلستان، «کوهمو» از فنلاند، «لاهور» پاکستان، «ليوواردن» هلند، «نانجينگ» از چين، «اودسا» از اوکراين، «سليمانيه» عراق، «وونجو» از کره جنوبي و «وورتسواف» از لهستان اشاره کرد.
شبکه شهرهاي خلاق يونسکو در سال ۲۰۰۴ و براي ترويج همکاري ميان شهرهايي به راه افتاد که از خلاقيت به عنوان عاملي راهبردي براي پيشرفت پايدار شهري استفاده کرده بودند؛ شهرهايي که اين شبکه را تشکيل دادهاند، براي رسيدن به هدف مشترکي با هم کار ميکنند: «قرار دادن خلاقيت و صنايع فرهنگي در قلب برنامههاي توسعهشان در سطح محلي و همکاري فعال در سطح بينالمللي».
اين شبکه هفت حوزه خلاق، شامل صنايع دستي، هنرهاي بومي، هنرهاي رسانهاي، فيلم، طراحي، خوراکشناسي، ادبيات و موسيقي را پوشش ميدهد؛ شهرهايي که متقاضي پيوستن به اين شبکه هستند، بايد تقاضانامه خود را با امضاي شهردار شهر مربوط به کميسيون ملي يونسکو- ايران، ارسال کنند.
پرونده تبريز به عنوان شهر خلاق ادبيات به يونسکو ارسال شد
شهردار تبريز از ارسال پرونده تبريز در حوزه شهر خلاق ادبيات به يونسکو (سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد) خبر داد.
ايرج شهين باهر گفت: تبريز خاستگاه مکاتب برجسته هنري و ادبي است و اين شهر در يکهزار سال گذشته محل نشست و برخاست فضلا، شعرا و ادباي بسياري از جمله صائب تبريزي، شمس تبريزي، ملا محمد فضولي، محمد حسين شهريار، پروين اعتصامي و همام تبريزي بوده است.
وي ادامه داد: تبريز ظرفيت بسيار ارزشمند و گستردهاي براي تعاملات جهاني و کسب عنوان شهر خلاق در حوزه ادبيات دارد که براي تحقق اين مهم اقدامات لازم را از ماه ها قبل آغاز کرديم.
شهين باهر يادآور شد: پيش از اين با پيگيري هاي انجام شده لايحه اي در زمينه پيوستن تبريز به شبکه شهرهاي جهاني خلاق مورد تصويب کميسيون فرهنگي و شوراي اسلامي شهر قرار گرفت و به دنبال آن کارشناسان يونسکو در تهران در شهرداري تبريز حضور يافتند و در خصوص تکميل فرمهاي مربوط بر اساس ظرفيت هاي فرهنگي و تاريخي اين شهر در حوزه ادبيات اقدامات لازم و تخصصي انجام شد.
شهردار تبريز ابراز اميدواري کرد: با نهايي شدن انتخاب اين شهر به عنوان شهر خلاق در زمينه ادبيات شاهد آثار ملموس اين اتفاق خوب در حوزه هاي فرهنگي، گردشگري و اقتصادي باشيم.
صيانت از اطلاق عنوان «شهر جهاني خلاق ادبي» به تبريز نيازمند مشارکت عمومي است
مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي آذربايجان شرقي نيز در گفت و گو با ايرنا، ضمن ابراز اميدواري به کسب عنوان «شهر جهاني خلاق ادبي» توسط تبريز در فهرست يونسکو گفت: هر چند کسب اين عنوان براي تبريز و تبريزيان مايه افتخار خواهد بود، اما صيانت از آن، نيازمند مشارکت عمومي است.
سيدقاسم ناظمي افزود: بحث شهرهاي خلاق ايده ارزشمندي است، چرا که بين شهرهاي جهان رقابت هاي فرهنگي را دامن مي زند و طبيعي است در دنيا شهرهاي مختلف تلاش کنند از اين فرصت براي نمايش ظرفيت هايشان استفاده کنند.
وي با بيان اينکه حوزه تمدني ايران در رشته هاي مختلف با رويکردهاي متفاوت در فضاي فرهنگي و علمي جهان در دوره هاي متعدد تاريخي نقش آفريني کرده و سهم مهمي دارد، تشريح کرد: اگر بخواهيم امروز با زبان جهاني با دنيا حرف بزنيم، لازم است با ادبيات و فرهنگ و هنر جهاني آشنا باشيم و از ظرفيت هاي تاريخي مان براي نمايش امروزمان به جهان استفاده کنيم.
وي اضافه کرد: يونسکو در قالب شبکه شهرهاي خلاق، اين فرصت را براي همه جهان فراهم کرده که ما هم بايد نقش آفريني کنيم و خوشحاليم از اينکه دفتر يونسکو در ايران، تبريز را به عنوان شهر خلاق در ادبيات به اين سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي معرفي کرده است
ناظمي ادامه داد: با توجه به ظرفيت هاي ادبي تبريز، اميدواريم پرونده در يونسکو مورد توجه قرار گيرد و بعد از اينکه در سطح جهاني نيز بعد از ارزيابي هاي اين سازمان بتوانيم عنوان «شهر خلاق ادبي» را کسب کنيم، در سطح جهاني مطرح شويم.
وي گفت: اگر به پيشينه ادبيات آذربايجان نگاه کنيم، مي بينيم با وجود اينکه اين خطه زبان محلي خود را دارد، اما در طول تاريخ همراه با خراسان يکي از دو بال جدي شعر و ادب فارسي نيز شناخته مي شود؛ طبيعي است که شخصيت هاي بزرگي که از آذربايجان در حوزه ادبيات ظهور کرده اند آن قدر قابل توجه هستند که بعضي از آنها مانند نظامي گنجوي جزو پنج شاعر بزرگ زبان فارسي مطرح هستند.
وي يادآوري کرد: تبريز و آذربايجان در حوزه ادبيات هم اساتيد و برجستگان ويژه اي تربيت کرده که آثار ماندگار و تاثيرگذاري توليد کرده اند، به گونه اي که در زبان فارسي هيچ شهري نيست که به اندازه تبريز نامش در آثار شعرا بيايد که اين هم از برکات مريد و مرادي شمس و مولاناست.
مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي آذربايجان شرقي گفت: در دوره معاصر نيز به دليل قرابتي که تبريز با حوزه هاي تمدني همجوار داشته، در حوزه شعر و ادب پيشتاز بوده و به رغم اينکه شعر نوي فارسي به اسم نيما يوشيج زده مي شود، بررسي هاي تاريخي نشان از اين دارد که سيدجعفر خامنه اي ۳۰ سال قبل از نيما در اين حوزه طبع آزمايي کرده و ديگراني نيز چون شمس کسمايي و ميرزا تقي خان رفعت در دهه ۱۲۹۰ شمسي براي ترويج شعر نو و نقدي ادبي فعاليت کرده اند؛ اينها ظرفيت هايي است بخش عمده آن مديون تبريز و آذربايجان مي باشد و بايد از آن استفاده کنيم.
وي افزود: فرصت هايي مانند ارسال پرنده تبريز به يونسکو براي ثبت به عنوان «شهر خلاق ادبي»، اتفاقات خوبي هستند به شرط اينکه مجموعه شهر و شهروندانش بتوانند از آن براي تعالي و رشد ادبي و فرهنگي خود استفاده کند و صرفا کسب اين عنوان مزيت محسوب نمي شود و بايد برنامه هاي جدي داشته باشيم.
وي تاکيد کرد: براي عملياتي کردن عنوان «شهر خلاق ادبي» براي تبريز بايد فهرست قابل توجهي از انجمن ها و خانه - موزه هاي ادبي را در اين شهر ايجاد کنيم و براي تحقق اين مهم مي توان از تجربه زيسته شهرهايي مانند مسکو بهره برد؛ واقعيت اين است که به رغم برخورداري از پيشينه فرهنگي و ادبي غني، داشته هايمان بسيار ناچيز مي باشد، به گونه اي که امروزه وضعيت مقبره الشعرا غيرقابل قبول بوده و تنها خانه - موزه شهرمان مربوط به زيستگاه استاد شهريار است که آن نيز استانداردهاي لازم را ندارد.
ناظمي با اشاره به اينکه امروزه ما نمي دانيم امروز خانه علامه طباطبايي کجاست و اغلب مردم از محل زيست علامه اميني در تبريز خبر ندارند، تشريح کرد: حال بايد يادگارهاي تاريخي مانند مقبره العرفا و قبرستان هاي تاريخي چرنداب و سرخاب و ... را به اين فهرست اضافه کرد که امروزه فقط نامي از آنها در کتب تاريخي باقي است.
وي اضافه کرد: بديهي است که در صورت ثبت نهايي نام تبريز به عنوان «شهر خلاق ادبي» در يونسکو، مي توان بسياري از اينها را احيا کرد؛ البته انگاره ذهني تلاش براي احياي نشانه هاي پيشينه غني ادبي و فرهنگي را هم در نزد مديران شهري و استاني و هم در نزد شهروندان تقويت کرد.
ظرفيت زبان محلي آذربايجان براي توسعه ديپلماسي فرهنگي کشورمان مغفول مانده است
مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي آذربايجان شرقي يادآوري کرد: ظرفيت زبان دوم و زبان محلي در خطه آذربايجان و شهر تبريز نيز امکان بزرگي است که بايد در داخل ايران و جغرافياي آذربايجاني زبانان ايراني و هم در منطقه از آن براي تعميق ارتباطات ميان فرهنگي استفاده کنيم.
ناظمي افزود: به عنوان نمونه منظومه «حيدربابا» با ترجمه هايي که از آن به زبان هاي ديگر شده، ظرفيت بزرگي براي آذربايجان، تبريز و حوزه تمدني ايران، در راستاي ديپلماسي فرهنگي محسوب مي شود.
وي اضافه کرد: واقعيت اين است که اگر بتوانيم عنوان «شهر خلاق ادبي» را در ينوسکو براي تبريز کسب کنيم، اين موفقيت به دليل زحمات پيشنيان است، اما استفاده از آن براي جهش و فرصت سازي، وظيفه ماست.
وي با اشاره به اينکه متاسفانه ما نمي دانيم شاخص هاي توسعه جهاني چيست و اهميت رقابت بين شهرهاي جهاني را هنوز درک نکرده ايم، توضيح داد: به عنوان مثال، امروزه ۸۰ درصد مردم جهان شهر «کَن» فرانسه را به دليل جشنواره فيلم آن مي شناسند، گفت: بر اين اساس ما هم اگر مي خواهيم به يک شهر جهاني در حوزه هاي مختلف تبديل شويم، بايد از ظرفيت هاي فرهنگي مان استفاده کنيم.
انتخاب تبريز به عنوان شهر خلاق ادبي وظيفه نهادهاي مسوول را سنگين تر مي کند
داستان نويس برجسته کشورمان نيز با بيان اينکه ثبت نام تبريز در فهرست شبکه شهرهاي خلاق يونسکو يک اتفاق چندوجهي است و مبارک است، به ايرنا گفت: تبريز از زمان هاي قديم تا به امروز در حوزه ادبيات ايران جايگاه ويژه اي داشته است.
عبدالمجيد نجفي در گفت و گو با ايرنا با اشاره به اينکه تبريز طلايه دار ورود و توسعه جلوه هاي نوين تمدني از قبيل صنعت چاپ و به تبع آن انتشار کتاب در تاريخ ۲۰۰ سال اخير ايران است، افزود: ۱۲۰ سال قبل کساني چون ميرزا جعفر خامنه اي در شعر نو و پيش تر از او ميرزا آقا تبريزي در حوزه نمايشنامه نويسي، پيشتازي کردند و نيما يوشيج نيز چند دهه بعد از خامنه اي و کسان ديگري چون شمسي کسمايي و ميرزا تقي خان رفعت، شعر نو را تئوريزه کرد.
وي اضافه کرد: برآيند اين تحولات اين حق را به تبريز مي دهد که نامش به عنوان «شهر خلاق ادبي» در فهرست شبکه شهرهاي خلاق يونسکو ثبت شود و اين عنواني برازنده تبريز است.
وي با بيان اينکه در زمان حاضر نيز دهها نويسنده، اديب و شاعر تبريزي در پايتخت يا خارج از کشور براي سربلندي نام ايران و ايراني مي کوشند، يادآوري کرد: تبريز در حوزه ادبيات کود و نوجوان نيز با پيشتازي کساني چون ميرزا جبار عسگرزاده(باغچه بان) و صمد بهرنگي خوش درخشيده و امروز نيز نويسندگان ديگري از تبريز در اين حوزه در سطح ملي نام آورند.
خالق کتاب برگزيده سال، «راز گمشده خاور»، در پاسخ به اين سوال که براي انطباق عنوان شهر خلاق ادبي به تبريز چه بايد کرد، بيان کرد: بايد فضايي براي نويسندگان و هنرمندان اين شهر ايجاد کنيم که مهاجرت نکنند؛ به بيان روشن تر، ايجاد حاشيه امن شغلي و معيشتي، تسهيل چاپ و توزيع آثارشان و قدر دانستن آنان به عنوان گروه مرجع و مورد احترام افکار عمومي از جمله گام هاي عملي در راستاي انتخاب تبريز به عنوان شهر خلاق ادبي در سطح بين المللي مي تواند باشد.
وي با اشاره به اينکه اگر گفته شود تبريز در حوزه ادبيات به معناي عام آن صاحب مکتب بوده، پربيراه نيست، تشريح کرد: براي درک اين مطلب نيازي به واکاوي تاريخ يک هزار ساله شعر و ادب ايران نيست، بلکه کافي است نگاهي به تعداد کتابفروشي هاي فعال تبريز در دهه ۱۳۴۰ شمسي بياندازديد که شمارشان براي جمعيت ۵۰۰ هزار نفري اين شهر در آن روزگاران به بيش از ۲۵ مورد مي رسيد.
نجفي با بيان اينکه هم اکنون تعداد کتابفروشي هاي معتبر تبريز ۲ ميليون نفري از چهار پنج مورد فراتر نمي رود که آنها همه به ذوق و عشق مالکان شان پابرجا هستند، يادآوري کرد: در دهه ۱۳۴۰ شمسي، آثار نويسندگان بزرگ پايتخت از قبيل جلال آل احمد توسط انتشاراتي هاي تبريز چاپ و توزيع مي شد؛ در آن زمان بازار شيشه گرخانه تبريز به عنوان راسته تخصصي کتاب، امتداد دانشکده ادبيات دانشگاه تبريز و هر مغازه کتابفروشي، پاتوق يکي دو تن از اساتيد سرشناس و بنام بود.
وي با اشاره به فهرست بلندبالاي نويسندگان، شعرا و مترجمان تبريزي ساکن اين شهر يا تهران و خارج از کشور در زمان حاضر افزود: اين امر نشان مي دهد که تبريز همچنان سرشار از استعدادهاي شگرفي است که با اندک حمايتي مي توانند براي حوزه راهبردي ادبيات و فرهنگ و هنر اين مرز و بوم، شگفتي آفريني کنند.
داستان نويس برجسته کشورمان تاکيد کرد: تاملي در فلسفه توسعه کشورهاي پيشرفته به روشني نشان مي دهد که آنان بر پايه روشنگري و آگاهي به توسعه دست يافته اند و پايه و اساس آگاهي نيز کتاب است.
وي ابراز اميدواري کرد که تبريز موفق به کسب نهايي عنوان «شهر خلاق ادبي» در يونسکو شود و اين عنوان، بهانه اي براي احياي گذشته درخشان اين شهر و مردمش در حوزه فرهنگ و هنر و ادبيات بشود.