جوایز ادبی هنوز نتوانسته‌اند جایگاه اثرگذاری داشته باشند

یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم ضمن تبریک عید غدیر خم و روز قلم به تمامی صاحبان قلم، اهالی معرفت، اندیشه دینی، اسلامی و انقلابی که به واسطه قلم و آثار مکتوب خود، معارف هویت‌بخش، انسان‌ساز و بصیرت افزای گفتمان فرهنگی انقلاب اسلامی را به مخاطبان ملی و جهانی عرضه می‌دارند، گفت: جایزه قلم زرین جزو جوایز ادبی معتبر و با سابقه است که همواره مورد توجه اصحاب قلم بوده است و به همت انجمن قلم توانسته جایگاه خوبی را به خود اختصاص دهد.

دستانی خالی در حوزه متون آموزش نویسندگی

معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان آنکه می‌دانیم جوایز ادبی هنوز در کشور ما نتوانسته‌اند جایگاه خوب، درخور، شایسته و اثرگذاری داشته باشند، گفت: امروز همه اذعان دارند که توجه به تربیت نویسنده تا چه حد دارای اهمیت است، و مسئله آموزش به‌عنوان یکی از سیاست‌های مهم انجمن قلم می‌تواند بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

وی با یادآوری آنکه توسعه مهارت‌های نوشتن باید جزو اهداف کلان انجمن قلم باشد، افزود: چراکه در کشور هم در زمینه متون آموزش نویسندگی دستمان بسیار خالی است و هم توجه به برگزاری دوره‌های آموزشی مربیان و آموختن مهارت نویسندگی میان نوقلمان باید بیش از پیش مورد توجه مسئولان و متولیان امر قرار گیرد.

احمدوند درباره اقدامات فی‌مابین میان معاونت امور هنری و انجمن قلم به برگزاری مراسم تکریم و بزرگداشت اهالی قلم، خاصه نویسندگان حوزه ادبیات انقلاب به شکلی وسیع‌تر تأکید کرد و گفت: توجه به زبان فارسی از ارکان هویتی کشور ما است. همواره شاهد بودیم هر زمانی که کشور دچار هجمه اقتصادی و سیاسی شده، همپای آن زبان فارسی نیز مورد هجمه قرار گرفته است. بخشی از آن به غفلت دستگاه‌های حاکمیتی و بخش قابل‌توجهی از آن نیز به حوزه کتاب و متون ما بازمی‌گردد. خوب است این بخش از آسیب توسط نهادهای غیردولتی مانند انجمن قلم مورد نقد، نظر، نگرش و عیارسنجی قرار گیرد.

این مدیر فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم با تأکید بر این مهم که انقطاع نسل جوان از متون ادبی آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای کشور در پی خواهد داشت، تصریح کرد: یکی از اصلی‌ترین خلأهای جدی در نظام نشر به مسئله ترویج بازمی‌گردد و بار مهم این رسالت با تکریم اهالی قلم بر دوش انجمن قلم و اصحاب قلم بلندنام آن قرار دارد.

احمدوند در پایان سخنان خود به فصلی از گفته‌های محمدرضا سرشار از اعضای هیئت مدیره انجمن قلم که سال‌ها پیش درباره راه‌اندازی جایزه‌ای با رویکرد جهان اسلام با نام «جایزه قلم جهان اسلام» اشاره کرد و گفت: این مورد یکی دیگر از مواردی است که پیش از این مورد غفلت قرار گرفته و باید به جد پیگیری شود. چراکه می‌توان در همراهی با مدیریت جدید انجمن قلم، جایزه جهانی قلم با گستره اسلام با حضور نویسندگان مسلمان را پایه‌گذاری کرد و آن را به شکلی جدی ادامه داد.

ادبیات انقلاب و پایداری قلب تپنده «ادبیات متعهد» ایران است

در ادامه محمد سرشار، رئیس انجمن قلم گفت: قرار گرفتن در چنین جایگاهی آن هم بعد از ۲۰ دوره برگزاری جایزه قلم زرین افتخاری بزرگ برای اهالی ادبیات انقلاب است؛ چرا که استمرار این مسیر نشان‌دهنده شکل‌گیری جریانی مستمر، اثرگذار و هدفمند با محوریت قلب تپنده ادبیات متعهد یعنی ادبیات انقلاب و پایداری است که می‌تواند ثمرات ارزنده‌ای با خود به‌همراه داشته باشد.

وی در ادامه ابراز امیدواری کرد تا مسئله آموزش در حوزه ادبیات انقلاب در داخل و خارج از کشور به شکل گسترده‌تری پیگیری و اجرایی شده و صاحب‌نظران و اساتید امر بتوانند در حوزه انتقال دانش و معارف خود به تمامی داستان‌نویسان، شاعران، منتقدان، پژوهشگران و فعالان عرصه قلم، خاصه ادبیات انقلاب سهم خود را ایفا کنند.

«ترین‌های» ۲۰ دوره جایزه قلم زرین

رئیس انجمن قلم با اشاره به برگزاری مراسم اختتامیه بیست‌ویکمین دوره جایزه قلم زرین از دبیران ۲۰ دوره قبلی با ذکر نام آن‌ها تقدیر و تجلیل کرد و گفت: یکی دیگر از محسنات روند مستمر برگزاری یک جایزه ادبی مانند جایزه قلم زرین «ترین‌هایی» است که می‌توان در آن به‌وضوح رصد کرد. به‌عنوان مثال می‌توان از عباس باقری با سه بار کسب جایزه اثر برگزیده در حوزه شعر و یا شاعران نامدار دیگری چون مرتضی امیری‌اسفندقه و محمود فتوحی که هرکدام دو بار به‌عنوان نفرات برگزیده این رخداد در حوزه شعر بزرگسال و کودک برگزیده شده‌اند، نام برد.

سرشار همچنین در شمارش بخش دیگری از «ترین‌های» جشنواره قلم زرین به افرادی که هم در مقام برگزیده و هم شایسته تقدیر رکورددار هستند، از طیبه شامانی با سه عنوان، حامد حسین‌خانی و هادی حکیمیان با دو عنوان نام برد و ابراز امیدواری کرد بتوان در سایه استمرار این جشنواره علاوه بر اثرگذاری در تمامی ابعاد حوزه ادبیات انقلاب، پایداری و دفاع مقدس بر «ترین‌های» این رخداد در سالیان آتی افزود.

جشنواره قلم زرین محل اصلی یاد از قرآن است

در ادامه علی رمضانی، مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، بر اهمیت یادی از قرآن کریم که آیه‌های آن وحی کلام خدا بر سینه حضرت محمد مصطفی (ص) و این کتاب اکمل تمامی کتاب‌های معرفت‌بخش و بصیرت‌افزا است؛ آن‌هم در این رخداد اشاره کرد و افزود: جای مهم و محل اصلی یاد از قرآن و هتک حرمتی که اخیراً نسبت به کتاب آسمانی مسلمانان صورت گرفته در همین جایزه‌ای است که بنام «قلم» نام‌گذاری شده است. چرا که «قلم» همان ابزار و اسبابی است که در قرآن خداوند به آن قسم خورده است. این نشان‌دهنده جایگاه والای قلم و اهالی قلم نزد پروردگار است.

وی با اشاره به آنکه هتک و حرمت‌شکنی قرآن باید عکس‌العمل بیشتری از آنچه که تا امروز صورت گرفت را چه از سوی مسئولان و چه از سوی اهالی قلم با خود به‌همراه داشته باشد، گفت: بی‌هیچ تردیدی قرآن، کتاب اصلی، اساسی و شکل‌دهنده پایه‌های معرفت و بصیرت اسلامی و دینی برای انقلاب ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی است.

ادبیات متعهد خوراک اصلی مخاطب اهل اندیشه است

رمضانی در ادامه به ذکر نکاتی به واسطه برگزاری جایزه قلم زرین و فعالیت‌های انجمن قلم اشاره کرد و گفت: یکی از مواردی که در حوزه ادبیات کشورمان عمیقاً مورد غفلت قرار گرفته و جا دارد همکارانمان در انجمن قلم به جد بر آن جهد و کوشش داشته باشند به حوزه «نقد ادبی» بازمی‌گردد. نقدی چارچوب‌دار و هدفمند که می‌تواند رشد، تعالی و توسعه ادبیات کشورمان را در آینده تضمین کند.

مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همچنین ضعف محتوا را از دیگر آسیب‌های حوزه ادبیات دانست و افزود: نهاد کتابخانه‌های عمومی یکی از بزرگ‌ترین بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان بزرگ آثاری است که توسط صاحبان قلم تولید شده‌اند.

رمضانی با اشاره به اینکه در حوزه محتوا باید به این مسئله اذعان کنیم که در برخی از موارد ضعف‌هایی داریم و صادقانه‌تر اگر بگوییم جای کار بسیاری در پیش داریم، گفت: فارغ از حضور مقام معظم رهبری در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و تأکید و تذکر ایشان بر توجه ویژه به حوزه ادبیات کودک و نوجوان باید به این مسئله اذعان کنیم که در حوزه تولید محتوا در گونه ادبیات نوجوان به‌شدت ضعف داریم.

مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همچنین تجلیل از بزرگان و نام‌آوران عرصه قلم در کشور برای معرفی به نسل جوان، همچنین برپایی محافل ادبی با رویکرد نگرش آموزشی و توجه جدی به مفهوم نقد را یکی از دیگر اقداماتی برشمرد که می‌تواند مسیر تعامل و همکاری انجمن قلم با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را تقویت کند.

غایت هنر اثبات ارادت هنرمند و مخاطبانش به سمت مسیر حق است

در ادامه حمید هنرجو دبیر بیست‌ویکمین جایزه ادبی قلم زرین در مراسم اختتامیه این رخداد با بیان آنکه بعد از برگزاری ۲۰ سال، قبول مسئولیت سکان‌داری این رخداد در گام بیست‌ویکم کار بسیار سختی بود گفت: باید قبول کرد با وجود تجربه ۲۱ سال راهبری این جشنواره جریان‌ساز، هنوز هم در حوزه ادبیات متعهد و ادبیات انقلابی در آغاز راه هستیم و کارهای فراوانی برای انجام داریم.

دبیر بیست‌ویکمین جایزه ادبی قلم زرین با اشاره به آنکه برگزاری جلسات نقد آثار برگزیده دوره پیشین جایزه قلم زرین برکات مختلف و متعددی داشت که از دید من مهم‌ترین آن حضور مردم عادی به‌عنوان مخاطبان اصلی کتاب در جلسات نقد و بیان آزادانه رویکرد و نگاهشان بود اظهار کرد: هدف جشنواره‌های فرهنگی و هنری آن است که خود را به مردم نزدیک کند. چرا که رسالت آنها؛ تعامل با مردم و تعالی فرهنگ عمومی جامعه است. به خود افتخار می‌کنیم که انجمن قلم و جایزه قلم زرین توانست بدون هیچ ادعایی، نخستین گام را در این عرصه بردارد.

مگر می‌شود به خدا و عشق او پشت کرد؟

هنرجو در ادامه سخنان خود به قرائت بیانیه‌ای تلفیقی هیئت داوران و خود به‌عنوان دبیر این جشنواره پرداخت و در فرازی به این نکته اشاره کرد که متأسفانه برخی از هنرمندان ما حاضرند برای تبلیغ محصولات سطحی، خوراکی و یا آثار سینمایی که جز تجارت هدف دیگری ندارند و کوچک‌ترین گامی در مسیر تعقل مخاطب خود برنمی‌دارند تمام‌قد حاضر شوند. اما زمانی‌که صحبت از صدور انقلاب به میان می‌آید روی تُرُش می‌کنند و می‌گویند که هنر سفارشی راه به‌جایی نخواهد برد.

وی در فرازی دیگر از این بیانیه با طرح این پرسش که «مگر می‌توان به عشق خدا پشت کرد؟» گفت: آزادی حقیقی در گرو عشق به خداست و هنر زمانی به‌غایت و نهایت می‌رسد که هدفش در گام نخست اثبات ارادت خود و مخاطبانش به سمت مسیر حق باشد. هر کس که در مسیر حق گام بردارد بی‌تردید سعادتمند و رستگار است.

هنرجو در بخش دیگری از این بیانیه با اشاره به آنکه فرهنگ و هنر زبان اصلی تمدن ساز نسل‌ها است تصریح کرد: تولید اندیشه وظیفه اهل قلم است و اگر چنین نبود خدا به قلم قسم نمی‌خورد. با این رویکرد باید تأکید داشت که فرهنگ حقیقی در نگاه ادب و هنر باید روی اول و آخرش به سمت حق باشد. اگر این‌چنین باشد بی‌هیچ تردیدی در مسیر تبیین رسالت قلم گام را به‌درستی برداشته‌ایم.

کتاب‌های ادبی سال ۱۴۰۱ رشدی کمی و دچار خلاء در کیفیت

فصل دیگری از صحبت‌های هنرجو به ارائه کارنامه آماری بیست‌ویکمین دوره جایزه ادبی قلم زرین در بخش‌های پنج‌گانه تخصصی آن بود.

وی افزود: در گروه «داستان بزرگسال» از ۳۴۱۴ اثر با نظر هیئت داوران ۱۲۱ کتاب به داوری نهایی، در بخش «شعر بزرگسال» از میان ۳۷۷۱ اثر با آریا هیأت داوران ۹۱ کتاب به بخش نهایی؛ در حوزه «داستان کودک و نوجوان» از میان ۱۶۱۶ اثر با رأی داوران ۱۸۶ کتاب به داوری نهایی؛ در حوزه «شعر کودک و نوجوان» از میان ۷۰۷ اثر با رأی قاطبه هیأت داوران ۶۷ کتاب به بخش نهایی داوری و در حوزه «نقد و پژوهش ادبی» از میان ۴۸۴ اثر با رأی داوران متخصص این بخش ۴۳ کتاب به بخش داوری نهایی راه پیدا کردند و بر اساس آرای هیئت داوران در اختتامیه امروز دو نویسنده برگزیده و شش نویسنده شایسته تقدیر خواهیم داشت.

به گفته هنرجو؛ نظر قاطبه داوران در بخش‌های مختلف بیست‌ویکمین دوره جایزه قلم زرین بر آن بود که در کنار افزایش کمی کتاب‌های منتشرشده در سال ۱۴۰۱ که مورد بحث و داوری این دوره جشنواره بود؛ در حوزه کیفیت در تمامی بخش‌ها با خلأهای مختلف و متفاوتی مواجه بودیم.

وی در پایان افزود: مهم‌ترین آن‌ها در حوزه ادبیات بزرگسال، عدم خلاقیت و نوآوری در حوزه زبان و نگارش مبتنی بر اصول و قواعد صحیح داستان و رمان‌نویسی؛ در حوزه شعر بزرگسال، تکرار برخی از پدیده‌هایی که پیش‌از این مورد اقبال بودند و پرهیز از روحیه خطرپذیری؛ در حوزه داستان و شعر کودک و نوجوان، مهم‌ترین خلأ به آسیب زبانی در حوزه محاوره نویسی، شکسته‌نویسی و ارائه فرهنگی متفاوت از زیست فرهنگ انقلابی و اسلامی با الگوبرداری از آثار موفق خارجی و در حوزه‌ی نقد و پژوهش ادبی؛ الگوهای نگرش پژوهشی بر اساس معیارهای غربی بود و تأکید داوران بر بازگشت این الگوها بر بن‌مایه‌های نقد ادبی اسلامی و انقلابی، تجمیع نظر آرای هیئت داوران برای رسیدن به رأی نهایی را با خود به‌همراه داشت.

یادی از استاد براتی‌پور

در بخش پایانی اختتامیه بیست‌ویکمین جایزه ادبی قلم زرین؛ رضا اسماعیلی شاعر، منتقد، پژوهشگر ادبی، دبیر پیشین جشنواره شعر فجر و از اعضای هیئت مدیره انجمن قلم با تبریک عید غدیر خم و روز قلم؛ یاد و خاطره استاد زنده نام عباسعلی براتی‌پور را برای حضار با قرائت شعری تازه کرد.

وی با بیان آنکه استاد براتی‌پور از بنیان‌گذاران انجمن قلم بود و همواره در تمامی رخدادها و رویدادهای این انجمن حضوری جدی و قوی داشت، گفت: نگاه خُلَص و یکپارچه استاد براتی‌پور بر تعالی ادبیات انقلاب استوار بود. چه در گعده‌هایی که در انجمن قلم و چه نشست‌هایی که در حوزه هنری برگزار می‌کرد همواره لقلقه‌ی زبان و تأکید کلامش بر تجلی معرفت‌های انقلاب اسلامی و معارف دفاع مقدس و ادبیات پایداری بود.

وی افزود: به‌زعم تمامی شاگردانش نگاه او نگاهی دلسوز و پدرانه بود و همین انگیزه مجاهدت بیشتر را میان شاگردانش برمی‌انگیخت.

اسماعیلی در پایان با قرائت غزلی از استاد براتی‌پور با این مطلع که «بیا که دیده‌ام از انتظار لبریز است / کویر سینه تفتیده‌ام عطش‌خیز است»؛ به سخنان خود پایان داد.