احمد میراحسان: ده‌نمکی شاهکار هم بسازد از پیش محکوم است

احمد ميراحسان گفت: داوري بر روي آثار ده نمکي بر اساس الگوهاي مختلف صورت مي گيرد و همچنين قضاوت بر روي فيلم رسوايي بيشتر بر اساس داوري در مورد فيلمساز آن پيش مي رود که اين مورد امروزه در نقد يک فيلم مورد پسند نيست. اين منتقد سينما در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران گفت: بيشتر از يک سال روي يک پروژه مستند براساس فيلم هاي ده نمکي و شخصيت وي کار کردم. اگر چه اين فيلم مستند هنوز کليد نخورده. ولي انديشيدن به ده نمکي و آثارش براي من مسئله ي تازه اي نبود و من همواره از منظر سينما و انسان شناسي بر روي کارهاي وي نقد نوشته ام. وي افزود: داوري بر روي آثار ده نمکي بر اساس الگوهاي مختلف صورت مي گيرد و همچنين قضاوت بر روي فيلم رسوايي بيشتر بر اساس داوري در مورد فيلمساز آن پيش مي رود که اين مورد امروزه در نقد يک فيلم مورد پسند نيست. مير احسان ادامه داد: تمام قضاوت هاي انجام شده در مورد آثار ده نمکي بر روي خود مولف اثر، پيشينه اعتقادي اش، کنش سياسي و سابقه او در عرصه انقلاب، فرهنگ و روزنامه نگاري صورت مي پذيرد و اين موضوع علاوه بر همه اينها به حاصل عملکرد و حضورش در جريان هاي مختلف و فعاليتش از دوره آيت‌ا... هاشمي رفسنجاني ختم مي شود. اين منتقد تصريح کرد: رسوايي از اين زاويه مورد داوري قرار مي گيرد که يکي از مبناهاي آن نقد نظام سياسي جمهوري اسلامي است و او را متهم به سينمايي رانت خوار و مورد حمايت حکومت مي دانند. مير احسان بيان کرد: استعدادهاي ده نمکي و اسناد، مدارک موجود براي پشتيباني از او در سينما کمتر مورد بررسي قرار مي گيرد و با پررنگ تر بودن منظر سياسي به نوعي سبب ايجاد حساسيت عليه سينمايي او مي شود. وي عنوان کرد: در اين ديدگاه نه تنها ده نمکي بلکه جملگي فيلمسازان بعد از انقلاب اسلامي گاه از آن منظر که متعلق به جناح و ديدگاهي هستند با محکوم شدن از منظر سياسي مورد نقد قرار مي گيرند و گاهي با بي انصافي و با بي توجهي به کارشان متهم به بي استعدادي مي شوند. مير احسان ادامه داد: منتقدان سينماي مذهبي در سينماي ايران خود نگرشي ديني، اخلاقي و ايدئولوژيک فيلمساز مورد قبول آن ها نيست و حساسيت پيدا کردن به آنها دچار پيش داوري در نقد مي شوند. وي افزود: فيلمسازاني از قبيل ده نمکي جايگاه فکريشان به عنوان يک فيلمساز مسلمان و نقادانه بودن آن مورد توجه قرار نمي گيرد و همين مسئله که آن ها پرورش يافته در بطن انقلاب اسلامي و نهادهاي مرتبط آن هستند مورد نقد قرار مي گيرد. اين افراد در صورت خلق شاهکار نيز از پيش محکوم هستند. وي در ادامه افزود: تنها اتهام افرادي مثل ده نمکي به وجود آوردن فضا توسط حکومت براي آنهاست و اين مسئله که با پول مردم وي به تجربه و آزمايش مي پردازد و بالاخره هم فيلمساز در نيامده است به عنوان يکي از ديدگاه هاي حاکم در اين سينما است. مير احسان بيان کرد: به نظر من شايد اين منتقدان در مورد اين موضوع که فيلمسازان جوان اين امکانات را مثل اين گونه افراد براي کشيده شدن به مرحله فيلمسازي نداشته و با مميزي هايي روبرو شده اند، محق باشند ولي داوريشان در ارتباط با توانايي اين آدم ها و تفاوت اين افراد و آنچه که محصول اين سينماست عادلانه نيست. اين منتقد تصريح کرد: درباره همين موضوعات نيز مي توان نشان داد که در آمريکا نيز بسياري از فيلمسازاني که به عنوان استادان بزرگ نما مطرح هستند به شکلي مورد حمايت و حتي هماهنگ با نظام اعتقادي آنها بوده اند و نقد فني در برخي مواقع در باره رسوايي ريشه در اين واقعيت دارد. مير احسان افزود: عده اي ديگر درباره رسوايي نقد را از اينجا شروع مي کنند که اين فيلم به عنوان يک فيلم فارسي عامه پسند و مبتذل، طبقات فرودست مردم را به خود جلب مي کند و گروه ديگري مي کوشند تا ساختار سينمايي ده نمکي را با قواعد و اصول سينمايي بسنجند و يک عده نيز با ارزش قائل شدن براي متن، متکي به نقد ساختاري فيلم هستند و بدون پيش داوري اين فيلم را در چهارچوب قواعد و از منظر انسان شناسي و پس زمينه تاريخي، اجتماعي مورد بررسي قرار مي دهند و محتوا و ساختار را از هم منفک نمي کنند و نگاه به اين دو منظر را ضروري مي دانند. وي عنوان کرد: به نظر من گروه اول در سينماي دولتي نگاهي سطحي دارند و در شرايط واقعي و اجتناب ناپذير انقلاب و خود پيشينه سينماي انقلاب و نقش دولت را از زمان مشروطه تا به امروز در رابطه با سينما را ناديده مي انگارند. مير احسان گفت: قبل از انقلاب در بطن انقلاب اسلامي شرايطي حاکم بوده که فيلمسازاني که جايگاهي براي ساخت اثر نداشته اند؛ ولي بايد آثار آنها را با خودنگرشي و چهارچوب هاي فيلم سنجيد. وي ادامه داد: سينماي ده نمکي به دو دسته سينماي مستند و سينماي داستاني بلند تقسيم مي شود و در هر دو سينماي او دغدغه هاي شديد اجتماعي و سياسي به عنوان انسان درگير چالش و مضامين دوران خود وجود دارد و او با زاويه‌ي خود به اين چالش‌ها نگاه مي‌کند. ميراحسان بيان کرد: ما حق داريم با زاويه‌ ده نمکي به عنوان فيلمساز موافق و يا مخالف باشيم اما نمي توانيم به وي ساختن فيلمي را براساس تفکر موردپسند خودمان حکم کنيم پس تنها راه باقي مانده نگاه به درست عمل کردن در فيلمسازي اوست. وي تصريح کرد: پيشنيه‌ رسوايي را بايد در آثار مستند يا مقالات و نوشته‌هاي ده نمکي جستجو کرد و در واقع او جايگاه يک فرد طرفدار طبقات فردوست و عدالت را برگزيده و در برابر جريانات صاحب سرمايه و نظام طبقاتي جامعه موضع دارد. وي عنوان کرد: موضع خود ده نمکي که موضع يک جوان برآمده از فضاي انقلاب اسلامي است اولين نکته اي است که بايد در رابطه با فيلم رسوايي و پيشنه ي او در کار و تفکر ده نمکي مورد توجه قرار گيرد. اين منتقد گفت: بعد از همه اين موارد حال بايد اين فيلم را نقد کرد که اين اثر آيا در حقيقت مشکلات و معضلات اجتماعي را به دوش فرد مي اندازد به طور مثال حاجي بازاري دروغگو که دين را دستاويز منافع خودش قرار مي دهد و به عنوان يک انسان نفاق پيشه با ديدي عميق ساختارهاي اجتماعي را مورد بررسي قرار مي دهد. وي ادامه داد: به نظر من ده نمکي از همان اخراجي ها در ارتباط با شکستن يکسري تابوهاي جعلي که به وسيله قدرت در جامعه به وجود آمده است به نقد پايه مي پردازد و همواره همه امتيازدهي هايي که در حوزه انقلاب اسلامي شکل گرفته و همه عواملي که باعث شده توده هاي بسيار وسيع مردم را دچار نارضايتي کرده مورد نقد قرار مي دهد. وي بيان کرد: اولين ويژگي اين فيلم، گرايش داشتن به تصويري از اسلام به عنوان اسلامي خالص، ژرف، باطني و حقيقت خواه در برابر اسلام مورد استفاده واقع شده است در اين داستان الگوهايي که ده نمکي پيشنهاد مي کند بر گرفته از افرادي چون دولابي، امام خميني و سيدعلي قاضي است و به هر حال داستان ها و حکايت‌هايي که در ارتباط با اين شاخه از اسلام معرفت‌آموز در جامعه‌ ما رواج دارد لايه‌ دوم فيلم است. ميراحسان اظهار داشت: دو شخصيت اصلي فيلم ميرزا روحاني که اکبر عبدي نقش آن را ايفا مي‌کرد نماد اسلام مذکور است و در برابر آن شريفي نيا اسلام منافقانه و سودجويانه و زراندوز را نمايندگي مي‌کند. اين منتقد ادامه داد: توده‌هاي موجود در اين فيلم با داشتن موقعيتي جالب داراي قضاوت هايي عجولانه و اکثراً انسان هاي دنباله‌رويي هستند که با داشتن فطرتي پاک مورد استفاده واقع مي شوند و در صورت داشتن يک رهبري درست با توجه به تأثيرپذيري انسان ها به راه درست هدايت مي‌شوند و در صورت اثبات حقيقت به آن روي مي‌آورند. ميراحسان بيان کرد: اين مفاهيم در عين حال با بيان چالش هاي دروني ديني ما آنها را دربرمي گيرد و به عنوان يک قصه هدايتگر است گرچه ظهور حضرت امام خميني به الگوي از دين داري و مرجعيت گره خورده و با عرفان و تزکيه نفس به اين جايگاه رسيده اما بعد از انقلاب سوءاستفاده هايي از اين موضع مورد نفع قرار گرفت همه مي‌دانيم که ارتباط با قدرت در بسياري از مواقع اين پديده را به وجود مي‌آورد که دينداري با رياکاري آلوده شود و در جامعه‌ي ما نيز همينطور بوده است. وي افزود: در صدر اسلام هم منافقان حق، نقش وحشتناکي را در تحريف حقايق دين داشته‌اند و جامعه از اين منظر دچار سردرگمي شده است از نظر من لايه‌هاي اجتماعي، انسان‌شناسي و عرفاني فيلم رسوايي محتوايي را بيان مي‌کند که دغدغه‌هاي ده نمکي در عرصه‌ي يک دين، نجات بخشي است ولي اين ايده از نظر روشن فکري لائيک هم از سوي دينداراني که خودشان جز رياکاران جامعه محسوب مي شوند مورد حمله قرار مي گيرد. وي ادامه داد: کساني که اين فيلم را نمي‌پسندند خودشان را در فيلم مي‌بينند و بخش ديگر نيز از زاويه‌ شريعت به دين نگاه مي‌کنند و آن را امري فاسد مي‌دانند که هنرپيشه‌اي با کفش قرمز و ماتيک پررنگ ديده مي‌شود ولي سينما به عنوان پديده‌اي مدرن طبيعتاً ناگريز به استفاده از چنين شيوه‌هايي است. ميراحسان تصريح کرد: در اين چهارچوب و محدوديت که سينما در آن پديدار شده است بسياري از دينداران موقعيت الناز شاکردوست را قبول نمي‌کنند و اداي او براي درام حرام مي‌دانند. مير احسان افزود: خود اين موضوع يک چالش جديدي در سينما و حوزه ديني به وجود مي آورد و از زاويه ديگر بدون اين فضا که ميليون ها دختر توانايي تحت تأثير قرار گرفتن از اين فيلم را دارند اين امکان فراهم نمي شود. وي ادامه داد: از نظر ساختاري فيلم رسوايي با کنار نهادن الگوي مفرح اقتصادي سه گانه اخراجي ها نشان داد که در متن سينمايي درآماتيک اجتماعي فيلمسازاني هستند که مي توانند نظر بسياري از مردم را به خود جلب کنند زيرا اين فيلم بازتابي از ر وانشناسي عمومي و انسان شناسي جامعه ي ايران است. مير احسان بيان کرد: بسياري از مردم ايران مسلمان هستند و در عين حال اين مسلمان ها از اينکه دين ملعبه قدرت و هواي نفس قرار گيرد ناراضي اند و ما توانايي سر پوش گذاشتن بر معضلات اجتماعي خود را نداريم زيرا اين کار فساد است. وي عنوان کرد: در اين مقطع تاريخي رسوايي پيشنهاد کننده يک شکل پاکيزه ي دين است در برابر اشکالي که از دين مورد استفاده قرار مي گيرد.