تولید مشترک؛ فیلم وطنی با عطر و بوی فرنگی!

باني فيلم/ توليدات مشترک همواره در سينماي ايران يکي از موضوعات جذاب براي فيلمسازان جوياي نام بوده اند که در آنها نه تنها از بازيگران وطني بلکه از بازيگران خارجي بتوانند بازي بگيرند. اين توليدات همچنين مي توانند براي مخاطب نيز جذاب باشند چرا که بازيگران خارجي را در پرده سينماي وطني مي بينند. شايد بتوان از فيلم «کاروان ها» به عنوان اولين قدم در توليدات مشترک نام برد که يکي از ستاره هاي هاليوودي آن زمان نظير آنتوني کويين در فيلم حضور داشت. در حال حاضر بسياري از فيلمسازان معتقدند که براي ساخت اين توليدات، علاوه بر هزينه هاي سرسام آور، مناسبات فرهنگي نيز لازمه ساخت اين گونه فيلم ها است. همچنين بحث راضي کردن اسپانسرها و دستمزد بازيگران خارجي نيز قابل توجه است. به بهانه آسيب شناسي توليدات مشترک با سينماگراني نظير عباس رافعي، محمد کاظم بلوچي و سيد امير پروين حسيني گفت و گو کرديم که در ادامه مي خوانيد. کاظم بلوچي: با بودجه کافي مي توانيم روايت خودمان را از قصه داشته باشيم کاظم بلوچي،‌ نويسنده و کارگردان مهمترين مسئله در توليدات مشترک را شناخت فرهنگ کشور مقابل مي داند و معتقد است:‌ بايد وجوه اشتراک ميان دو کشور را در اين گونه آثار بشناسيم تا بتوانيم توليد قابل قبولي ارائه دهيم. نويسنده فيلم سينمايي «پاريس تا پاريس» ساخته محمد حسين لطيفي به باني فيلم گفت: مسائل مالي و برآورد بودجه نيز در اين فيلم ها اهميت بسياري دارد. همچنين بايد قوانين کاري در آن کشور را بشناسيم. نمي توان با ذهنيت دستمزدهاي بازيگران در کشور خودمان در کشور ديگر فيلم بسازيم و ممکن است با هزينه هايي که قرار است انجام شود، نتوانيم از بازيگران درجه اول آن کشور استفاده کنيم، لذا ممکن است از نابازيگران و بازيگران درجه دوم و سوم در آن کشور استفاده کنيم و مسلماً اين بازيگران نمي توانند کيفيت کار يک بازيگر حرفه اي را ارائه دهند. در نتيجه موقع اکران مجبور مي شويم اين فيلم را فقط در مملکت خودمان اکران کنيم چرا که در کشور ديگر خريداري ندارد و بازيگر و عواملي ندارد که مردم آنجا او را بشناسند. همچنين اطلاع از قوانين جاري در آن کشور نيز مهم است، امکان دارد براي فيلمبرداري در يک خيابان آنجا از شما پول بخواهند. ما اگر يک فيلم مشترک مي سازيم در واقع يک کار جهان مشمول انجام مي دهيم، فيلمي مي سازيم که هر دو کشور حرف هاي مشترکي در آن فيلم براي گفتن دارند و بتواند در کشورهاي مختلف اکران شود و فيلم در کشورهاي ديگر نيز خريدار پيدا کند و با آن ارتباط برقرار کنند. وي در خصوص استفاده از اسپانسرهاي خارجي در اين گونه توليدات گفت: حضور اسپانسرها در اين فيلم ها از اين جهت قابل توجه است که آيا آن اسپانسرها را کشور ما نيز قبول دارد يا خير. از بعضي از اسپانسرها نمي توان استفاده کرد، چون دولت ما آنها را قبول ندارد و نمي توان سراغ آنها رفت. همچنين بايد ديد که آيا فيلم مورد نظر براي کشور دوم آنقدر ارزش دارد که در آن اسپانسر بياورد يا خير يا فقط مي خواهند صنايع شان در فيلم تبليغ شود. براي همين بيشتر سراغ موضوعات انساني مي رويم که براي هر دو کشور قابل توجه باشد. لذا بايد اسپانسرهايي را پيدا کنيم که نگاهشان بيشتر روي مسائل انساني باشد. اين تهيه کننده در خصوص استفاده از بازيگران درجه دوم و سوم به عنوان بازيگران خارجي در فيلم گفت: معمولاً از بازيگران درجه چندم استفاده مي شود، براي اينکه بودجه ندارند. وقتي حساب مي کنيم مي بينيم ممکن است کل بودجه اي را که براي فيلم در نظر گرفته ايم مجبوريم به يک يا دو بازيگر خارجي بدهيم تا براي ما بازي کنند. وي با بيان اينکه با تحقيق و شناخت مي توان روي مضامين فرهنگي و بومي هر دو کشور کار کرد ادامه داد: وقتي ما از هر دو کشور شناخت کافي داشته باشيم و بخواهيم قصه اي را روايت کنيم که آدمهاي آن سرزمين هم در قصه حضور دارند، بايد روي فرهنگ و روابط اجتماعي و خانوادگي و… شناخت کافي داشته باشيم. آنها هم دستمزدشان را مي گيرند و آن چيزي را که از آنها خواسته مي شود را ارائه مي دهند. به نظرم اگر بودجه کافي در اختيار داشته باشيم مي توانيم روايت خودمان را از قصه داشته باشيم و بازيگران و عوامل خارجي حتي در خدمت کار شما خواهند بود. در اين ميان ما بايد از هر دو طرف شناخت کافي داشته باشيم که بدانيم چه مي خواهيم بگوييم. اين به نفع فرهنگ و کشور ماست چرا که حرفي که در فيلم مي زنيم مختص سينماي ايران نيست بلکه بتوانيم در سينماهاي ديگر دنيا هم بينندگان بيشتري جذب کنيم. اين کار ميسر نخواهد شد مگر اينکه بودجه کافي براي اين فيلم ها در نظر بگيرند تا فيلمسازان باخيال راحت فيلم بسازند. عباس رافعي: بعضي فيلم ها توليد مشترک قلابي هستند! عباس رافعي،‌ نويسنده و کارگردان در تعريف متفاوتي از توليدات مشترک دارد. او گفت: توليدات مشترک به توليداتي گفته مي شود که سهم طرفين به گونه اي باشد که باعث اکران و فروش فيلم مورد نظر در کشور دوم شود. کارگردان فيلم سينمايي «آوازهاي سرزمين من» به باني فيلم گفت: فيلم هايي که تاکنون به اسم توليدات مشترک در ايران نامگذاري شده اند، فيلم هايي بوده اند که در يک سرزمين ديگر فيلمبرداري و سپس در ايران اکران شده اند، ولي آيا در کشوري که توليد شده اکران عمومي داشته يا خير؟ درست مثل اين است که مي گويند فلان فيلم در آمريکا و کانادا اکران شد که بعد متوجه مي شويم يک سينما در آن کشورها اجاره کرده و براي دو سانس آن فيلم را اکران کرده اند. اسم اين کار اکران نيست، بلکه به آن نمايش خصوصي گفته مي شود و اين توليدات مشترک نيست و تنها خودمان را گول مي زنيم و دنبال يک اسم دهان پر کن مي گرديم که بگوييم ما يک فيلم توليد مشترک کار کرده ايم. اين تهيه کننده ادامه داد: به نظر من در وهله اول براي بستر سازي براي توليدات مشترک ابتدا بايد تفاهم نامه فرهنگي بين دو کشور امضا شود و اين از جانب وزارت فرهنگ و ارشاد و وزارت فرهنگ کشور دوم صورت مي گيرد. ما مي شنويم که مي گويند فيلمي توليد مشترک ايران و فرانسه و يا ايران و کانادا، در حالي ما با اين کشورها تفاهم نامه نداريم و اصلاً نمي توانيم با آنها توليد مشترک داشته باشيم. در وهله دوم توليد مشترک بايد عوامل مشترک هم داشته باشد. عوامل همچون بازيگر، کارگردان فيلمبردار و لوکيشن ها بين دو کشور بايد مشترک باشد. در حالي که ما در فيلم هايي که اسمشان توليد مشترک بوده چنين خصوصياتي نديديم. در حالي که متقاضيان زيادي براي توليد مشترک در ايران وجود دارد، اما هيچ وقت دولت از اين توليدات حمايت نکرده است. وقتي به عنوان يک تهيه کننده در بازار فيلم هاي جهاني شرکت مي کنم، پيشنهادهايي را مي شنوم که مي خواهند فيلمي درباره سوريه، افغانستان و يا عراق بسازند، ولي کشورهاي مذکور امن نيستند و بسيار تمايل داشتند که اين فيلم ها را در ايران بسازند که مختصات جغرافيايي ايران شبيه آن کشورهاست. او افزود: به طور کلي کشور ما استعداد و ظرفيت آن را دارد که توليدات مشترک زيادي را به سرانجام برساند، نه اينکه به هند و مسکو و… برويم و بگوييم ما توليدات مشترک ساخته ايم. قبل از انقلاب اقداماتي براي توليد مشترک با فيلم «کاروان ها» انجام شد که در آن ستارگان هاليوود از جمله آنتوني کوئين و سوپراستارهاي ايراني در جغرافياي ايران بازي کردند و چون اولين قدم بود، فيلم چندان موفقي نشد، ولي به هر حال قدم خوبي بود. ولي متاسفانه اين اقدامات ادامه پيدا نکرد. کارگردان فيلم «کيميا و خاک» گفت: توليد مشترک مي تواند باعث صلح و امنيت در منطقه شود. وقتي که از کشورهايي نظير ايتاليا، فرانسه، روسيه و آمريکا براي توليد مشترک در ايران دعوت مي شود و فيلمي در جهان پخش شود که در آن بگويند که ايران کشور ارمني است و مردمش، مردم مهربان و مهماندوست هستند و فرهنگ و گويش و پوشش شان چگونه است، مردم جهان در تصوير سينما با مردمي آشنا مي شوند که شبيه خودشان است و فکر نمي کنند که اين ها دشمن هستند پس به دوستي و وحدت مي انجامد. اما متاسفانه هيچ عزم جدي براي اينکه اين اتفاق بيفتد وجود ندارد. رافعي گفت: سال ها پيش گروهي در برزيل با من صحبت کرده بودند که به ايران بيايند و فيلمي در ايران بسازند و من به عنوان تهيه کننده مشترک هر چه دوندگي کردم، نتوانستم ويزا براي آن گروه فيلمساز بگيرم، چون وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ نگران بودند اين گروه جاسوس باشند و به بهانه فيلمسازي مي خواهند به ايران بيايند و آن گروه بالاخره در کردستان عراق آن فيلم را ساختند. او در خصوص شرايط حضور بازيگران خارجي در فيلم هاي مشترک افزود: يک فيلم اگر بخواهد جهاني شود، بايد تمام مختصات و عناصر سينما در آن لحاظ شود و تابع قواعد و ژانر سينما باشد. يعني فيلمي باشد که طبق اصول سينما ساخته شود. اگر فيلمنامه بدين گونه باشد، بازيگران خارجي مي توانند در آن بازي کنند، چون زبان سينما زبان جهاني است و اگر به دنياي سينما نگاه کنيم واژگان مشترک زيادي نظير کلوز آپ و لانگ شات و اکشن و… مي بينيم. فقط در هدايت و اصلاح بازي بازيگر بايد بکوشيم چرا که فيلمنامه و زبان بدن را مي دانيم. مثلاً در کشورهاي عربي و ايتاليايي بازي ها معمولاً غلو آميز است، ولي در کشورهاي اسکانديناوي نسبت به عربها همان طور که در زندگي شان رواج دارد، کمي درون گراتر هستند. اين بسيار حائز اهميت است که ما از بازيگران و عوامل خارجي دعوت کنيم که به ايران بيايند و فيلم توليد کنند. کارگردان «راز مينا» توضيح داد: در بازار فيلم جهاني پکن از روي کنجکاوي از غرفه اسرائيل دفترچه توليدات مشترک شان را که ورق مي زدم، ديدم رژيم اشغالگر قدس تمام هم و غم خود را در توليدات مشترک گذاشته است و تسهيلات زيادي از قبيل عدم دريافت ماليات براي کساني که در اسرائيل فيلمبرداري کنند، تقبل ۷۵ درصد بودجه فيلم در صورتي که فيلمنامه مربوط به مسائل و تاريخ اسرائيل باشد و از بازيگران اسرائيلي استفاده شود. با اين ترفندها فيلمسازان دنيا را براي فيلمسازي در کشورشان ترغيب مي کنند، چرا که براي خود به دنبال کسب هويت هستند و به وسيله سينما مي خواهند هويت خودشان را منحصر کنند. در حقيقت سياست دخالت زيادي در فيلمهايي که توليد مشترک ناميده مي شوند دارد. وي در پاسخ به اين سوال که چرا معمولاً در اين توليدات از بازيگران طراز اول آن کشور استفاده نمي شود گفت: به دليل اينکه اين فيلمها توليد مشترک نيستند؛ اگر توليد مشترک باشند مثل فيلم کاروان ها، آنتوني کويين که ستاره آن زمان بود به ايران دعوت مي شود. وقتي يک توليد مشترک قلابي باشد، از بازيگران مطرح آن کشور استفاده نمي شود، چرا که ريال به دلار تبديل مي شود و مي گويند که آن بازيگر گران مي شود اما اگر توليد مشترک باشد آن کشور دوم خودش بيشتر از ما دلش مي سوزد و بازيگر مطرح خودش را معرفي مي کند، چون مي خواهد فيلم را در کشور خودش هم اکران کند و اگر بازيگر بهتري باشد، قطعاً بازگشت سرمايه بيشتري در آن کشور وجود خواهد داشت. به همين خاطر وقتي مي خواهند به هند بروند از آيشوارياراي شروع مي کنند بعد به يک بازيگر گمنام مي رسند. فيلمهايي از اين قبيل، کشور دوم نه قصد اکران آنها را دارد و نه سرمايه گذاري ويژه اي روي آن کرده است. توليدات مشترک بعد از انقلاب نيز تعداد انگشت شماري بيش نيستند. مثلاً دولت ما در لبنان فيلمي را مي سازد و هزينه مي کند و فيلم را توليد مشترک مي نامد. حتي کشور دوم پول لوکيشن را هم مي گيرد، در صورتي که اين فيلم توليد مشترک نمي شود. رافعي در خصوص هماهنگي که با اسپانسرهاي خارجي در اين گونه محصولات انجام مي شود گفت: در توليد مشترک دو تهيه کننده مشترک داريم، يک تهيه کننده ايراني و يک تهيه کننده خارجي. تهيه کننده خارجي اگر تهيه کننده طراز اول آنجا باشد خودش سرمايه فيلم، اعم از اسپانسر و سرمايه گذاري دولتي را فراهم مي کند. تهيه کننده ايراني نيز گردآوري سرمايه را اعم از کمک هاي سازمان سينمايي و فارابي و يا اسپانسرهاي فيلم را برعهده مي گيرد. اما متاسفانه هيچ کدام از اين ها را در فيلمهايمان نمي بينيم. زماني که تل فيلم که يکي از سازمان هاي وابسته به تلويزيون ملي ايران بود، منحل و به سيما فيلم بدل شد، اسباب و اثاثيه تل فيلم را در حياط ريختند! من در کشوي آن ميزها قراردادهايي به زبان فرانسه پيدا کردم که پس از ترجمه متوجه شدم فرانسوي ها قبل از انقلاب با تلويزيون ايران قرارداد بسته بودند که داستانهاي مولوي، ليلي و مجنون و ملانصرالدين را بسازند و شخصيت هايي مثل مولانا داريم که کتابش در آمريکا يکي از پرفروش ترين کتاب هاست، ولي فيلم زندگي مولانا، خيام و رازي را آنها مي سازند. اين بي عرضگي ديپلماسي فرهنگي ماست، در حالي که از آن سو نياز و اشتياق براي توليدات فرهنگي ايران وجود دارد. ما داستان هاي بومي زيادي داريم که اگر آنها را بسازيم و از خودمان بگوييم، تهيه کنندگان خارجي زيادي هستند که تمايل به ساخت فيلم دارند، ولي کسي پا پيش نمي گذارد، چون بخش خصوصي دنبال عطار و مولانا نيست، دولت بايد اين کار را بکند و حمايت کند. براي توليد مشترک نبايد سراغ فيلم هايي همچون فيلم هاي پليسي و ملودرام عاشقانه برويم، چرا که آنها خودشان قبلا اين فيلم ها را ساخته اند. امير پروين حسيني: هزينه هاي ارزي کار مشترک را گران مي کند پروين حسيني اعتقاد دارد ساخت توليدات مشترک بسيار دشوارتر از توليدات ديگر است. سيد امير پروين حسيني، تهيه کننده سينما در خصوص مشکلات توليدات مشترک به باني فيلم گفت: معمولاً با دو نوع مشکل در ساخت اين گونه فيلم ها روبرو هستيم، مشکلات داخلي و مشکلات خارجي. مي توان گفت مشکلات اين فيلم ها دو برابر يک فيلم معمولي است، چرا که بايد هم مجوزهايي از کشور خودمان بگيريم و همچنين مجوزهايي را از کشوري که مي خواهيم در آن فيلمبرداري کنيم بگيريم که کار را مشکل تر مي کند. به خاطر همين هر کسي سمت ساخت اين فيلم ها نمي رود. هزينه ها هم چون ارزي مي شود و گران تر تمام مي شود، لذا بايد با احتياط عمل کرد. همچنين بايد بحران هايي که در کشور خارجي اتفاق مي افتد را مديريت کرد. تهيه کننده فيلم سينمايي «من سالوادور نيستم» با بيان اينکه در انتخاب بازيگران خارجي مجبوريم به سوابق آنها رجوع کنيم که در فيلم هاي قبلي آنها، دچار مشکل نشويم گفت: معمولاً‌ بازيگران خارجي را بر اساس توانايي شان و نقشي که در فيلمنامه داريم انتخاب مي کنيم. بالاخره اين ارتباط برقرار کردن با يک فرهنگ ديگر و اينکه بتوانند با گروهي که همزبان و هم فرهنگ شان نيستند کار بکنند، ظرايف خودش را دارد که با تجربه مي توان به آن رسيد. وي در خصوص استفاده از چهره هاي مشهور در فيلم گفت: براي دست يافتن به بازار جهاني مجبوريم که از چهره هاي شناخته شده آن کشور استفاده کنيم تا فيلم را هم بتوانيم در آن کشور اکران کنيم. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد