بهترین فیلم های اجتماعی سینمای ایران

مجله رو به رو/ جدايي نادر از سيمين (اصغر فرهادي) «جدايي نادر از سيمين» اولين فيلمي بود که توانست از سوي سينماي ايران برنده جايزه رده فيلم هاي خارجي زبان آکادمي اسکار شود؛ درامي که با بهانه طرحِ يک جدايي به سراغ عميق ترين چالش هاي پيشِ روي انسان ايراني در خانواده و جامعه رفته بود. پس از اين فيلم، موج جديدي از درامِ اجتماعي در سينماي ايران به راه افتاد که هنوز هم ادامه دارد؛ پس شايد زياد عجيب نيست که «جدايي نادر از سيمين» در صدر اين ليست قرار دارد. به هر حال مي شود تاثير اين اثر را بر سينماي ايران در وجوه مختلف بررسي کرد؛ اما ديگر کسي ترديدي ندارد که «جدايي نادر از سيمين» مهم ترين اتفاق سينماي ايران در حضور جهاني اش و هزاره سوم سينما تا به اينجا بوده است... نرگس (رخشان بني اعتماد) بني اعتماد پيش از ساخت فيلم هاي جريان سازش اولين کار بلند سينمايي اش را در سال 66 با عنوان «خارج از محدوده» در کارنامه داشت؛ فيلمي که جايزه جشنواره فيلم هاي کمدي ايتاليا راهم گرفته بود. او در سال هاي 67 و 68 به ترتيب «زرد قناري» و «پ1ول خارجي» را جلوي دوربين برد تا اينکه بالاخره در سال 70 «نرگس» را ساخت. نرگس شروع دوره اي از فيلمسازي او بود که تا به امروز با اوج و فرودهايي ادامه پيدا کرده است. فيلم، داستانِ دو زن و يک مرد و مصائب شان را در روابط مشترک روايت مي کند. خيلي ها هنوز اين فيلم را بهترين فيلم رخشان بني اعتماد مي دانند... دندان مار (مسعود کيميايي) دندان مار، محصول 1368، يکي از روشن ترين تصويرهاي اجتماعي سينماي ايران را در دهه 60 به دست ما مي دهد؛ فيلمي که به واسطه حضور تمام و کمال عناصر سبکي سينماي کيميايي تکرار نشدني است. سويه هاي انتقادي فيلم و توجه متعهد و اجتماعي به مردمان کشوري جنگ زده در آن دوران، بسيار براي فيلم مشکل آفرين شد؛ اما با وجود همه اين تفاسير، وقتي که در جشنواره برلين به نمايش در آمد، تحسين «فرانسيس فورد کوپولا» کارگردانِ «اينک آخرالزمان» را برانگيخت. دندان مار، يکي از معدود نقاط برخورد کيميايي با سينماي اجتماعي است... ابد و يک روز (سعيد روستايي) ابد و يک روز، محصول سال 1394 و در کنار «فروشنده» فرهادي از تازه ترين گزينه هاي در خور توجه در اين نظرسنجي است. شايد خيلي ها بگويند که بايد چند سالي از اين فيلم فاصله گرفت و آن وقت ديد که باز منتقدان در اين گونه ليست ها به يادش مي افتند يا نه! اما همه اين فرضيه ها و گمان ها چيزي از اهميت فيلم در مقام اولين ساخته کارنامه فيلمسازش کم نمي کند. سعيد روستايي 27 سال دارد و هنوز براي قضاوت توفيق او در سينما شايد زود است. روستايي در اين فيلم به پايين شهر رفته و چالش هاي يک خانواده فرودست را با اعتياد و عواطفِ مشترک شان روايت مي کند. شناخت او از اين فضا و آدم ها تحسين برانگيز است... زير پوست شهر (رخشان بني اعتماد) همان طور که «نرگس» به عنوان نقطه عطف اول در آثار بني اعتماد، خودي نشان داده است، گويا بايد «زير پوست شهر» را نقطه عطف دوم کارنامه سينمايي او قلمداد کرد. اين فيلم که در سال 1379 ساخته شده است، با نگاه جسورانه فيلمسازش به مسائل اجتماعي و خصوصا مسائل مربوط به زنان و جايگاه اجتماعي و حقوقي آنان مي پردازد... اجاره نشين ها (داريوش مهرجويي) اجاره نشين ها، ساخته داريوش مهرجويي و محصول 1365 است. فيلم در زمان اکرانش غوغايي به پا کرد که با مخالفت هايي شديد مبني بر اکران شدنش همره بود. اجاره نشين ها فيلمي است با رگه هاي طنز و فضاي سمبوليک که مهرجويي در آن براي هر بخش از جامعه اش يک شخصيت طراحي کرده است. لحنِ گزنده و انتقادي اجاره نشين ها و فيلمنامه و کارگرداني دقيقش آن را به يکي از مهم ترين آثار نقد اجتماعي در سينماي ايران بدل کرده است... بوتيک (حميد نعمت الله) «بوتيک» به کارگرداني حميد نعمت الله و محصول سال 1382 به شرايط و روابط بخشي از جوانان در جامعه شهري ايران امروز مي پردازد. جواناني که با مشکلاتي مثل بي کاري، اعتياد و روان نژندي دست و پنجه نرم مي کنند. اين فيلم برنده سيمرغ بلورين بهترين فيلم اول از بيست و دومين جشنواره فيلم فجر شد و از سوي منتقدان بازخوردهاي مثبتي گرفت... شوکران (بهروز افخمي) شوکران، محصول سال 1377، از نمونه هاي موفق سينماي اجتماعي – سياسي است. ساخته شدن شوکران در سينماي ايران به جرياني دامن زد که هنوز نيز کج دار و مريز ادامه دارد. اين فيلم توانست به فضاي سياستمداران ورود کند و بسياري از خط قرمزها و تابوها را به چالش بکشد. تلفيق اين فضا با نشانگانِ سينماي اجتماعي، شوکران را در زمانِ ساختش يگانه و منحصر به فرد مي کند... سگ کشي (بهرام بيضايي) سگ کشي شايد بيشتر از هر فيلم ديگر بيضايي با جهانِ بيرون رابطه برقرار مي کند. جهاني ترسناک و تکان دهنده که با از سر گذراندن دوره هاي پر تنش و پر هزينه پا در راه جديدي مي گذارد. دوره اي که در آن، ثروت عامل بي رقيب منزلت اجتماعي است. سگ کشي استعاره اي است پيچيده که با لايه هاي مختلف جامعه ايراني درگير مي شود. اين فيلم محصول سال 1379 است. ليلا (داريوش مهرجويي) ليلا محصول 1375 و ساخته داريوش مهرجويي است. اين فيلم با توفيق يگانه اش در خلق فضايي سنتي به سمت نقد سنت و مسئله ساز کردن باورهاي غلط سنتي مي رود. ليلا از بهترين هاي کارنامه داريوش مهرجويي است. خانه پدري (کيانوش عياري) خانه پدري از آن دسته فيلم ها بود که سروصداي اکران و توقيفش همه جا پيچيد. شروع وحشتناک فيلم که همه بحث و جدل ها بر سر برداشتن يا برنداشتن آن است، در نهايت راه به جايي مي برد که قرار است جامعه اي مردسالار و تک رو را به محاکمه بکشد. اين فيلم با رگه هاي واقع گرايانه اش يکي از مهم ترين اتفاقات سال هاي اخير سينماي ايران است که توانسته است مسائل حل نشده اجتماعي را در پسي زمينه تاريخي مذکر احضار کند... اين فيلم که در سال 1389 ساخته شده است، هنوز اجازه اکران گسترده ندارد. آژانس شيشه اي (ابراهيم حاتمي کيا) آژانس شيشه اي، محصول 1376، روايت ايستادن قهرمان در برابر جامعه است؛ جامعه اي که روزي براي ساختن خود جنگيده بود اما حالا ديگر عوض شده و ارزش هايش را جايگزين کرده است. داستان فيلم حولِ تلاش رزمنده اي است براي درمان دوست هم رزمش در جنگ هشت ساله... ابراهيم حاتمي کيا اين فيلم را با الهام از «بعدازظهر سگي» سيدني لومت ساخته و توانسته است سيمرغ بلورين بهترين فيلم را در شانزدهمين دوره جشنواره فيلم فجر به دست بياورد. نفسِ عميق (پرويز شهبازي) نفسِ عميق ساخته پرويز شهبازي و محصول 1381 است؛ فيلمي درباره مشکلات جوانان در اجتماع و سرخوردگي هاي شان در برابر نسلِ پيش تر. نفس عميق حالا ديگر يک فيلمِ کالت است، فيلمي که بعدها مشابه بسياري از روي دستش ساخته شد اما هيچ کدام نتوانستند تر و تازگي آن را تکرار کنند. دقت و تاکيد ايرج کريمي بر معرفي و نقد اين فيلم نيز در ديده شدنش تاثير فراواني داشت. نفس عميق فيلمي است با يک ايده جذاب و اجرايي به مراتب جذاب تر که اعتبار فيلمنامه اي دقيق را پشت سرش دارد. فيلمي که هنوز هم مي شود پايش ايستاد. درباره الي (اصغر فرهادي) درباره الي ساخته اصغر فرهادي و محصول 1387، يک درامِ سخت، پيچيده و گيراست که در دنياي قشر متوسطِ مدرن ايراني آشوب به پا مي کند. فرهادي در اين فيلم، اخلاق، وجدان و ارزش هاي انساني جامعه ما را لخت و عريان پيش روي مان به چالش مي کشد. انسان شناسي «دروغ» و نقش آن در اجتماع شايد هسته مرکزي درباره الي باشد... ديويد بوردول، منتقد و نظريه پرداز سينما درباره الي را بهترين فيلم سال انتخاب کرده بود. فروشنده (اصغر فرهادي) چند هفته اي از اکران فروشنده، آخرين ساخته اصغر فرهادي نمي گذرد. اين فيلم توانست در فستيوال کن جايزه بهترين فيلمنامه و بهترين بازيگر مرد را از آنِ خود کند. فروشنده نيز در ادامه فيلم هاي ديگر اصغر فرهادي، تم اجتماعي دارد. فاجعه اي اخلاقي رخ داده و حالا «مردِ» قصه آبرو و اعتبار اجتماعي اش را در خطر مي بيند. فروشنده نماينده امسال سينماي ايران در اسکار است. بودن يا نبودن (کيانوش عياري) بودن يا نبودن، محصول 1377 از اولين فيلم هايي بود که مسئله اهداي عضو را در جامعه ايراني پيش مي کشيد. دختري بيمار نياز به پيوند قلب دارد و پسري نيز مرگ مغزي شده است اما خانواده پسر نمي توانند خودشان را براي اهداي عضو فرزندشان راضي کنند... بودن يا نبودن يکي از برجسته ترين فيلم هاي کارنامه کيانوش عياري و تمِ اجتماعي سينماي دهه 70 است. آباداني ها (کيانوش عياري) آباداني ها، محصول 1371 که به نوعي اولين فيلم ايراني حاضر در جشنواره کن هم هست، وامدار شاهکار ويتوريو دسيکا، «دزد دوچرخه» است؛ فيلمي که اخلاق و ارزش هاي انساني را در شرايط سختِ مردمِ پس از جنگ به چالش مي کشد و نشان مي دهد که چگونه جامعه در هنگام بلا دستخوش تغيير مي شود. آباداني ها نيز در کنار «بودن يا نبودن» و «خانه پدري»، مهم ترين ساخته هاي کيانوش عياري است. هامون (داريوش مهرجويي) هامون، محصول 1367 و ساخته داريوش مهرجويي است. فيلمي است اجتماعي و سورئال که دوگانگي هاي نسل روشنفکر دهه 60 را بازتاب مي داد. ستيز مهرجويي با جامعه روشنفکر اگرچه در اين فيلم تازگي ندارد اما اوج خود را در همين نقطه پيدا مي کند. روشنفکرِ فيلم هاي او، موجودي ابتر و وامانده است که در برابر جامعه به انفعال رسيده است. هامون شايد محبوب ترين فيلم کارنامه مهرجويي است، تا آنجا که بسياري از طرفداران اين فيلم خودشان را «هامون باز» مي نامند. روسري آبي (رخشان بني اعتماد) روسري آبي محصول 1373، نظر به محدوديت هاي اجتماعي اش و شرايط حاکم بر فرهنگ عمومي، زمان خودش را آسيب شناسي مي کند. داستان فيلم حولِ روابط عاطفي و انساني بين دو نسل است و عشق ميانسالي. رخشان بني اعتماد در کنار اصغر فرهادي، کيانوش عياري و داريوش مهرجويي با سه فيلم، بيشترين سهم را در ليست حاضر دارد.