دار و دستۀ مسعود رجوی در سینمای ایران

خبرآنلاين/ فيلم‌هاي «امکان مينا»، «سيانور» و «ماجراي نيمروز» حرکت تازه سينما به سمت ژانر سياسي است در يک سال گذشته سه فيلم سياسي با موضوع فعاليت هاي سازمان مجاهدين ساخته شده است، «ماجراي نيمروز» به کارگرداني محمدحسين مهدويان جديدترين فيلمي است که به اين موضوع پرداخته است. شايد تا چند سال پيش اثري جديد به جز آنچه در سال‌هاي قبل در ژانر سياسي و درباره فعاليت‌هاي سازمان مجاهدين در سينماي ايران ساخته شده بود کمتر پيدا مي شد، اما در سال‌هاي اخير علاقه کارگردان‌ها به سمت و سوي موضوعات سياسي رفت. پرداختن به اين موضوع از جشنواره سال گذشته فيلم فجر کليد خورد و کمال تبريزي با فيلم سينمايي «امکان مينا» و بهروز شعيبي با فيلم «سيانور» آغازگر روايت قصه و فعاليت هاي اين گروه بعد از چندين سال در سينماي ايران بودند. بعد از گذشت يک سال جشنواره سي و پنجم نيز رنگ يک فيلم سياسي با موضوع سازمان مجاهدين را به خود ديد. محمدحسين مهدويان که سال گذشته فيلم تحسين شده «ايستاده در غبار» را در جشنواره داشت امسال در دومين تجربه بلند سينمايي‌اش سراغ همين موضوع رفت و فيلمي خوش ساخت را کارگرداني کرد. البته در ميان فيلم‌هايي که با اين موضوع ساخته شده اند و تعدادشان به انگشتان دست هم نمي رسد آثار ديگري از جمله «پادزهر» ساخته بهرام کاظمي و «تعقيب سايه‌ها» به کارگرداني علي شاه‌حاتمي نيز بودند که به طور غير مستقيم به ترورهاي سال هاي اول انقلاب پرداختند. به بهانه نمايش فيلم «ماجراي نيمروز» در روزهاي جشنواره سي و پنجم در اين گزارش نگاهي داشتيم به تمام آثاري که در طول اين سال‌ها با موضوع فعاليت هاي سازمان مجاهدين ساخته شدند. در کنار فيلم‌هاي سينمايي با اين موضوع ساخته شده‌اند نام چند فيلم مستند نيز به چشم مي‌خورد که در پايان نامشان ذکر شده است. توهم/ سعيد حاجي ميري/ سال 1364 دهه شصت آغاز توجه کارگردان‌هاي سينماي ايران به موضوع مجاهدين در آثارشان بود. در همان سال‌هاي ابتدايي دهه شصت بودند فيلمسازاني که حتي به طور غيرمستقيم فعاليت‌هاي گروهک تروريستي منافقين را دستمايه ساخت آثارشان قرار دادند. اما اولين فيلمي که به طور مستقيم به اين گروه تروريستي و فعاليت‌هايشان پرداخت، «توهم» ساخته سعيد حاجي ميري بود. حاجي ميري در سال 1364 سراغ اين موضوع رفت و «توهم» را با فيلمنامه‌اي از خودش تهيه کرد. داستان «توهم» درباره دو تن از اعضاي سازمان مجاهدين است که در يک خانه تيمي پناه گرفته‌اند. يکي از آنها نسبت به مواضع فکري وسياسي سازمان ترديد دارد، اما ديگري همچنان بر ادامه راه راسخ است آن دو به دنبال حادثه‌اي خيال مي‌کنند که به محاصره نيروي انتظامي گرفتار شده‌اند، تلاش مي‌کنند تا اسناد درون سازماني را در آتش بسوزانند و با نيروهايي که به آن‌ها هجوم آورده‌اند مقابله کنند. در اين کشاکش آن که نسبت به سازمان در ترديد است، مي‌گريزد و ديگري دوست رابط خود را که وارد خانه شده است به اشتباه از پا درمي‌آورد. جليل فرجاد، سيد محمدرضا عالي پيام، مليحه نظري، علي جاويدان، رضا بنفشه خواه و محسن صادقي در اين فيلم سينمايي به ايفاي نقش پرداختند و جلال مقامي نيز مديريت دوبلاژ اين اثر را بر عهده دارد. «توهم» تابستان امسال بعد از چندين سال از شبکه افق به روي آنتن رفت. بايکوت/ محسن مخلباف/ سال 1364 يکي از مهمترين آثار سينماي ايران که در دسته‌بندي ژانر سياسي قرار مي‌گيرد فيلم سينمايي «بايکوت» به کارگرداني محسن مخلباف است، داستان «بايکوت» درباره جواني به نام واله معصومي است که عضو يک گروه مارکسيستي است و عليه رژيم شاه فعاليت مي‌کند، او در نهايت توسط ساواک دستگير مي‌شود. آشنايي با يک زن و شوهر مبارز سياسي مسلمان و برخوردهاي هم‌حزبي‌هايش بيرون از زندان باعث مي‌شود که واله نسبت به ايدئولوژي خود دچار ترديد شود. در نهايت، او اعدام مي‌شود و اعضاي حزب از او يک قهرمان حزبي مي‌سازند. مخلباف در اين فيلم احزاب سياسي دوره پهلوي و فعاليت‌هايشان را بررسي مي‌کند. حضور مجيد مجيدي کارگردان مطرح اين سال‌هاي سينماي ايران به عنوان بازيگر در اين فيلم يکي از نکات جالب توجه است. در کنار مجيدي محمد کاسبي و زهره سرمدي نيز در فيلم مخلباف ايفاي نقش کردند. دست‌نوشته‌ها/ مهرزاد مينويي/ سال 1365 تنها فيلم کارنامه هنري مهرزاد مينويي که به عنوان تدوينگري شانخته شده در سينماي ايران مطرح بود «دست‌نوشته‌ها» نام دارد. مهرزاد مينويي قبل و بعد از کارگرداني اين فيلم سينمايي که موضوعش درباره فعاليت‌هاي سازمان مجاهدين است به حرفه تدوين و مونتاژ مشغول بود. تا اينکه در سال 1365 تصميم گرفت اولين و آخرين فيلمش را با موضوعي سياسي کارگرداني کند. نکته جالب اما فيلمنامه اين اثر است که به قلم بهروز افخمي به نگارش درآمده است. داستان «دست نوشته‌ها» درباره فردي به نام حسين معتمد است که قبلاً عضو کميته انقلاب اسلامي بوده. او به دليل نقض مقررات از کميته اخراج شده و حالا راننده تاکسي است. جرم او اين بوده که در جريان يک تعقيب و گريز، از اتومبيل شخصي يک رهگذر استفاده کرده و بعد همين موضوع منجر به خسارات جاني و مالي شده است. از يک خانه تيمي سندي به دست مي آيد که نشان مي دهد نقشه ترور حسين معتمد کشيده شده است. کمي قبل از آن، جواني به نام منصور انتصاري به معتمد مراجعه مي کند و مي گويد که مأمور اجراي طرح ترور اوست، اما چون خودش از سازمان بريده، حاضر به کار نيست. او قصد دارد اطلاعاتش را در اختيار معتمد بگذارد، اما آنچه مي داند، کمکي به يافتن سرنخ مطمئني نمي کند. معتمد اجازه مي دهد که منصور به نقش خود در سازمان ادامه دهد تا با تعقيب او بتواند سرنخ هاي بيشتري پيدا کند. در همان حال، کميته نيز که در تعقيب ماجراست، معتمد را از دخالت در موضوع برحذر مي دارد تا قانون، خود به موضوع رسيدگي کند. منصور توسط سازمان کشته، و معتمد دستگير و به يک خانه تيمي برده مي شود. خانه توسط مأموران کميته محاصره مي شود. معتمد به کمک يکي از توابين که در خانه تيمي نفوذ کرده از داخل و مأموران کميته از خارج، عده اي را کشته و بقيه را دستگير و خانه را تصرف مي کنند. داستان معمايي و حادثه‌اي اين فيلم در اواسط دهه شصت مورد توجه توجه قرار گرفت. نکته جالب توجه ديگر در اين فيلم نيز نقش‌آفريني جليل فرجاد است که در فيلم ديگري (توهم) نيز با موضوع سازمان مجاهدين ايفاي نقش کرده. به جز فرجاد، امير وطن زاد، منوره جوهري، شاپور بخشايي و... نيز در اين فيلم بازي کرده اند.«دست نوشته ها» برنده جايزه بهترين تدوين از پنجمين جشنواره فيلم فجر شد. امکان مينا/ کمال تبريزي/ سال 1394 کمال تبريزي بعد از چند دهه فيلمسازي سال گذشته سراغ موضوعي سياسي رفت و فيلم «امکان مينا» با موضوع فعاليت‌هاي پشت پرده سازمان مجاهدين را کارگرداني کرد. «امکان مينا» ساخته‌اي سياسي از تبريزيبا فيلمنامه اي از فرهاد توحيدي بود، فيلمي که خيلي‌ها آن را اثري ضعيف و شعاري از تبريزي دانستند. «امکان مينا» در بخش سوداي سيمرغ سي و چهارمين جشنواره فيلم فجر براي اولين بار به نمايش در آمد و از مرداد ماه امسال نيز فرصت اکران عمومي پيدا کرد. با وجود اينکه فيلم تبريزي در جشنواره در چندين رشته نامزد دريافت جايزه شد اما در اکران عمومي نتوانست موفقيتي کسب کند. داستان اين فيلم درباره زوجي جوان به نام مهران و مينا است که در ابتدا زندگي آرامي دارند و در کنار هم خوشبت‌اند. مهران که خبرنگار خبرگزاري است و مدام با دبيرش به دليل عدم چاپ حقايق مشکل دارد، براثر بمباران منطقه‌اي که همسرش در آن جا مشغول به تحصيل در آموزشگاه دخترانه و آماده‌سازي خود براي شرکت در کنکور است متوجه فعاليت‌هاي مشکوک وي مي‌شود و مخاطب در ادامه داستان متوجه عقايد مينا و همکاري‌اش با گروهک منافقين مي‌شود. مينا ساداتي و ميلاد کي‌مرام بازيگران اصلي فيلم تبريزي بودند. سيانور/ بهروز شعيبي/ سال 1394 سال گذشته دنبال‌کنندگان جشنواره فجر و اهالي رسانه دو فيلم سياسي با موضوعي مشترک را در ايام برگزاري جشنواره فيلم فجر تماشا کردند. يکي «امکان مينا» که درباره‌اش نوشتيم و ديگري فيلمي به کارگرداني بهروز شعيبي کارگردان جوان سينماي ايران که آثار موفقي چون «دهليز» و سريال «پرده نشين» را از او ديده‌ايم. «سيانور» نام اثر شعيبي بود، فيلمي که به زعم برخي خوش ساخت‌تر از اثر کمال تبريزي بود و فعاليت‌هاي سازمان مجاهدين بستر اصلي قصه آن. بسياري از منتقدان و اهالي رسانه «سيانور» را اثري پخته در ژانر سياسي دانستند و فضاسازي اين فيلم نيز يکي از نقاط قوت آن به حساب مي‌آيد. قصه اين فيلم سينمايي که مسعود احمديان فيلمنامه ‌اش را نوشته در دهه ۵۰ مي‌گذرد و محور اصلي آن زندگي عاشقانه يک زوج است که در آن دوره زماني به تصوير کشيده مي‌شود. اين فيلم به بخش‌هايي از زندگي مجيد شريف واقفي نيز مي‌پردازد. شريف واقفي يکي از موسسان و افراد پشيمان شده سازمان مجاهدين بود که پيش از تغيير ايدئولوژيک سازمان از اسلام گرايي به مارکسيسم، توسط رهبران منافق اين فرقه در 16 ارديبهشت 1354 به شهادت رسيد. ماجراي نيمروز/ محمدحسين مهدويان/ سال 1395 محمدحسين مهدويان سال گذشته فيلم تحسين شده «ايستاده در غبار» که به زندگي حاج احمد متوسليان مي‌پرداخت را به عنوان اولين تجربه بلند سينمايي‌اش کارگرداني کرد. محمود رضوي نيز در جشنواره سال گذشته تهيه کنندگي فيلم «سيانور» که درباره فعاليت‌هاي سازمان مجاهدين بود را بر عهده گرفت. اين دو چهره امسال با همکاري هم فيلم «ماجراي نيمروز» را روانه جشنواره سي و پنجم کردند. «ماجراي نيمروز» که بعد از نمايش در برج ميلاد توجه بسياري از منتقدان و اصحاب رسانه را به خود جلب کرد درباره فعاليت‌هاي سازمان مجاهدين است. اثري خوش ساخت از مهدويان که به روزهاي پرالتهاب دهه شصت پرداخته است و ترورهاي اوائل دهه سصت که به دست سازمان مجاهدين صورت مي‌گرفته را به تصوير کشيده است. مهدويان کارگردان اين اثر در گفتگويي درباره انگيزه‌اش درباره به تصوير کشيدن اين موضوع سياسي گفته:«يکي از علاقمندي هاي من ساخت فيلم هاي تاريخي به خصوص تاريخ معاصر است. معتقدم سينماي ايران حق مطلب را نسبت به تاريخ معاصر کشور ادا نکرده است و جوانان ما نسبت به آن هيچ اطلاعاتي ندارند. بايد در سينما آثار تاريخي خوبي ساخت و من دوست دارم درباره دهه هاي مختلف تاريخ کشور به خصوص از تاريخ معاصر فيلم بسازم. بي شک اگر بتوانم باز هم فيلمي درباره تاريخ معاصر خواهم ساخت. در زمينه نگارش فيلمنامه تحقيقات بسياري داشتيم و با استفاده از ارتباطات آقاي رضوي با افرادي صحبت کرديم که شرايط تحقيق مناسب براي ما را بوجود آوردند.» احمد مهرانفر،مهرداد صديقيان، جواد عزتي، هادي حجازي فر، مهدي پاکدل و ... از بازيکران اين فيلم‌اند که به خوبي از پس نقش‌هايشان برآمده‌اند. مستند‌هايي درباره مجاهدين در کنار تمام آثاري که درباره فعاليت و زندگي اعضاي سازمان مجاهدين ساخته شده، مستندهاي زيادي نيز با اين موضوع توليد شده‌اند. يکي از مهمترين و پرمخاطب ترين اين مستندها «فيلم ناتمامي براي دخترم سميه» است که دربارهٔ زندگي خانوادگي مصطفي محمدي (يکي از اعضاي سابق سازمان مجاهدين خلق) و تلاش او براي بيرون آوردن دخترش سميه از اردوگاه اشرف است. همچنين مستند «زير پوست اشرف» نيز آخرين روزهاي حضور منافقين در پادگان اشرف را به تصوير مي‌کشد. مستند «ردپاي گرگ ها» هم که از تلويزيون پخش شد، نيز فعاليت‌هاي مجاهدين خلق است را مورد بررسي قرار داده است. يکي ديگر از آثار مطرح مستند با اين موضوع «روياي سياه» است که به زندگي ابوالحسن بني صدر و فعاليت‌هاي پشت پرده او مي پردازد. البته آثار بسيار ديگري نيز در حوزه مستند درباره مجاهدين ساخته شده که تعداد زيادي از آنها نيز مورد توجه قرار گرفتند و در اين گزارش تنها به ذکر نام چند مستند بسنده کرديم. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد