برلیناله 2020؛ هم ضد نازی هم ضد ایران

صبح نو/ افتتاحيه برليناله 2020 با يک دقيقه سکوت براي جان‌باختگان عمليات تروريستي شب افتتاحيه‌اش زير سايه بهت و غم آغاز شد. جشنواره برلين امسال در ساير کشورها هم با هجوم کرونا از سال‌هاي گذشته منزوي‌تر شده است. شامگاه چهارشنبه، سي‌ام بهمن فقط يک شب مانده به برگزاري مراسم افتتاحيه، يک مهاجم مسلح در مرکز شهر هاناو، واقع در حومه شرقي فرانکفورت، آلمان را شوکه کرد و ۹ نفر را به ضرب گلوله به قتل رساند. به گزارش دويچه‌وله، پايگاه خبري آلماني، وزير امور داخلي ايالت هسن گفته است شواهد حکايت از آن دارد که مهاجم به راست‌گرايان افراطي تمايل داشته و کشتار را با انگيزه بيگانه‌ستيزي انجام داده است. به همين مناسبت بود که سخنراني مونيکا گروترز، مسوول امور فرهنگ و رسانه دولت آلمان به موضوع راست‌گرايان افراطي اختصاص يافت. پاکسازي فستيوال آلماني از نازي‌ها گروتز گفت: «ديگر هرگز اجازه نخواهيم داد راست‌گرايان افراطي در آلمان تنش‌آفريني کنند. آيا مردم بايد از به خطر افتادن جان‌شان در آلمان تنها به خاطر دين، مليت يا رنگ پوست‌شان در هراس باشند؟ نه! ديگر اجازه نخواهيم داد براي چنين دلايلي بترسند.» او در اين جملات به آلفرد باوئر، نخستين مدير برليناله اشاره کرد که طبق تحقيقات به‌عمل‌آمده وابستگي‌هايي به حزب ناسيونال‌سوسياليسم (نازي) رايش سوم داشته و آن را پنهان کرده است. صحبت‌هاي او با تشويق و استقبال حضار همراه شد. سخنران بعدي ميشائيل مولر، شهردار پايتخت آلمان بود که او نيز به تهديد‌بودن راست‌گرايي افراطي در آلمان پرداخت؛ اما اين اتفاق فقط يک حاشيه در هفتادمين سالگرد جشنواره فيلم برلين محسوب نمي‌‌شود. پايان دادن به ۱۸ سال رياست ديتر کاسليک و تيم همراه او آغازي بود بر دوره رياست کارلو چاتريان و ماريته ريسنبک در سمت مديريت هنري و اجرايي در جشنواره‌اي که نشان داده است به ثبات کادر مديريتي خود، اعتقاد راسخ دارد. دوره مديريتي ديتر کاسليک به‌طور عادي قرار بود در سال 2019 پايان يابد اما نامه سرگشاده 79 تن از سينماگران آلماني دو سال قبل از آن باعث شد تا اين رياست براي دوره بعدي تمديد نشود؛ البته اين اعتراض اهالي سينماي آلمان را يکدست نکرد بلکه آنان را به گروه‌هاي مخالف و موافق تقسيم کرد و نهايتا سال 2020 به‌عنوان سالي براي آغاز رويکردي جديد در برليناله ثبت شد. سياسي‌بودن قديمي‌ترين جشنواره اروپايي را به هم نمي‌زنم چاتريان سابقه هفت‌ساله مديريت جشنواره ايتاليايي لوکارنو را در کارنامه دارد و به گزارش BBC فارسي بسياري منتقد رويکرد ضد‌ايراني او بودند چراکه در تمام طول دوران رياست خود هيچ‌ فيلم ايراني را به فستيوال ايتاليايي راه نداده بود؛ اما امسال در اولين دوره مديريتش بر جشنواره آلماني، چهار فيلم ايراني به همراه يک فيلم به کارگرداني کارگردان ايراني‌تبار را به فستيوال راه داده است. BBCفارسي اذعان مي‌کند که برخلاف تقاضاي امضاکنندگان نامه سرگشاده، چاتريان مصرانه تصريح کرده «ساختار و مديريت جشنواره تغيير کرده اما من نمي‌خواستم انقلابي در آن ايجاد کنم»؛ بنابراين تغييرات جزئي صورت‌گرفته در اجراي فستيوال در دو ويژگي اصلي شناخته‌شده برليناله يعني «تماشاگرمحوري» و «سياسي‌بودن» آن تغييري ايجاد نکرده است. اين پايگاه مي‌نويسد: «برنامه اين دوره همچنين شهرت سياسي‌بودن برليناله را هم زير سوال نمي‌برد: اغلب کارهاي بخش مسابقه، هر چند رويدادهاي سياسي خالص را دستمايه قرار نداده‌اند، ولي داستان فيلم در متني سياسي به تصوير کشيده شده است، مانند «برلين ميدان الکساندر» ساخته برهان قرباني که به زندگي مهاجران در آلمانِ پس از فروپاشي ديوار مي‌پردازد؛ «همه مرده‌ها» از کائتانو گوتاندو و مارکو دوترا که دوران پس از لغو برده‌داري در برزيل را به تصوير درآورده است؛ «دي آ او ناتاشا»، ساخته ايليا خرژانوفسکي و يکاترينا اورتل که يک انستيتوي تحقيقاتي مخفي اتحاد جماهير شوروي سابق را در قالب کانون رويدادهاي اسرارآميز کيهاني نشان مي‌دهد؛ همچنين فيلم «شيطان وجود ندارد» از محمد رسول‌اف که درمورد موضوع اعدام چرخ مي‌زند، ولي همزمان به شيطان درون انسان‌ها نظر دارد.» مظلوم‌نمايي براي حکمي که اجرا نشد دست‌کم به همين اعتبار مي‌توان نگاهي نو به انتخاب فيلم‌هاي ايراني حاضر در هفتادمين برليناله انداخت. «شيطان وجود ندارد»، «پري»، «بادبادک‌ها»، «اسب سفيد بالدار»، «يلدا» و «نامو» فيلم‌هاي ايراني حاضر در اين دوره هستند که به علاوه فيلم «بدون احساسات منفي» به کارگرداني فراز شريعت، فيلمساز ايراني‌تبار روي هم مي‌توان به هفت اثر رسيد. محمد رسول‌اف، کارگردان فيلم «شيطان وجود ندارد» امسال طي نامه‌اي از عدم‌حضورش در اين فستيوال عذرخواهي کرده است. به گزارش دويچه‌وله، او در اين پيام با اظهار تاسف از نبود امکان حضور در کنار تماشاچيان در برليناله، به اين موضوع اشاره کرد که «تصميم حضور يا عدم‌حضور در جشنواره صرفا در دست او نيست» و «تحميل چنين محدوديت‌هايي به وضوح ماهيت ناشکيباي دولت ايران را به نمايش مي‌گذارد». اين درحالي است که باوجود سروصداي محکوميت رسول‌اف به يک‌سال حبس و دو سال ممنوعيت خروج از کشور، او هرگز محکوميت اول را در زندان طي نکرد. همين پايگاه اذعان مي‌کند که «شيطان وجود ندارد» چهار داستان را درباره موضوع اعدام روايت مي‌کند که با توجه به انبوه فيلم‌هاي ايراني درباره اعدام و سابقه فيلمسازي اين کارگردان و مورد توجه قرار گرفتن فيلمش در جشنواره‌اي که سياسي بودن، ويژگي اصلي‌اش شناخته مي‌شود، قابل پيش‌بيني است که رويکرد او به موضوع چه خواهد بود. قصاص و مسائل قوميتي، در اولويت «نامو» (بيگانه) نخستين فيلم بلند نادر ساعي‌ور، امسال در بخش فوروم برليناله به نمايش درخواهد آمد. اين فيلم را تدوينگر سرشناس سينماي ايران، مستانه مهاجر به همراه طهورا ابوالقاسمي تهيه‌کنندگي کرده‌اند. «اين فيلم ۸۹ دقيقه‌اي داستان آموزگاري را روايت مي‌کند که به شهري در کردستان ايران منتقل شده و مي‌کوشد به همراه خانواده خود زندگي تازه‌اي شروع کند.» کردستان و مناطق کردنشين ايران از جمله موضوعات مهم ديگري هستند که جشنواره‌هاي اروپايي نظير کن و برلين، علاقه بسياري به آن‌ها دارند. مسعود بخشي که فيلم ضدايراني و پرجنجال «يک خانواده محترم» را هم در کارنامه دارد، سال گذشته آخرين ساخته‌اش «يلدا» را به جشنواره فجر فرستاد اما موفقيتي در آن کسب نکرد. حالا «يلدا» به برلين رفته است. دويچه‌وله درباره آن مي‌نويسد: «در کاتالوگ برليناله از اين فيلم به‌عنوان محصول مشترک فرانسه، آلمان، سوئيس، لوکزامبورگ و لبنان ياد شده است. داستان اين فيلم درباره زني جوان است که به دليل قتل شوهرش به مرگ محکوم شده است. او در شب يلدا به استوديوي يک برنامه زنده تلويزيوني آورده مي‌شود تا توسط تنها فرزند مقتول بخشيده شود.» اين فيلم هم به مساله قصاص و اعدام البته در تلاقي با رويکرد تلويزيون ايران مي‌پردازد. اين فيلم به همراه دو فيلم کوتاه «اسب سفيد بالدار» مهيار ماندگار و «بادبادک‌ها»ي پيام حسيني در بخش جنريشن برليناله اکران مي‌شود. بازنمايي مذهبي‌ها و همجنس‌خواهي بخش پاناروماي جشنواره برلين هم ميزبان فيلم «پري» به کارگرداني سيامک اعتمادي است. اين نخستين اثر بلند سينمايي اين فيلمساز و محصول مشترک يونان، فرانسه، هلند و بلغارستان است. «اين فيلم ۱۰۱ دقيقه‌اي در مورد يک دانشجوي ايراني در يونان است که قرار بوده براي استقبال پدر و مادرش که از ايران آمده‌اند به فرودگاه برود ولي از او در فرودگاه خبري نيست. پري نام مادر دانشجو است. او و شوهرش مذهبي هستند و براي اولين‌بار به سفر خارج آمده‌اند. آنان با توجه به غياب پسرشان در فرودگاه مي‌کوشند او را پيدا کنند.» «بدون احساسات منفي» به مساله مهاجرت و وضعيت پناهجويان و مهاجران در آلمان مي‌پردازد و کارگردان فيلم، فراز شريعت که فرزند مادر و پدر مهاجر ايراني است، در اين فيلم به داستان يک جوان همجنس‌خواه مي‌پردازد. دويچه‌وله مي‌نويسد: «به گفته شريعت، آنچه مادرش در فيلم تعريف مي‌کند، چيزهايي هستند که او واقعا تجربه کرده و تصاوير ويدئويي از دوران کودکي خود فراز شريعت هم گنجانده شده‌ است.» گفتني است بيش از 60درصد زبان محاورات اين فيلم فارسي است. هم عليه نازي‌ها و هم عليه ثبات ديگر کشورها هرچند برليناله در هفتادمين سال عمرش با يک چالش سياست داخلي جدي و درگيري با بازمانده‌هاي خطرناک حزب نازي روبه‌رو شده اما سياست‌هايش را در قبال ساير کشورها از جمله ايران نه کنار گذاشته و نه فراموش کرده است. تغيير کادر مديريتي هم تاثيري بر اين سياست‌ها نداشته که اين مساله به‌خودي‌خود نشان مي‌دهد ثبات سياست‌گذاري‌هاي کلان اين فستيوال مهم اروپايي، جايي خارج از مديران آن انجام مي‌شود. به علاوه باتوجه به تلاش دستگاه فرهنگي آلمان براي حفظ کاراکتر سياسي قديمي‌ترين فستيوال سينمايي اروپا، بدون ترديد انتخاب اين چيدمان از فيلم‌هاي ايراني در هفتادمين دوره اين جشنواره، گوياي رويکردهاي سياسي دولت آلمان به تعامل فرهنگي با ايران خواهد بود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد