«حسن فتحی» و سریالی که ساختش به یک مو بند بود!

طي سال هاي گذشته ساخت سريال هايي با مضامين اخلاقي و عاشورايي ويژه ماه محرم مانند ماه مبارک رمضان در دستور کار تلويزيون قرار گرفته است و اتفاقا تماشاچيان پرو پاقرصي هم دارد. مجموعه‌هايي همچون «شب دهم»، «معصوميت از دست رفته»، «روزهاي اعتراض»، «بانو»، «آخرين دعوت»، «سفر سبز»، «دو طفل مسلم»، «پريدخت»، «خون بها» و ... از جمله اين سريالهاست که صداوسيما در ماه محرم  پخش کرده است. حالا امسال علاوه بر سريال هاي جديد، بازپخش «شب دهم» در جدول پخش شبکه آي فيلم قرار گرفته است و همين بهانه اش شد تا بعد از حدود 20 سال يک بار ديگر ساخت اين سريال را مرور کنيم.

**حسن فتحي و ساخت سريالي که مشابه نداشت

«شب دهم» به کارگرداني «حسن فتحي» و تهيه کنندگي «حسن بشکوفه» در سال 1380 ساخته شد. آن زمان فتحي تجربه ساخت 8 سريال ديگر (همسايه ها، عاطفه، معماي يک قتل، سوءتفاهم، هواي تازه، پهلوانان نمي ميرند، فردا دير است و روشن تر از خاموشي) را از سر گذرانده بود و حالا در 42 سالگي تصميم داشت سريال جديدي را تجربه کند که تا به حال شبيه آن در تلويزيون ساخته نشده بود. در حقيقت او دست روي قصه اي گذاشته بود که به نظر مي آمد بر لبه تيغ خطوط قرمز صداوسيما حرکت مي کند.

**قصه عشق نافرجام حيدر به شاهزاده قجري

قصه اين سريال در اواخر حکومت رضاخان در تهران رخ مي‌دهد. فردي به نام حيدر خوش‌مرام که از لات‌هاي تهران قديم است، خواهان ازدواج با دختري از تبار قاجار مي‌شود و آن دختر شرط ازدواج با حيدر را اجراي تعزيه در 10 شب ماه محرم قيد مي‌کند، اتفاق‌هايي که در جريان تعزيه براي حيدر رخ مي‌دهد شخصيت او را دگرگون مي‌کند و انساني پاک و با ايمان مي‌شود.

چون در زمان حکومت رضا خان تعزيه قدغن بوده حيدر مجبور به اجراي تعزيه دور از چشم آژان‌ها مي‌شود در اين بين دوست حيدر به نام ياور به کمک او مي‌آيد و با کمک هم موفق به اجراي تعزيه در نه شب اول مي‌شوند؛ ولي در شب دهم اتفاقي در شرف وقوع است: پاي يک سرگرد سنگدل تأمينات (اداره آگاهي قديم) به ماجرا باز مي‌شود که قصد دارد حيدر را به قتل رسانده و به مراد دلش که ازدواج با آن شاهزاده قجري است برسد او براي اين کار حاضر است هر مانعي را از سر راه خود بردارد و به همين خاطر ياور را تهديد مي‌کند که اگر به همکاري با حيدر ادامه دهي به زندان مي‌روي و بايد ازدواج با دختر مورد علاقه ات را فراموش کني اما اگر در حين اجراي تعزيه حيدر را طوري به قتل برساني کاري مي‌کنم تا تو به زندان نروي و او را وادار به کشتن حيدر مي‌کند.

ياور در اين امر دو دل است و سرانجام شب دهم فرا مي‌رسد و سرگرد که در ميان تماشاچي‌هاي تعزيه است وقتي مي‌بيند ياور تمايلي به کشتن حيدر ندارد به طرف او شليک کرده و او را به قتل مي‌رساند در همين حين مأموران نظميه که از موضوع اطلاع پيدا کرده‌اند به محل تعزيه هجوم آورده و با مردم عزادار درگير مي‌شوند سرگرد براي اين که کارش را تمام کند با حيدر درگير شده و قصد شليک به او را دارد که حيدر با شمشير ضربه مهلکي به او وارد کرده و او را از پا درمي‌آورد اما در همين حين يکي از مأمورين نظميه به طرف حيدر شليک مي‌کند...

او با لباس تعزيه جان مي‌سپارد و اين گونه مي‌شود که عاشق به معشوقش نمي‌رسد و حيدر دست در دست رفيقش ياور، جان به جان آفرين تسليم مي کنند.

**قصه لاتي که طيب مي شود

نقش اول اين سريال را حسين ياري بازي مي کند. او که بازيگري به اصطلاح چشم رنگي است، مي پذيرد در اين نقش از لنز تيره استفاده کند، موهاي فرفري بگذارد و در شمايل يک لات چهره اي جديد از خود رو کند. البته او که در سال 74 توانسته بود سيمرغ بلورين بهترين بازيگر نقش مکمل مرد را براي بازي در فيلم «آخرين مرحله»از چهاردهمين جشنواره فيلم فجر دريافت کند، با ايفاي نقش حيدر خوش مرام بر قله شهرت و محبوبيت رسيد.

ناگفته نماند که قصه هم جوري روايت شده بود که با همه قصه هاي زمان خودش فرق داشت، اينکه عاشقي به معشوق خود نرسد، روايتي بود که دل ها را خون مي کرد و پاياني اندوهناک را رقم مي زد.

**راز دلدادگي فخرالزمان به حيدر خوش مرام

از آن سو نمي توان حضور ساير بازيگران را هم ناديده گرفت و از بازي از ثريا قاسمي، پوريز فلاحي پور، رويا تيموريان، اکرم محمدي، محمود پاک نيت، پروير پورحسيني و علي الخصوص کتايون رياحي چشم پوشي کرد. کتايون رياحي در سريال هاي مختلفي حضور داشته و بازي هاي درخشاني را به تصوير کشيده است که از «پس از باران» تا «يوسف پيامبر» را شامل مي شوند. اما کتايون رياحي در «شب دهم» قصه دلدادگي فخر الزماني را جوري خلق کرد و به تصوير کشيد که هنوز پس از 20 سالل خيلي ها منتظرند تا شاهد ديالوگ هاي تکرار نشدني اين سريال باشند که توسط همين بازيگران براي هميشه ماندگار شد.

**فيلمي که تبديل به سريال شد

جالب است که حسن فتحي در ابتدا نمي‌خواسته «شب دهم» را براي تلويزيون بسازد و قصدش اين بوده که آن را در قالب يک فيلم سينمايي کارگرداني کند آن هم براي حوزه هنري.

اما وقتي که فيلمنامه را مي نويسد، به اين نکته مي رسد که کار از حد يک اثر سينمايي فراتر رفته و بهتر است که در قالب يک سريال تلويزيوني ساخته شود.

«شب دهم» همچنين از جمله اولين سريال هايي به شمار مي رود که در قالب هر شبي از تلويزيون پخش شد و در تاريخ تلويزيون جزو سريال هاي پربيننده و پرمخاطب تلويزيون به حساب مي آيد.

البته در آن مقطه گفته مي شد که سريال با بودجه بالايي ساخته شده که فتحي در مصاحبه هايي اعلام کرد که آن زمان ما شب دهم را با بودجه بسيار کمي ساختيم(به گفته تهيه‌کننده دقيقه‌اي ۴۱۰ يا ۴۱۲ تومان). من تا زماني که فيلمنامه را نوشتم، نه قراردادي داشتم و نه يک‌ريال پول گرفتم چون انگيزه دروني بسيار بالايي براي نگارش آن داشتم.

همان زمان به آقاي بشکوفه (تهيه‌کننده سريال) نيز گفتم که به خاطر عشق به امام‌حسين(ع) اين فيلمنامه را نوشتم و به‌خاطر همين عشق هم جلو مي‌رويم. هرجا هم با کم و کسري مواجه شديم، آن را با همکاري و قناعت حل مي‌کنيم. آن زمان با سرماي شديد هوا در شب‌هاي قزوين دست به گريبان بوديم و سکانس‌هاي تعزيه را با سختي گرفتيم و امکاناتمان هم بسيار اندک بود. با اين‌حال تمام فکرمان عشق به امام حسين(ع) و انجام کاري خوب براي عاشورا بود.

**سريالي که ساخت آن به يک مو بند بود

شايد اگر امروز کسي بخواهد سريالي با شکل و شمايل شب دهم بسازد و يا قصه اي عاشقانه را به تصوير بکشد، دست بازتري نسبت به گذشته داشته باشد. آن هم زماني که بعد از انقلاب اسلامي بسياري از ژانرها و قصه ها براي اولين بار تجربه مي شدند و همين موضوعي بود تا مديران تلويزيون را محتاط تر و دست بسته تر کند.

سريال شب دهم هم از اين قضيه مستثني نبوده است و در سالي که ماه محرم با نوروز تلاقي مي يابد، مديران تلويزيون به اين فکر مي افتند که اثري تدارک ببينند که با اين حال و هوا در هم آميخته باشد. البته تصويب فيلمنامه اين سريال آن قدرها هم کار راحتي نبوده است و حسن فتحي در اين باره نيز گفته است: يادم نمي‌رود که در سال80 که فيلمنامه را ارائه دادم برخي از دوستان در شوراي نظارت موضع‌گيري وحشتناکي داشتند و معتقد بودند مضمون اين سريال بد و مفسده‌برانگيز است.

حتي خبر داشتم که آن جلسه به تشنج کشيده شده بود و عده‌اي مخالف و عده‌اي موافق بودند و کار به جايي رسيد که آن زمان مدير وقت شبکه آقاي جعفري جلوه 2تن از اعضاي شورا (مهدي فرجي و حميد جمدر) را به‌عنوان حکم قرار داد تا با خواندن فيلمنامه، نظر نهايي را درباره ساخت يا عدم ساخت آن ارائه دهند.از سر لطف پروردگار و خوش اقبالي من اين دونفر به اين نتيجه رسيدند که فيلمنامه شب دهم فيلمنامه خوبي است.

حتي خاطرم هست که در طول پخش اين سريال، مديريت وقت صداوسيما و مديريت وقت شبکه يک نگران بودند که مبادا پخش شب دهم با واکنش منفي اقشار مذهبي جامعه روبه‌رو شود. اما در نهايت چه اتفاقي افتاد؟ همه حمايت کردند. مردم و رسانه‌هاي مختلف با ديدگاه‌هاي مختلف حتي از حوزه علميه قم نيز از اين سريال حمايت کردند. اما من يادم نمي‌رود که تصويب و عدم‌تصويب ساخت اين سريال به يک مو بند بود. اکثريت گروه‌ها و اقشار جامعه اين سريال را مورد استقبال فوق‌العاده قرار دادند تا حدي که خود من به‌شخصه از دامنه استقبال مردم غافلگير شده بودم.

**فهيم: «شب دهم»هنوز بهترين نمايش مناسبتي تلويزيون است

در آستانه 20 سالگي «شب دهم»، البته محمدتقي فهيم منتقد برجسته سينما و تلويزيون هنوز هم آن را بهترين نمايش مناسبتي تلويزيون مي داند و در اين باره مي گويد: واقعيت امر سريال مختار جزو کارهاي مهم تلويزيون است و من هم آن را به همين اهميت ارزنده مي دانم و در زمان پخش اول، هيچ قسمتي را از دست ندادم، اما از شما چه پنهان، همان يکبار بود که ديدم و ديگر هيچ سالي در تکرارهايش رغبتي براي ديدن در من ايجاد نکرده است ، اما سريال شب دهم را هيچ سالي از دست نداده ام.

وي ادامه مي دهد: چند سال قبل، مجموعه سريال را هديه گرفتم و دارم. در طول سال بارها چشمم به آن مي افتد ولي ميلي به ديدنش ندارم لذا هنوز بازش نکرده ام،  ولي به محض نزديک شدن به اين ايام هواي ديدن شب دهم مي کنم، اين چه رازي ست؟ چون که يکي از سنجيده ترين سريال هاي مناسبتي تلويزيون محسوب مي شود. شب دهم از هر نظر تا کنون بهترين سريال مناسبتي ايام محرم است که در تبيين و پرداخت متن ضمن دوري از شور و شلوغي گل درشت و به قولي شعاري، ظريف ترين شکل، پروسه ايثار و شهادت را ترسيم مي کند، ويژه تر اينکه در اين سريال بيش از قله ايثار که همان شهادت است، در دامنه اين قله حرکت مي کند.تحتاني ترين لايه هاي اجتماعي در ته جامعه دست و پا مي زنند و حيدر (در مقام يک لات) از سطح اين ميدان به عشقي اسير مي شود تا به تدريج به سمت قله کشيده شود ، حيدري که در پايان صعودش ، بيننده را هم با خودش بالا مي کشد.

او همچنين با بيان اينکه در زمينه ساختمان و فرم کار هم، حسن فتحي به خوبي در چارچوب ژانر، به همه اجزاي دراماتيک نمايش مسلط و چنان دقيق و سنجيده اين گونه نمايش در نمايش را جان مي بخشد که بيننده به عينه، صحنه ايثار و شهادت را لمس و در لحظات بسياري با حيدر مي گريد و پيش مي رود، تاکيد مي کند: اين قدرت جذب، ناشي از پرداخت درست شخصيت داراي بعد حيدر است که صد البته  درک خوب حسين ياري از فضاي عاشورايي و حتي تاريخي، از شخصيت دني حيدر (در ابتدا) تا ارتقايش به راس، شمايلي پذيرفتني خلق مي کند. شب دهم سريالي پر بازيگر است که هرکدام تحت هدايت فتحي صحنه گرداني مي کنند. مثلا پرويز فلاحي پور هنوز هم تکرار نشدني است و يادمان نرود موسيقي بسيار حسي حماسي فردين خلعتبري و صداي مناسب و دلنشين عليرضا قرباني را که دل آدم را مي برند به صحراي کربلا.