کارگردانان و بازیگرانی که هنرمندانه دفاع مقدس را به سینما آوردند

خراسان/ جنگ تحميلي صدام عليه ايران اسلامي، تاريخ معاصر کشورمان را وارد يک دوره هشت ساله پرافتخار کرد که براي سال‌ها، مي‌تواند منبع لايزال سوژه‌هاي ناب انساني براي فيلم سازي باشد. سينماگران ايراني هم اگرچه مي‌توانستند بيش از اين، از دفاع مقدس ملت ايران استفاده کنند، اما عرصه را خالي نگذاشتند و آثار شاخص و مهمي را توليد کردند و مي‌کنند. در طي چهار دهه گذشته، سينماگران تصميم گرفتند با ساخت آثاري درباره دفاع مقدس، جنگ تحميلي را از دريچه سينما به تصوير بکشند و قصه‌ رزمنده‌هايي را که در دل جنگ با دشمن مبارزه کردند يا مردمي که جنگ تحميلي زندگي آن‌ها را زير و رو کرده بود، روايت کنند. به اين ترتيب ژانر دفاع مقدس رسما تبديل به يک گونه در سينماي ايران شد که با مختصات ژانر جنگي معمول سينماي جهان، تفاوت‌هاي محسوسي دارد. به بهانه هفته دفاع مقدس، در گزارش ويژه امروز درباره سه نسل از سينماگراني مي‌خوانيد که از دهه 60 تا امروز با ساخته‌ها و آثار خود، هرکدام به سهم در سينماي دفاع مقدس تاثيرگذار بوده‌اند.

نسل اول
بهزاد بهزادپور

---

بازار

---

اين سينماگر 59 ساله، خالق يکي از آثار خاطره‌انگيز سينماي دفاع مقدس بوده است. فيلم سه اپيزودي «خداحافظ رفيق» محصول 82، سه داستان مرتبط با دفاع مقدس را روايت مي‌کند و با وجود بعضي نقاط ضعف در ساخت، از محصولات تأثيرگذار دفاع مقدس است. بهزاد بهزادپور همچنين نويسندگي فيلمنامه چند فيلم دفاع مقدسي ديگر چون «رنجر»، «باشگاه سري»، «قله دنيا» و «آخرين شناسايي» را هم در کارنامه دارد. او يکي از بازيگران اصلي فيلم دفاع مقدسي «بلمي به سوي ساحل» اثر رسول ملاقلي‌پور هم بوده است.
 
جعفر دهقان

از بازيگراني که در سال‌هاي آغازين فعاليت خود در سينما، حضور پررنگي در آثار دفاع مقدسي داشت، جعفر دهقان است. فيلم «عقود» اولين فيلم اين گونه است که دهقان سال 63 در آن بازي کرد. او سال‌هاي بعد نيز با کارگردانان مهم حوزه دفاع مقدس مانند رسول ملاقلي‌پور، جمال شورجه و ابراهيم حاتمي‌کيا همکاري کرد. حضور اين چهره نسل اول بازيگران سينماي دفاع مقدس در آثار اين ژانر تا امروز هم ادامه داشته و سريال «ايلدا» تازه‌ترين اثر اوست که قرار است به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس، از تلويزيون پخش شود.
 
حسين ياري

ورود حسين ياري به سينما، با بازي در فيلم دفاع مقدسي «سرباز کوچک» محصول سال 63 اتفاق افتاد. اين بازيگر پس از آن با بازي در فيلم‌هاي سينمايي مانند «در مسلخ عشق»، «هور در آتش»، «آتش در خرمن» و «حمله به اچ 3» حضورش را در آثار اين ژانر حفظ کرد، اما شهرت و محبوبيت اش را بيشتر به دليل بازي در سريال‌هاي تلويزيوني و به ويژه «شب دهم» به دست آورده است. حسين ياري که جزو بازيگران نسل اول سينماي دفاع مقدس است، در سال‌هاي گذشته حضور کمرنگي در فيلم‌هاي اين ژانر داشته است.
 
پرويز پرستويي

شاخص‌ترين بازيگر سينماي دفاع مقدس و شاخص‌ترين بازيگر آثار ابراهيم حاتمي‌کيا، فيلم ساز مهم دفاع مقدس. پرويز پرستويي که بيش از هر چيز با ايفاي نقش «حاج‌کاظم» در «آژانس شيشه‌اي» شناخته مي‌شود، کار در سينماي دفاع مقدس را با نخستين فيلمش «ديار عاشقان» در سال 62 آغاز کرد و جزو نسل اول سينماگران دفاع مقدس محسوب مي‌شود. او در طول دوران فعاليت خود در آثاري چون «پيشتازان فتح»، «ليلي با من است»، «روبان قرمز»، «موج مرده»، «دوئل»، «به نام پدر»، «خرس»و«ميهمان داريم» بازي کرده است.
 
رسول ملاقلي‌پور

يکي از دو شناسنامه سينماي دفاع مقدس است؛ به همراه حاتمي‌کيا. زنده‌ياد رسول ملاقلي‌پور از نخستين فيلمش «نينوا» در سال 62 کار در اين ژانر را آغاز کرد و تا آخرين فيلمش «ميم مثل مادر» در سال 85، هيچ‌گاه ژانر دفاع مقدس را رها نکرد. «پرواز در شب»، «افق»، «سفر به چزابه»، «پناهنده» و «قارچ سمي» از شاخص‌ترين آثار ملاقلي‌پور هستند. او از پيشروان ورود به مقوله دفاع مقدس و جزو نسل نخست سينماگران اين ژانر است. رسول ملاقلي‌پور براي فيلم سينمايي «پرواز در شب» برنده سيمرغ بلورين بهترين فيلم جشنواره فجر هم شد.
 
سيدمرتضي آويني

سيدمرتضي آويني از شاخص‌ترين چهره‌هاي هنر انقلاب و دفاع مقدس است. او با آغاز جنگ، از نخستين افرادي بود که به جبهه رفت و مستندسازي را آغاز کرد. او اگرچه فيلمي سينمايي نساخته و همواره در تلويزيون مشغول فعاليت بوده، اما تأثيري بي‌بديل در محصولات نمايشي و مستند مرتبط با دفاع مقدس دارد. از آثار مشهور شهيد آويني مي‌توان به مجموعه مستند «روايت فتح» و «شهري در آسمان» اشاره کرد. سيدمرتضي آويني در 20 فروردين 72 در فکه بر اثر انفجار مين باقي‌مانده از جنگ تحميلي، به شهادت رسيد.
 
جواد هاشمي

سيدجواد هاشمي سال 65 با فيلم دفاع مقدسي «پرواز در شب» وارد سينما شد و پس از آن در فيلم‌هاي مختلفي با موضوع جنگ تحميلي، نقش رزمنده و شهيد را بازي کرد. نقش‌آفريني در چندين فيلم سينماي دفاع مقدس و همکاري با زنده‌ياد رسول ملاقلي‌پور، جمال شورجه و مسعود ده‌نمکي باعث شد بخش مهمي از کارنامه او را در سينما، فيلم‌هاي مختص اين ژانر تشکيل دهد و او را به يکي از بازيگران محبوب آن تبديل کند. هاشمي که جزو بازيگران نسل اول سينماي دفاع مقدس است، با حضور در سريال «سيمرغ»، تجربه بازي در نقش شهيد احمد کشوري را دارد.
 
جمشيد هاشم‌پور

بازيگر پيش کسوت سينما، جمشيد هاشم‌پور يکي از پرکارترين بازيگران سينماي دفاع مقدس است و سابقه‌اي طولاني در ايفاي نقش در آثار اين گونه دارد. او سال 62 براي اولين بار در فيلم «بازداشتگاه» در اين ژانر ديده شد و با توجه به سابقه خوبي که در نقش قهرمان فيلم‌هاي جنگي و اکشن داشت، در آثار دفاع مقدسي خوش مي‌درخشيد. او جزو بازيگران نسل اول سينماي دفاع مقدس است، با فيلم «تاراج» محصول سال 63 شناخته مي‌شود و پرمخاطب‌ترين فيلم تاريخ سينماي ايران يعني «عقاب‌ها» را که در ژانر دفاع مقدس بود، نيز در کارنامه دارد.
 
جمال شورجه

از فيلم سازان نسل نخست سينماي دفاع مقدس است. جمال شورجه در سال 67 با فيلم دفاع مقدسي «روزنه» فيلم سازي را آغاز کرد و به اين ژانر وفادار ماند؛ هرچند در يک دهه اخير، پشت دوربين فيلمي سينمايي نايستاده است. هرچند فيلم‌هاي جمال شورجه از نظر کيفيت ساخت، همپاي آثار حاتمي‌کيا و ملاقلي‌پور نبوده‌اند، اما به هر حال او جزو سينماگران باسابقه و ثابت‌قدم ژانر دفاع مقدس شمرده مي‌شود. «شب دهم»، «عمليات کرکوک»، «حماسه مجنون»، «عبور از خط سرخ»، «دايره سرخ» و «خلبان» از آثار او در اين ژانر است.
 
ابراهيم حاتمي‌کيا

ابراهيم حاتمي‌کيا از ابتداي فعاليت خود در سينما، کارش را با ساخت آثاري درباره دفاع مقدس آغاز کرد. او سال 65 «هويت» را ساخت، اما اين دومين فيلمش «ديده‌بان» بود که نظر منتقدان و علاقه مندان سينما را جلب کرد. اين کارگردان نسل اول سينماي دفاع مقدس در ساخته‌هاي بعدي خود نيز از زواياي مختلفي به جنگ تحميلي پرداخت و در «به نام پدر» نگاهي انتقادي به جنگ داشت که با آثار ديگرش متفاوت بود. هرچند که او با فيلم «آژانس شيشه‌اي» شناخته مي‌شود، اما «از کرخه تا راين»و «ارتفاع پست» هم جزو آثار مهم او هستند.
 
سيف‌ا... داد

زنده‌ياد سيف‌ا... داد از سينماگران شاخص دفاع مقدس است و با اين که تنها فيلم «کاني مانگا» را در اين ژانر کارگرداني کرده، اما به دليل نقشي که در برخي فيلم‌هاي ديگر داشته است، از چهره‌هاي مهم سينماي دفاع مقدس شمرده مي‌شود. او با تدوين «در مسلخ عشق»، «هور در آتش» و «عمليات کرکوک» و همچنين مجري طرح «از کرخه تا راين»، نقش مهمي در اين فيلم‌ها نيز داشته است. زنده‌ياد سيف‌ا... داد در بخشي از عمر خود به مديريت ستادي سينما پرداخت و به همين دليل فيلم‌هاي پرشماري را نساخته است.
 
فرامرز قريبيان

يکي از بازيگران پرکار سينماي دفاع مقدس که دهه 60 با نقش‌آفريني در اين فيلم‌ها، حضور موفقي در سينما داشت، فرامرز قريبيان است. او سال 63 در اولين فيلم دفاع مقدسي کارنامه‌اش «پايگاه جهنمي» ايفاي نقش کرد و علاوه بر اين ژانر، در آثاري که درباره انقلاب اسلامي ساخته شده بود هم حضور داشت. اين بازيگر نسل اول سينماي دفاع مقدس، با ايفاي نقش‌ قهرمان‌هاي معترض و سرسخت، مورد استقبال مخاطبان بود. قريبيان بازيگر اصلي فيلم سينمايي خاطره‌انگيز «کاني مانگا» به کارگرداني زنده‌ياد سيف‌ا... داد هم بوده است.
 
احمدرضا درويش

احمدرضا درويش را به عنوان يکي از فيلم سازان شاخص دفاع مقدس مي‌شناسند. درويش در سال 68 با کارگرداني «آخرين پرواز» وارد عرصه سينماي دفاع مقدس شد. «کيميا» دومين فيلم دفاع مقدسي وي از آثار به‌يادماندني و شاخص سينماي دفاع مقدس است و بسياري آن را بهترين اثر درويش مي‌دانند. درويش جايزه ويژه هيئت داوران جشنواره فجر را براي اين فيلم گرفت. وي سپس «سرزمين خورشيد» را با نگاهي به محاصره خرمشهر ساخت که مورد استقبال نسبي قرار گرفت. «دوئل» واپسين فيلم احمدرضا درويش درباره دفاع مقدس است.
 
کمال تبريزي

يکي از محبوب‌ترين فيلم سازان نسل اول سينماي دفاع مقدس، کمال تبريزي است که در سال 67 با فيلم «عبور» در همين ژانر به سينما معرفي شد و پس از آن نيز فيلم‌هايي درباره اين موضوع ساخت. آن چه بيش از همه اين سينماگر نسل اول سينماي دفاع مقدس را به چهره‌اي تاثيرگذار در اين ژانر تبديل کرده، نگاه متفاوت اوست. اين کارگردان اولين بار در فيلم سينمايي «ليلي با من است» از زاويه طنز به دفاع مقدس پرداخت و قصه رزمنده‌اي را روايت کرد که جبهه و جنگ تاثيراتي عميق بر نگاه و شخصيت او گذاشت.

نسل دوم
محمدعلي باشه‌آهنگر

فيلم ساز 57 ساله اهل دزفول، از چهره‌هاي شاخص نسل دوم سينماي دفاع مقدس است که در دهه 70، ورود به اين ژانر را تجربه کرد. محمدعلي باشه‌آهنگر فعاليت سينمايي را در سال 74 با ايفاي نقش کوتاهي در فيلم دفاع مقدسي «دکل» اثري از عبدالحسن برزيده آغاز کرد و بعد با اولين فيلمش «نيمه گمشده» وارد عرصه کارگرداني شد. در کارنامه هنري محمدعلي باشه‌آهنگر، شش فيلم ديده مي‌شود که پنج عنوان مستقيما مربوط به اين ژانر است و «فرزند خاک»، «ملکه» و «سرو زير آب» از آثار شاخص او هستند.
 
مريلا زارعي

فيلم «دست‌هاي خالي» محصول سال 85، اولين تجربه حضور مريلا زارعي در حوزه دفاع مقدس بود. اين بازيگر پس از آن در فيلم‌هاي «اخراجي‌ها»، «خرس»، «چ»، «شيار 143» و «کارو» نيز بازي کرد. از ميان اين‌ آثار، نقش او در نسخه «اخراجي‌ها» حذف شد، «خرس» به نمايش درنيامد و «کارو» هنوز به اکران نرسيده است. اين بازيگر با فيلم «شيار 143» و کاراکتر «الفت» مادر چشم‌به‌راه که بازي فوق‌العاده‌اي در نقش او داشت، شناخته مي‌شود. مريلا زارعي که جزو نسل دوم سينماي دفاع مقدس محسوب مي‌شود، از معدود بازيگران زن اين ژانر است.
 
علي دهکردي

بازيگر اصلي يکي از مهم ترين فيلم‌هاي ژانر دفاع مقدس. علي دهکردي حضور در اين ژانر را با درخشش در «از کرخه تا راين» اثر ماندگار ابراهيم حاتمي‌کيا آغاز کرد و با آثاري چون «ماه و خورشيد»، «عبور از خط سرخ»، «سجده بر آب» و «خلبان» همکاري با بعضي چهره‌هاي سينماي دفاع مقدس چون جمال شورجه و کمال تبريزي را ادامه داد. دهکردي که در دو دهه اخير از سينما فاصله گرفته است، در سال 86 «آن مرد آمد» و در سال 95 «درياچه ماهي» را در ژانر دفاع مقدس بازي کرد. او از چهره‌هاي نسل دوم سينماي دفاع مقدس شمرده مي‌شود.
 
محمدحسين لطيفي

مجري کنوني برنامه سينمايي «هفت» فيلم سازي را با «سرعت» محصول سال 75 آغاز کرد که به شکل ضمني، به سينماي دفاع مقدس مي‌پرداخت. اين فيلم ساز نسل دومي يک دهه بعد با کارگرداني فيلم سينمايي «روز سوم»، يکي از شاخص‌ترين آثار سينماي دفاع مقدس و بهترين فيلم خودش را ساخت که سيمرغ بلورين بهترين فيلم و بهترين کارگرداني را برايش به ارمغان آورد و تبديل به يک فيلم ماندگار شد. دغدغه ساخت آثاري مرتبط با دفاع مقدس، لطيفي را رها نکرد تا بعدها در «پاريس تا پاريس» نيز به مصائب جانبازان شيميايي بپردازد.
 
حميد فرخ‌نژاد

نخستين فيلم حميد فرخ‌نژاد که به نحوي به دفاع مقدس مربوط مي‌شود، «در کوچه‌هاي عشق» در سال 69 است. با اين حال  او  بعد از آن تا انتهاي دهه 70بازيگري نکرد و با «ارتفاع پست» که پس‌زمينه دفاع مقدسي داشت، به اين ژانر اضافه شد و به نوعي بيشتر يک سينما گر نسل دومي است. فرخ‌نژاد بعدها در فيلم‌هاي دفاع مقدسي ديگري چون «طبل بزرگ، زير پاي چپ»، «شب واقعه»، «بيداري رؤياها» و «روزهاي زندگي» نيز حضور داشت . هر چند  وي در سال هاي اخير با حضور در برخي کمدي هاي گيشه اي و گاه سخيف، جايگاه گذشته را ندارد.

نسل سوم
محمدحسين مهدويان

يکي از کارگردانان جوان نسل سوم فيلم سازان دفاع مقدس، محمدحسين مهدويان است. او در اولين تجربه فيلم سينمايي‌اش، «ايستاده در غبار» را با موضوع زندگي شهيد احمد متوسليان ساخت که اين اثر و روايت مستندگونه‌اش بسيار مورد توجه قرار گرفت و نويد ظهور يک فيلم ساز با استعداد در سينماي دفاع مقدس را مي‌داد. او در آثار بعدي خود يعني «ماجراي نيمروز»، «رد خون» و «درخت گردو» که بي‌ارتباط به اين ژانر نيستند نيز حضور موفقي در سينما داشت. مهدويان اکنون با يکي از بهترين فيلم‌هايش يعني «ماجراي نيمروز» شناخته مي‌شود.
 
بهرام توکلي

يکي از فيلم سازان نسل سوم سينماي دفاع مقدس، بهرام توکلي است که با ساخت «تنگه ابوقريب» يکي از مهم‌ترين آثار اين ژانر را به نام خود زد. او پس از سال‌ها فعاليت در سينما، سال 96 فيلم سينمايي «تنگه ابوقريب» را که کاملا با ساخته‌هاي قبلي‌اش متفاوت بود، جلوي دوربين برد. او در اين فيلم با به تصوير کشيدن صحنه‌هاي جنگي خيره‌کننده موفق شد نظر منتقدان و هيئت داوران جشنواره فجر را جلب کند و به عنوان يکي از اميدهاي جوان سينماي دفاع مقدس، توانايي خود را در ساخت فيلم‌هاي بيگ پروداکشن ثابت کند.
 
نرگس آبيار

سينماي دفاع مقدس با توجه به مختصاتش، سينماگران زن محدودي دارد. نرگس آبيار از معدود سينماگران زني است که در اين عرصه فعاليت کرده، او دو فيلم دفاع مقدسي ساخته است که هر دو فيلم‌هاي شاخص و تأثيرگذاري محسوب مي‌شوند. آبيار که از جريان نسل سوم فيلم سازان دفاع مقدس شمرده مي‌شود، با «شيار 143» در سال 92 وارد اين ژانر شد و دو سال بعد با «نفس» تجربه شاخص ديگري در ژانر دفاع مقدس ثبت کرد. هر دو فيلم او براي بازيگران نقش اصلي زن آثارش خوش‌يمن بوده و مريلا زارعي و پانته‌آ پناهي‌ها براي اين آثار، سيمرغ گرفته‌اند.
 
منير قيدي

اولين تجربه منير قيدي در سينما با فيلم «ويلايي‌ها» که به طور ويژه به نقش و تاثير غيرمستقيم زنان در مقابله با دشمن در دوران جنگ تحميلي مي‌پرداخت، اتفاق افتاد. او با اولين فيلم خود در سال 95، حضور موفقي در سي‌وپنجمين جشنواره فيلم فجر داشت و جايزه استعداد درخشان در بخش فيلم‌هاي اول را کسب کرد. اين کارگردان نسل سوم دفاع مقدس قصد دارد دومين اثر خود را اين بار به عنوان تهيه‌کننده، باز هم در زمينه دفاع مقدس جلوي دوربين ببرد و قصه‌هايي را به صورت اپيزوديک درباره خانواده در دوران دفاع مقدس روايت کند.
 
هادي حجازي‌فر

فيلم «ايستاده در غبار» سال 94 نمايش موفقي در جشنواره فجر داشت و براي حجازي‌فر ورود باشکوهي را به سينما رقم زد. حجازي‌فر پس از اين فيلم همکاري با محمدحسين مهدويان را در «ماجراي نيمروز» و «رد خون» ادامه داد و با کاراکتر «کمال» مورد توجه قرار گرفت. او در تلويزيون هم مسيرش را با ساخت سريالي درباره برادران شهيد باکري پيش گرفته است و قصد دارد نقش شهيد مهدي باکري را ايفا کند. اين بازيگر نسل سوم سينماي دفاع مقدس، نسبت به سال‌هاي فعاليت خود در سينما، حضور پررنگي در فيلم‌هاي مرتبط با اين ژانر داشته است.
 

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar