برگزیده

سقوط آزاد سینما در سال کرونا

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/09/06 - 15:45

دنياي اقتصاد/ کرونا همه بازارهاي هنري را زمين‌گير کرده اما در اين ميان موسيقي، تئاتر و البته سينما بيش از همه آسيب ديده‌اند. سال گذشته همزمان با برگزاري جشنواره فيلم فجر، بسياري از شهروندان و فيلم‌سازان با مراقبت‌هاي اوليه در سينماهاي نمايش‌دهنده فيلم‌هاي جشنواره حاضر مي‌شدند. اتفاقي که اگرچه عمق و گستره واقعي و بحراني آن به چشم نمي‌آمد، اما در همان روزها هم تهيه‌کنندگان و سينماگران از احتمال ريزش مخاطب در سال پيش‌رو نگران بودند.

جرقه‌هاي اوليه بحران در همان روزهاي مياني اسفندماه و در جريان رقابت فيلم‌سازها براي اکران فيلم‌هايشان در نوروز زده شد. صاحبان فيلم‌ها با توجه به بالاگرفتن احتمال تعطيلي‌ها در نوروز يکي يکي از اکران در روزهاي نخست سال انصراف دادند. تا اينکه سرانجام آنچه همه نگرانش بودند، به بدترين شکل ممکن براي بازار سينما رخ داد و با ادامه محدوديت‌هاي گسترده، اکران‌هاي کج‌دار و مريز و تعطيلي‌ها، فروش چند صد ميليارد توماني فيلم‌ها در سال‌هاي گذشته با سقوط آزاد به تنها چهار، پنج ميليارد تومان رسيد. اين بزرگ‌ترين رکود سينماي ايران در همه ادوار تاريخي‌اش بوده است. اگرچه تلاش شد تا با راه‌اندازي اکران آنلاين، سينماماشين و... بار زيان کرونا بر بازار سينما تعديل شود، اما واقعيت آن است که اين ابتکارها هم دولت مستعجل بود و جز در مواردي بسيار محدود و کم‌رونق، نتوانست باري از دوش بازار سينما بردارد.

جزئيات يک سقوط
فروش ۱۹ فيلمي که در شش ماه اول امسال روي پرده سينماها رفته‌اند تنها ۴ ميليارد و ۹۱۸ ميليون و ۲۰۱ هزار و ۴۹۹ تومان بوده است. براي درک بهتر افت فروش مي‌توان اين شاخص را با سال‌هاي گذشته مقايسه کرد. فيلم‌هاي اکران شده در شش ماه اول سال ۹۷ بيش از ۱۴۴ ميليارد و ۹۶۳ ميليون تومان فروش را ثبت کردند. اين رقم در شش ماه اول سال ۹۸ به ۱۷۸ ميليارد و ۳۶۸ ميليون تومان رسيد؛ يعني سال گذشته فروش شش ماه اول سينماها دست‌کم ۱۴ درصد رشد کرد. يک محاسبه سرانگشتي نشان مي‌دهد که سينمادارهاي امسال در حدود ۹۸ درصد کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. اين درآمد صرفا به سينماها مربوط است، نه سامانه‌هاي اکران آنلاين. در واقع سينماي ايران دست‌کم رقمي معادل ۱۷۳ ميليارد و ۴۵۰ ميليون و ۴۴۵ هزار و ۵۰۱ تومان نسبت به سال گذشته کمتر فروخته است. نمودارهاي مقايسه فروش در بازار سينماي دهه ۹۰ به خوبي افت فروش در شش ماه اول امسال را نشان مي‌دهد. همان‌طور که پيداست، رشد تصاعدي بازار سينما از بعد از سال ۹۲ در سينماها قابل لمس است و روند رو به رشد آن تا سال گذشته نيز ادامه داشت و اگر بحران شيوع کرونا رخ نمي‌داد، احتمالا فروش سينماها در شش ماه اول امسال به بيش از ۲۰۰ ميليارد تومان مي‌رسيد و شايد سينماي ايران مي‌توانست در پايان سال، رکورد فروش ۴۰۰ ميليارد توماني را هم جشن بگيرد. در کمتر از سه ماه گذشته نيز سينماها عمدتا تعطيل بوده و سينمادارها با محدوديت‌هاي بسياري موفق به بازگشايي نصفه و نيمه سالن‌ها شده‌اند. تقريبا از ابتداي نيمه دوم سال تا پيش از تشديد محدوديت‌هاي کرونايي در هفته گذشته و افزايش محدوديت‌هاي مربوط به چند هفته اخير، پنج فيلم روي پرده رفته‌اند و مجموع فروش اين فيلم‌ها ۹۸۸ ميليون تومان است. يعني همچنان کمتر از يک ميليارد تومان! به‌نظر مي‌رسد با ادامه وضعيت بحراني کرونا در کشور، سينماها نتوانند در نيمه دوم سال حتي به فروش نيمه اول نزديک بشوند. از اين حيث در صورت بازگشايي سينماها در زمستان، پيش‌بيني فروش کل سينماها در سال ۹۹، قطعا کمتر از ۱۰ ميليارد تومان و به احتمال بسيار کمتر از ۸ ميليارد تومان هم خواهد بود.

بازار جايگزين‌
مهم‌ترين جايگزين و راهکار سينماگران براي بازگشت فيلم‌ها به فروش، اکران آنلاين بود. اتفاقي که در روز ۲۴ فروردين ماه با اکران فيلم «خروج» اثر جنجالي ابراهيم حاتمي‌کيا در شبکه اينترنت رخ داد. اين تصميم در ابتدا با شک و ترديد بسياري همراه بود. اما رونق تبليغات فيلم به کمک بازار آمد و کم‌کم ترس‌ها را به اميد تبديل کرد. فروش قابل‌توجه فيلم در اکران آنلاين، باعث شد در ادامه تعداد قابل‌توجهي فيلم ديگر هم مسير آنلاين را براي نمايش خود انتخاب کنند. مسيري که البته به همان همواري روزهاي نخست سال نبود.

نداشتن تبليغ تلويزيوني، کپي غيرقانوني و قاچاق فيلم‌ها در عرض کمتر از سه ساعت از آغاز نمايش آنلاين آنها و البته نداشتن تضمين برگشت سرمايه با وجود اين خطرات، دلايلي بودند که ريسک اين شيوه از نمايش فيلم‌ها را بالا بردند و برخي از فيلم‌سازان و تهيه‌کننده‌ها ترجيح دادند فيلم خود را به انتظار شرايط بهتر و از بين رفتن کرونا و بازگشت مردم به سالن‌هاي سينما نگه دارند و براي اکران آنلاين پيشقدم نشوند. اما به‌رغم وجود امکاناتي براي اعلام رقم دقيق فروش در اکران آنلاين، اين بازار سربسته باقي ماند و اطلاعات دقيق از بازار فروش چندان مخابره نشد. با اين همه براساس برخي آمارهاي جسته و گريخته که منتشر شد، فيلم‌هاي سينمايي «خوب، بد، جلف ۲» به کارگرداني پيمان قاسم‌خاني با فروشي معادل ۴ ميليارد و ۲۵۱ ميليون و ۵۶۰ هزار تومان، «زيرنظر» به کارگرداني مجيد صالحي با فروشي معادل ۲ ميليارد و ۸۷۴ ميليون و ۵۸۰ هزار تومان، «طلا» به کارگرداني پرويز شهبازي با فروشي معادل ۲ ميليارد و ۵۳۴ ميليون و ۹۲۰ هزار تومان، «خروج» به کارگرداني ابراهيم حاتمي کيا با فروشي معادل يک ميليارد و ۸۵۷ ميليون و ۸۴۰ هزار تومان و «زن‌ها فرشته‌اند ۲» به کارگرداني آرش معيريان با فروشي معادل يک ميليارد و ۵۶۷ ميليون و ۶۴۰ هزار تومان تا به اينجا ۵ فيلم پرفروش اکران آنلاين در سال ۹۹ محسوب مي‌شوند. در مجموع، فروش ۱۵ فيلم اکران شده در فضاي آنلاين، ۲۰ ميليارد تومان بوده است.

بحران کرونا در بازار سينماي جهان
اما بحران کرونا تنها بازار سينماي ايران را نشانه نگرفته است. با اوج‌گيري مجدد شيوع ويروس کرونا بيش از ۷۰۰ سالن سينماي ديگر در آمريکا و ۶۰ سالن در کانادا بار ديگر تعطيل شده‌اند. درحال‌حاضر در مجموع ۲۶۰۰ سالن سينما در آمريکا فعال هستند و سالن‌هاي نمايش فيلم در نيويورک و لس‌آنجلس که مهم‌ترين بازارهاي سينمايي آمريکا هستند نيز ماه‌هاست در تعطيلي به سر مي‌برند. در سال ۲۰۱۹ کشور آمريکا با فروش ۴/ ۱۱ ميليارد دلاري همچنان اولين گيشه پرفروش جهان بود. اما فروش بازار سينماها در آمريکا در يک‌سال اخير با نمايش ۵۰ فيلم کمتر از ۵ ميليارد دلار بوده است. اين يعني کاهش بيش از ۵۰ درصدي در بزرگ‌ترين بازار سينمايي جهان. اما نزديک‌ترين رقيب سينمايي آمريکا هم اگرچه زود توانست خود را بازيابي کند، با اين حال همچنان نرخ رشد کمتري از سال‌هاي گذشته را تجربه کرده است. کشور چين سال گذشته ۲/ ۹ ميليارد دلار فروخته بود. نرخ رشد فيلم‌ها در چين که از بزرگ‌ترين بازارهاي اصلي سينما در آسيا و جهان است در مقايسه با سال ۲۰۱۲ حدود ۲۵۰ درصد کمتر شده و با کاهش ۴/ ۹۷درصدي درميزان فروش فيلم‌ها به بالاترين ميزان زيان سالانه در درآمدهاي ناشي از فروش اين محصولات رسيده است. در ژاپن و کره‌جنوبي که درآمد کلي فروش فيلم‌ها در سال ۲۰۱۹ به ترتيب ۴/ ۲ و ۶/ ۱ميليارد دلار بود، ميزان فروش در فصل اول سال ۲۰۲۰ براي اين دو کشور تنها به ۳/ ۱۹۰ و ۵/ ۱۳۹ ميليون دلار رسيده که به ترتيب نشان‌دهنده افت ۲/ ۴۶ درصدي و ۳/ ۶۵ در اين دو کشور است. هند نيز که بازار بزرگ ديگري درسينماي آسيا محسوب مي‌شود، از زيان ۱۳۰ ميليون دلاري در درآمدهاي ناشي از فروش سينماهاي اين کشور بوده است.