تا چه اندازه باید در مقابل دیگران گذشت داشته باشیم؟

یکی از مسائل بسیار مهم در ارتباطات و مسائل مختلف اجتماعی و روابط خانوادگی بحث گذشت و بخشش است. به قول بسیاری از روانشناسان بحث گذشت و بخشش خلاصی از رنجیدگی است، یعنی کسی که می‌تواند به راحتی ببخشد، راحت می‌تواند خود را از فضای رنج و آزار خود خلاص کند. بسیاری از آدم‌ها بخشیدن برایشان خیلی سخت است و سخت می‌توانند دیگران را ببخشند و برعکس بسیاری هم هستند که راحت می‌توانند این کار را انجام دهند. این که گذشت در زندگی افراد چه تاثیری دارد؟ یا تا چه اندازه می‌توان نسبت به دیگران گذشت داشت؟ در این رابطه با دکتر سید محسن میرطالبی استاد دانشگاه سوره تهران به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

مفهوم گذشت در زندگی افراد چگونه می‌تواند باشد؟

روانشناسان معتقدند کسانی که راحت می‌توانند دیگران را بخشیده و از خطای آن‌ها بگذرند، زندگی برای این افراد به مراتب آسان‌تر، راحت‌تر و با آرامش بیشتری است. یعنی عفو و گذشت زمینه‌ای برای آرامش انسان است. بنابراین کسانی که سعی می‌کنند خودشان را به این سبک و شیوه عادت بدهند قطعا به خودشان کمک کرده‌اند. یعنی کسانی که سعی می‌کنند در زندگی راحت دیگران را ببخشند و زیاد دچار لجبازی نشوند، این‌ افراد اولین اتفاقی که برایشان در زندگی می‌افتد این است که به خودشان کمک می‌کنند و خودشان را از رنجیدگی خلاص می‌کنند وقتی که انسان دچار این شرایط می‌شود که برایش ببخشش دیگران و گذشت از خطای آن‌ها سخت می‌شود، قطعا خودخوری زیادی برای خودش ایجاد می‌کند، این خودخوری زیاد بر روح و روان خودش اثرات منفی می‌گذارد و یک نشخوار فکری برایش ایجاد می‌شود، ناخودآگاه دائما با خودش فکر می‌کند که، چرا این فرد این حرف را زده؟ چرا این کار را کرده؟ چرا باید ببخشمش؟ نباید این کار را می‌کردم. این افکار منفی که دائما در ذهنش می‌چرخد به قول روانشناسان تحت عنوان نشخوار فکری است. این نشخوار فکری باعث اذیت و عذاب فرد می‌شود. بنابراین ما باید در زندگی خودمان از این تکنیک استفاده کنیم، این که خیلی زندگی و رفتار دیگران را سخت نگیریم، به اعتقاد من بسیاری از خطاهای دیگران بر اساس ندانم‌کاری، ناآگاهی و جهل است، یعنی نمی‌دانند. نمی‌خواهم بگوییم صد درصد همه موارد این جوری است.
به نظر من بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد خطاها بر اثر ناآگاهی، نادانی و جهل است. یعنی اگر در شرایط مناسب و موقعیت خوب ما به آن فرد تذکر دوستانه، صمیمانه و رفاقتی بدهیم، قطعا رفتارش را تغییر می‌دهد. نمی‌خواهیم فرد را در شرایطی قرار دهیم که دچار عذاب وجدان شود یا مثلا به معذرت‌خواهی بیافتد، این گونه نیست. اگر بخواهیم چنین فکری کنیم، قطعا این خطای بدی است که برای خودمان ایجاد می‌کنیم. هر کسی ممکن است، در زندگی خطایی داشته باشد، بنابراین به اعتقاد من، در درجه اول برای خودم و  رهایی از رنجیدگی‌ام سعی می‌کنم دیگران را راحت ببخشم و خیلی سخت نگیرم.
مسئله دیگری که در این قضیه وجود دارد و من خیلی روی آن تاکید دارم، این است که معمولا آقایان باید بیشتر مراعات خانم‌ها را داشته باشند، خانم‌ها از نظر روحی و روانی شرایط لطیف و وضعیت خاصی را دارند و زود رنج هستند، به خاطر همین از قدیم یک مثالی را می‌زدند و می‌گفتند: «گذشت از بزرگان است.»
  نمی‌خواهم بگویم مردها بزرگ هستند. بلکه منظور من این است که ما می‌توانیم  این گذشت و عفو کردن را از خودمان شروع کنیم. به نظر من مردی که تلاش می‌کند که همسرش را وادار به عذرخواهی کند، این فرد بیشترین ظلم را در حق همسرش می‌کند، قطعا این کار باعث می‌شود که اعتماد به نفس و عزت نفس در همسرش لطمه و آسیب ببیند. همسری که اعتماد به نفسش آسیب ببیند قطعا مادر خوبی در آینده نخواهد شد. بنابراین به اعتقاد من آقایان باید به مراتب گذشت‌شان بیشتر باشد، حتی اگر خطا از طرف خانم‌ باشد، این گذشت را داشته باشند.

---

بازار

---

نباید فکر کنیم که مثلا گذشت و سخت نگرفتن ما باعث گستاخی طرف مقابلمان شده است. در ۹۹ درصد مواقع طرف مقابل هم این شرایط را متقابلا انجام داده است. یعنی حتی آن آقایی که خطایی نکرده ولی از خطای همسرش گذشت کرده است، قطعا در زندگی خودش آرامش و صمیمیت را بیشتر تجربه می‌کند. وقتی من لج می‌کنم طرف مقابل هم لج می‌کند این لج و لجبازی دائما ادامه پیدا می‌کند، آرامش در فضای خانه از بین می‌رود، در خانواده یک فضای جنگ و گریزی ایجاد می‌شود.

در قرآن و روایات اسلامی تا چه میزان به این مسئله پرداخته شده است؟

در قرآن و روایت‌های متعدد از ائمه معصومین گفته شده است که بگذریم، عفو کنیم و دیگران را ببخشیم. اگر شما دوست دارید که خدا گناهان شما را ببخشد و بگذرد، شما هم با بندگان او این کار را انجام دهید. ممکن است هر فردی خطایی داشته باشد، ما نباید دنبال این باشیم که این شرایط را ادامه دهیم و یک فضای منفی و یک کلاف سردرگمی را ایجاد کنیم و در نهایت به یک جای برسیم که دیگر زندگی کردن امکان‌پذیر نیست.

خداوند در سوره نور می‌فرمایند: « بگذرید و عفو کنید دیگران را، اگر شما دوست دارید خداوند شما را عفو کند.» یکی از ویژگی‌های ما در زندگی بحث الگو است. رفتار پیامبر ما در قرآن اشاره بر همین مسئله است. خداوند می‌فرمایند: « پیامبر اسوه و الگو برای شما است ». در بسیاری از موارد می‌بینیم که پیامبر رفتاری همراه با عفو و گذشت دارد. حتی در سلام کردن نسبت به دیگران و بچه‌ها. در سلام کردن، محبت کردن و احترام گذاشتن پیشی می‌گرفتند. همه این‌ها از رفتارهای الگویی پیامبر است. چرا وقتی پیامبر الگوی ماست، ما آن الگو را ایفا نکنیم.
موضوع دیگری که خداوند در رابطه با این رفتار پیامبر بیان می‌کند این است که؛ ای پیامبر اگر آن مهربانی و بامحبت تو نبود، هیچ کس دور تو جمع نمی‌شد، این مهربانی تو باعث شد که حتی کفار دور تو جمع شوند و دین اسلام را بپذیرند. پس تاکید خداوند این است که اگر آن اتفاق افتاده است و تو توانستی با دیگران این ارتباط را داشته باشی، ناشی از آن محبت توست.
در تمامی پیامبران ما این موضوع وجود دارد و همه آن‌ها این نوع رفتار را داشته‌اند، رفتاری همراه با مهربانی، گذشت و بخشش‌ کردن، این‌ها جزء سیره پیامبران و ائمه معصومین ما بوده است.

خداوند در سوره نور می‌فرمایند: « بگذرید و عفو کنید دیگران را، اگر شما دوست دارید خداوند شما را عفو کند.» یکی از ویژگی‌های ما در زندگی بحث الگو است. رفتار پیامبر ما در قرآن اشاره بر همین مسئله است. خداوند می‌فرمایند: « پیامبر اسوه و الگو برای شما است ». در بسیاری از موارد می‌بینیم که پیامبر رفتاری همراه با عفو و گذشت دارد. حتی در سلام کردن نسبت به دیگران و بچه‌ها. در سلام کردن، محبت کردن و احترام گذاشتن پیشی می‌گرفتند. همه این‌ها از رفتارهای الگویی پیامبر است. چرا وقتی پیامبر الگوی ماست، ما آن الگو را ایفا نکنیم.

امکان گذشت برای افراد باید تا چه اندازه‌ای باشد که موجب سوءاستفاده نشود؟

برخی مواقع است که شما گذشت می‌کنید و چندین مرتبه این اتفاق می‌افتد، طرف مقابل در نهایت به مرحله‌ای می‌رسد، که باید رفتارش را اصلاح کند، اما گاهی اتفاق می‌افتد که طرف مقابل از این محبت و گذشت شما سوءاستفاده می‌کند، این جاست که باید یک مقداری مقاومت کنید. باید جدی‌تر برخورد کنید، تا طرف مقداری حساب کار دستش بیاید. البته در این حالت باید جنبه احترام را رعایت کنید، هرگز نباید توهین کنید و حرف ناشایست بزنید.
اگر واقعا احساس می‌کنید طرف مقابل، ما را درک نمی‌کند و سوء‌استفاده اتفاق می‌افتد، این جاست که به عقیده من باید به یک مشاور معتمد یا نفر سومی واگذار کنید برای این که از چه راهکاری استفاده کنید.
به اعتقاد من ۹۹ درصد رفتارها و تعاملات اجتماعی ما به وسیله گذشت، مهربانی، رفاقت، صمیمیت و خنده شکل مثبت می‌گیرد و از فضای منفی خارج می‌شود و قطعا تاثیرگذار است. رفتار من باعث می‌شود طرف مقابل هم رفتار خودش را اصلاح و بازنگری کند و این مسئله قطعا اتفاق خواهد افتاد. به تجربه با افرادی که با من مشاوره داشتند و این مسائل را بیان کردند، ما این روش‌ها را برایشان توصیه کردیم، خیلی نتیجه گرفتند، به جز مواردی که جنبه سوءاستفاده داشت. به نظر من کسی که به دنبال سواستفاده است، این فرد دنبال یک زندگی سالم نیست، قطعا دنبال یک مسئله دیگری می‌گردد.

نقش گذشت در زندگی مشترک و تداوم آن چیست؟

گاها در زوج‌های جوان این مسئله ممکن است، اتفاق بیافتد و شرایطی به وجود بیایید که دو طرف نسبت به هم موضع‌گیری کنند. به اعتقاد من با مراجعه به مشاورین معتمد بسیاری از این رفتارها اصلاح می‌شود.
در ابتدای زندگی منم‌هایی در طرفین وجود دارد. هر کس اعتقاد دارد که من نباید کوتاه بیایم، بلکه طرف مقابل باید کوتاه بیاید. من اگر کوتاه بیایم طرف مقابلم سوءاستفاده می‌کند. به نظر من در ابتدای زندگی این‌ کارها بیشتر بر اثر بی‌تجربگی است. وقتی زمان می‌گذرد فرد احساس می‌کند که این رفتا غلط هر چه قدر ادامه پیدا می‌کند، زندگی را تیره و تار و خستگی را در فضای خانه ایجاد می‌کند و محبت و صمیمیت از بین می‌رود.
وقتی مردی از سر کار به خانه می‌آید و می‌بیند مثلا چند ظرف در سینک ظرفشویی است، چون همسرش سر کار است، ظرف‌ها را می‌شوید، غذای ساده‌ای را تهیه می‌کند یا چایی دم می‌کند، وقتی همسرش به خانه می‌آید قطعا این حس را دارد، که همسرش وظیفه‌اش نبوده است، ولی با این حال با این که سر کار و خسته بود، این کارها را انجام داده است.
به نظر من این رفتارها صمیمیت ایجاد می‌کند و باعث مهر و محبت می‌شود، قطعا آن خانم اگر یک روز زودتر از همسرش وارد فضای خانه شود با این که خسته است و تازه از سر کار آمده است، او هم سعی می‌کند، غذایی را آماده کند، خانه را تمیز کند، اگر همسرش آمد خیلی با مهر و محبت با او برخورد می‌کند.
بنابراین خیلی از مواقع می‌توانیم به همدیگر رفتارهای مثبت را آموزش و یاد بدهیم، یعنی اگر بخواهیم زندگی همراه با صمیمیت و مهر داشته باشیم، قاعدتا باید یاد بگیریم و به طرف مقابلمان یاد دهیم. این که من هم در اوج خستگی وقتی به خانه می‌آیم، سعی کنم، فضای خانه را کمی مرتب کرده و زمانی که همسرم به خانه می‌آید با مهر محبت با او برخورد کنم. این مسائلی که گفته می‌شود موارد عجیبی نیستند اگر به رفتارهای بزرگان و ائمه نگاه کنیم، می‌بینیم که همه آن‌ها با گذشت، محبت و صمیمیت بوده‌اند و همین باعث شده دیگران از آن‌ها الگو بگیرند.  

برای مثال اگر زندگی‌نامه علامه طباطبایی را بخوانید، می‌بینید بعد از فوت همسرشان، ایشان به شدت متاثر بودند و خیلی گریه می‌کردند، مضموم حرف‌شان این بود که اگر من المیزان را نوشتم بیشتر به جهت فضای آرامی بود که همسرم در خانه ایجاد کرده بودند.ولی اسم من بر روی جلد کتاب نوشته می‌شود.

هیچ زندگی با لج و لجبازی  به سرانجام نخواهد رسید. تمام زندگی‌هایی که به سرانجام رسیده‌اند، با گذشت، محبت و صبر بوده است. بنابراین باید گذشت داشته باشیم و این را به بچه‌های خودمان هم آموزش دهیم. اگر خطایی هم از همسرمان می‌بینیم ضرورت ندارد، که همان لحظه بخواهیم به او بگوییم، می‌توانیم در یک شرایط و موقعیت بهتر و در یک فضای آرام گله خودمان را بگوییم و آن هم بیشتر از جنبه مثبت این کار را انجام دهیم.
برای مثال بگوییم «اگر این کار را نمی‌کردید به مراتب خیلی بهتر بود، قطعا من می‌دانم این کاری که شما انجام دادید، مطمئنا نمی‌دانستید» اگر مسائل را به همین شیوه بیان کنیم، می‌بینیم در خیلی مواقع، افراد خیلی راحت از همدیگر عذرخواهی می‌کنند. طرف مقابل باید عذرخواهی را بپذیرد. چطور ما از خدا انتظار داریم و می‌گوییم خدایا ما را ببخش و اعتقادمان بر این است که خداوند ببخشد. من هم باید این رفتار را داشته باشم من هم باید در زندگی خودم از دیگران بگذرم، اگر در زندگی خودم آدم باگذشتی باشیم قطعا خداوند هم از خطاهای ما به راحتی خواهد گذشت.