در مدیریت مالی، نیازها را مقدم بر خواسته‌ها قرار دهید

 والدین دوست دارند وقتی پولی در اختیار کودکشان قرار می‌دهند کودک آن را به راحتی خرج نکند. آن‌ها انتظار دارند که کودکشان این موضوع را درک کند و برای پولی که در اختیارشان قرار می‌گیرد ارزش قائل شوند اما به نظر می‌رسد این موضوع برای همه سنین قابل درک نیست و اغلب با کودکانی مواجهه هستیم که درکی از این مقوله ندارند. در این خصوص با سالومه حاج آقایی روانشناس بالینی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید: 

از چه سنی می‌توان پس‌انداز کردن را به کودک آموزش داد؟

کودکان بین سنین دو تا چهار سالگی هنوز به تفکر انتزاعی نرسیدند یعنی هیچ درکی از پول ندارند. یک کودک در این رنج سنی، کم کم با مفهوم شمارش آشنا می‌شود و می‌تواند با انگشت‌های دستش شمارش را انجام دهد، شاید نتواند مفاهیم اعداد را به صورت انتزاعی یا خیلی دقیق و ریز برای ما توضیح دهد اما شمارش اعداد خیلی ساده را متوجه می‌شود. پس از این سن ما کم‌کم می‌توانیم در مورد پول با آن‌ها صحبت کنیم. برای مثال به شکل بازی با سکه با مفاهیمی آشنا شود وگر نه آن‌ها در این سنین نه مفهوم پول را می‌دانند، نه این که خیلی عددها را متوجه می‌شوند، که هر عدد به معنای واقعی چه قدر است. بنابراین در این سنین می‌توانیم آموزش‌هایی به شکل بازی در مورد پول شروع کنیم، این که این پول بیشتر یا کمتر است.

چهار تا شش سالگی سنی است که کودکان معمولا در این سنین به مهد کودک و پیش دبستانی می‌روند. بنابراین کم کم می‌توانند با مفهوم پول آشنا شوند. بین سنین پنج تا هفت سالگی کودکان در واقع پیش دبستانی هستند. در واقع برای این که ما شروع کنیم در مورد مدیریت پول، این که بتوانند برنامه‌ریزی برای پول کنند و این که در آینده مهارت‌های پول خرج کردن و پس انداز کردن را یاد بگیرند سن خیلی خوبی است. پس در واقع  کودکان از حدود دو تا چهار سالگی شمارش را شروع می‌کنند و به صورت خیلی ابتدایی از طریق بازی با این مهارت آشنا می‌شوند. بعد از چهار سالگی یعنی در سن پنج تا هفت سالگی ما می‌توانیم با آن‌ها در مورد مدیریت پول صحبت کنیم.

والدین چگونه می‌توانند به فرزندانشان شیوه درست انتخاب کردن بین نیازهای ضروری و غیرضروری را یاد بدهند؟

با نشان دادن نیاز در مقابل خواسته توضیح دهید که چگونه غذا، پوشاک و سرپناه جزء نیازهای ضروری ما است. با این حال، می‌توانیم بدون بیرون رفتن برای غذا خوردن یا خریدن تلویزیون جدید یا جدیدترین تلفن همراه زندگی کنیم. بنابراین حتی در خرید روزانه خود نیز نیازها را مقدم بر خواسته‌ها قرار دهید. یکی از مسائلی که وجود دارد و به کودکان آموزش می‌دهیم این است که فرق بین خواسته و نیاز را در مسائل مالی توضیح می‌دهیم. به عنوان مثال خرید مواد غذایی اولیه مثل میوه‌ها و سبزیجات برای بدن ضروری است یا لباس‌های اولیه مثل کاپشن مناسب برای فصل سرما یا کفش مناسب جزء نیاز های اولیه ماست. اما به عنوان مثال انواع شیرینی‌جات جزء نیازهای بدن ما نیستند، بلکه جزء خواسته‌های ما هستند. پس اولین کاری که می‌کنیم این است که برای کودکمان توضیح دهیم که چه چیزهایی نیاز است و چه چیزهایی می‌تواند خواسته ما باشد. برای مثال داشتن لوازم تحریر برای بچه‌ها ضروری است برای این که بتوانند تکالیف مدرسه‌شان را انجام دهند ولی وقتی که وارد فروشگاهی می‌شوند که تنوع خیلی زیاد است و آن‌ها خواهان چند مدل از هر کدام از این وسایل هستند. این دیگر نیاز کودک نیست. این می‌شود خواسته‌اش. در واقع نیاز آن قسمتی است که باید آن را برآورده کنیم ولی خواسته آن قسمتی است که اگر نداشتیم هم اتفاق خاصی نمی‌افتد.

در سنین بالاتر با چه روش‌هایی می‌توان پس‌انداز کردن را به فرزندان آموزش دهیم؟

الگوی اصلی این است که اگر ما بخواهیم پس‌انداز را به کودکان در سنین ۷ تا ۹ سالگی آموزش بدهیم، می‌توانیم روزانه مبلغ مشخصی را در اختیارشان قرار دهیم. ترجیحا پول به صورت اسکناس باشد چرا که کودک می‌خواهد یاد بگیرد. بنابراین هر خانواده‌ای می‌تواند مبلغی را روزانه به کودک خود بدهد. این مبلغ با توجه به درآمد خانواده‌ها متفاوت است و نمی‌توان عدد خاصی را عنوان کرد. پس‌انداز باید برای یک هفته باشد. یعنی کودک یاد بگیرد که اگر این پول را مامان به من داد من جمع کردم بعد از ۶ یا ۷ روز می‌توانم با آن وسیله‌ای که دوست دارم را بخرم. چون کودکان در این سن هنوز نمی‌توانند به اندازه یک ماه صبر کنند. نباید از آن‌ها خواسته‌ای داشته باشیم که برای مثال برای دو ماه پول خود را پس‌انداز کرده و بعد از این مدت اجازه استفاده از آن داشته باشند، زیرا این زمان برای‌شان خیلی زیاد است.

بین ۹ تا ۱۱ سالگی کودکان از نظر انتزاعی و ریاضی مفاهیم را بیشتر متوجه می‌شوند، می‌توانند پس‌انداز کردن را به تاخیر بیندازند و زمان طولانی‌تری مثلا برای یک ماه روی آن حساب کنند و می‌توانیم به آن‌ها در مقابل پس انداز کردن مسئولیت بیشتری بدهیم. می‌توان در این سن پول بیشتری در اختیارشان قرار داد و به آن‌ها یاد داد که این پولی که در اختیار دارید تقسیم بر تعداد می‌کنید. برای مثال از او بخواهید یک سوم از آن پول را هفتگی خرج کند، یک سوم را برای ماه بگذارد و یک سوم دیگر را برای تولدش بگذارد.

 کودکان کم‌کم که بزرگ‌تر می‌شوند و سن ۱۲ سالگی را رد می‌کنند، این سن شروع نوجوانی است. سن نوجوانی با تغییراتی هم همراه خواهد بود یکی از کارهایی که والدین در این سنین در مسائل مالی می‌توانند انجام دهند این است که والدین وقتی می‌خواهند به آن‌ها پول توجیبی بدهند شیوه هفتگی پول دادن به کودک را تغییر دهند مثلا دو هفته یک بار یا ماهانه به آن‌ها پول بدهند. برای این که کودکان پس‌انداز کردن را یاد بگیرند. وقتی که زمان طولانی‌تر می‌شود مبلغ بیشتری به دست کودک می‌رسد که معمولا به چشم ‌آن‌ها می‌آید. در برخی از مواقع در این سنین مثلا اگر پسر یا دخترمان در ماشین شستن به پدرش کمک کرد، برای این کارش والدین می‌توانند به عنوان مثال پولی به او پرداخت کنند. در واقع در برخی از مواقع والدین می‌توانند به کودکشان برای کمک‌هایی که می‌کنند پول بدهند.