نسل زد؛ از اقتصاد زبانی تا زبان مخفی

زبان مهم‌ترین راه ارتباطی میان انسان‌ها است. همچنین مجموعه‌ای منسجم از نمادها و نشانه‌ها است که به صورت گفتار یا نوشتار، هویت انسان را نمایان می‌سازد. زبان در نسل زد نیز نشان دهنده هویت و فرهنگ به وجود آمده در این نسل است. برای بررسی بیشتر این موضوع با مهدیه محمدی، انسان‌شناس و استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به گفت‌وگو پرداختیم.

هویت زبانی در هر نسل چگونه شکل می‌گیرد؟

در رابطه با هویت و زبان می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از مهم‌ترین کارکردهای زبان، ایجاد هویت و منزلت برای قشرها و نسل‌های مختلف است. از علت‌های این کارکرد را می‌توان در تفاوت معنا، پیام و مفاهیم هر نسل و گروهی، با نسل و گروهی دیگر جستجو کرد. هر نسلی برای انتقال مفاهیم از یک سو و ارتباط‌گیری از سویی دیگر، از نمادها، واژگان و اصطلاحات خاص خود استفاده می‌کند. بنابراین نقش زبان را از این منظر می‌توان یک نقش متمایزکننده در اقشار و طبقات اجتماعی و نسل‌های مختلف دانست.

زبان در راستای هویت‌سازی می‌تواند باعث استحکام روابط اجتماعی افراد، در قالب عضویت در گروه‌های مختلف و همچنین تقویت هویت اعضا شود، چرا که بین زبان، تفکر و هویت‌سازی یک ارتباط مستقیمی وجود دارد. همچنین زبان می‌تواند آینه‌ای برای نمایانگری هویت، موقعیت اجتماعی قشر یا طبقه خاصی باشد. ذهن ساخته‌ای اجتماعی است و ریشه در ارتباطات زبانی و اجتماعی دارد .

علاوه بر این مهم‌ترین عنصر فرهنگی که امروز از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شود، زبان است؛ چرا که زبان تقریبا بخش اعظمی از نظام و عناصر فرهنگ غیرمادی یک جامعه را در خود دارد. به همین جهت می‌توان گفت اصلی‌ترین نبرد فرهنگی در آینده ممکن است در حوزه زبان‌ها رخ دهد، چرا که هژمونی فرهنگی از طریق هژمونی زبانی تعریف خواهد شد. بنابراین، اگر جامعه، گروه یا نسلی زبان مختص به خود را از دست بدهد، عملاً هویت خود را از دست داده است.

 هویت زبانی در نسل زد چگونه شکل می‌گیرد؟

یکی از مصادیق هویت فرهنگی، هویت زبانی است چرا که زبان، وحدت بخش تجربه‌های یک نسل در طول سال‌های زندگی آنان است. بنابراین مسائل زبانی می‌توانند به مسائل فرهنگی و مسائل فرهنگی به مسائل شناختی تبدیل شوند و این چرخه‌ای است که بیشتر در نسل زد دیده می‌شود و حتی می‌توان به جای مسائل، از بحران های زبانی در این گروه یاد کرد.

این هویت زبانی چه تفاوت‌هایی با نسل گذشته دارد؟

یکی از نکاتی که در رابطه با وضعیت زبانی در نسل زد می‌توان گفت، مسأله تغییر واژه‌ها در بین اعضای این گروه است. تغییر واژگانی در نسل جدید از موضوعات بسیار مهم است. طرحواره ذهنی و میان فرهنگی آنان هنوز به طور کامل شکل نگرفته و به همین علت پذیرش و تغییر دادن واژه‌ها در این نسل راحت‌تر است. در مقابل در سنین بالاتر و نسل‌های قبلی، انجام این موضوع بسیار سخت‌تر است. چرا که نسل قدیم در برابر تجربه‌های جدید به آسانی تسلیم نمی‌شوند و همواره مقاومتی برای استعمال برخی عناوین و اصطلاحات زبانی از سوی آن‌ها وجود دارد.

در نگاهی دیگر می‌توان گفت که زبان حامل معانی و معارف یک فرهنگ است. نکته‌ای که در رابطه با تغییر هویت زبانی در نسل زد به آن اشاره می‌شود نمادهای شفاهی و یا به عبارتی نمادهای گفتاری در این نسل بسیار متفاوت‌تر و همچنین سرعت تغییرشان نسبت به نسل قبل بیشتر است.

یکی از مصادیق هویت فرهنگی، هویت زبانی است چرا که زبان وحدت بخش تجربه‌های یک نسل در طول سال‌های زندگی آنان است. بنابراین مسائل زبانی می‌توانند به مسائل فرهنگی و مسائل فرهنگی به مسائل شناختی تبدیل شوند و این چرخه‌ای است که بیشتر در نسل زد دیده می‌شود و حتی می‌توان به جای مسائل، از بحران های زبانی در این گروه یاد کرد.یکی از راه‌های بسیار مهم برای شناخت زبان حاکم بر زندگی روزمره در این نسل، گفتار آنان است چرا که معنا در یک فرهنگ زبانی از طریق ارتباطات شکل می‌گیرد. در همین رابطه می‌توان به زبان مخفی یا آرگو اشاره کرد که در ابتدا از سوی گروه‌های خاص و یا برخی باندها به منظور پنهان کردن اسرار درون گروهی اعمال می‌شد که تنها اعضای آن گروه متوجه این زبان می‌شدند.

پس از مدتی پای زبان مخفی به گروه‌های دانش آموزی، خوابگاه های دانشجویی و حتی پادگان‌ها باز شد، اما در حال حاضر و نکته قابل تأمل این است که همپای زبان محاوره که عمومیت بیشتری دارد، در حال رشد است و حتی در برخی موارد خود را به گونه معیار تحمیل می‌کند.

زبان آرگو که البته برخی‌ها به سختی به این‌گونه زبانی، لفظ زبان را نسبت می‌دهند، زبانی است که مجموعه کلمات و عبارات خاص خود را دارد و اعضای یک گروه از آن استفاده می‌کنند. بسیاری از واژگانی که گروه‌ها به فراخور سن و فعالیت‌های اعضا از آن استفاده می‌کنند، کلماتی هستند که در قالب زبان آرگو شناخته می‌شوند، زیرا فهم آن برای سایر گروه‌ها دشوار است اما این کلمات در نسل زد به وفور دیده می‌شوند.

اهمیت زبان‌های مخفی و به ویژه زبان مخفی در نسل زد، در این مسأله است که با شناخت آن می‌توان با زمینه‌ها و حوزه‌های فکری و مورد علاقه این نسل آشنا شد و همین موضوع می‌تواند بابی راهگشا برای ارتباط‌گیری، الگوسازی و حل بحران‌های این گروه باشد.

این هویت زبانی در آینده چه تأثیری بر زبان جامعه خواهد گذاشت؟

یکی از ویژگی‌های زبانی در نسل زد اقتصاد زبانی آن‌ها است، اقتصاد زبانی به این معنا که اعضای این نسل در قالب کم‌کوشی یا کمترین تلاش در صدد این هستند که حداقل انرژی را در گفتار صرف کنند. حرکت زبان به سمت اقتصاد زبانی یا به عبارتی کم‌تلاشی در صرف زبان را می‌توان به دلیل تحولاتی در نحوه تفکر و نگرش افراد دانست.

اختصار، جابه جایی واژگان، استفاده از تک حروف‌ها به جای کلمات و عبارات، تبدیل بی‌پرده احساس به کلام، استفاده بی‌حد و حصر از زبان تصویری(ایموجی‌ها) در زبان نوشتاری، حذف و تغییر کلمات از جمله کارکردهای زبانی است که نسل زد از آن‌ها استفاده بیشتری می‌کنند. تاکنون هم تأثیرات بسیاری را در زبان نسل‌های قبل از خود گذاشته و قطعاً این تأثیر بر نحوه ارتباط‌گیری بین افراد در جامعه هم اثرگذار خواهد بود و عملاً بسیاری از ارتباطاتی که می‌تواند از باب معرفتی منجر به شناخت و تحول در نگرش رفتاری شود، کمرنگ‌تر خواهد شد.

از دیگر تاثیراتی که فرایند زبانی در نسل زد دارد، مسأله جنسیت‌زدگی زبانی است که به وفور در این نسل دیده می‌شود و متأسفانه از یک جایی به بعد، خشم واژگانی یعنی استفاده از الفاظ نامناسب در بین اعضای این گروه بیشتر شده و حتی در دختران این نسل هم این خشم واژگانی به کرات و همپای پسران و حتی گاهی به مراتب بنا بر موقعیت ها افزایش داشته که این مساله بسیار قابل تأمل است، چرا که بخش اصلی فرهنگ هر جامعه را زنان می‌سازند و مساله خشم واژگانی در بین دختران ما می‌تواند در آینده اثرات نامطلوبی را علاوه بر اینکه در نسل خود دارد، در نسل بعدی گذاشته و دومینو وار، بسیاری از پایه‌های فرهنگی جامعه را در زمان حال و آینده نشانه بگیرد.