جذاب ترین ها

تصویری غلط از زخمی عمیق

خراسان

بروزرسانی 1404/06/08 - 08:28

خراسان/ سریال «شغال» در داستانش تصویری سطحی و غیرآموزنده از مواجهه یک قربانی با تعرض و پیامدهایش را ارائه می‌دهد که اگر مبنای ذهنیت بخشی از جامعه شود، نگران کننده خواهد بود
دختری مورد تعرض قرار گرفته، به‌خانه می‌رود، در راه افکار خطرناکی به ذهنش خطور می‌کند. به‌مادرش هیچ چیزی نمی‌گوید، استحمام می‌کند و مادر هم از سروصورت زخمی و حال روحی‌اش متوجه چیزی نمی‌شود. حتی به نامزدش هم می‌گوید تصادف کرده. نهایتاً بعد از یک روز ماجرا را با مادرش در میان می‌گذارد. مادری که بیشتر فکر آبروست، در حالی‌که خیلی از مدارک از بین رفته شکایتی ثبت می‌کنند که در نهایت به دلایلی با کارکرد دراماتیک از آن هم صرف نظر می‌کنند. این‌ها خلاصه‌ای از خط داستانی اصلی سریال «شغال» بود که دیروز قسمت پنجمش از شبکه نمایش خانگی پخش شد. سریالی که فرم و محتوایی نسبتاً تکراری دارد؛ همان قصه تکراری هلدینگ‌های بزرگ، رقابت آدم‌های پولدار، آدم خوبی که از جنوب شهر وارد قصه می‌شود و... چیزی شبیه «آبان»، «از یاد رفته»، قبل‌تر «نهنگ آبی» و «زخم کاری». فعلاً از این موضوع بگذریم که این قصه‌های تکراری، غیرملموس و اگزوتیک چه کاربردی برای روح و روان جامعه دارند؟ با این داستان هاچه تصویری از زندگی و زمانه ما ارائه می‌کنند؟ و... اما علاوه بر همه این ها در موردی خاص «شغال»تصویری که از یک قربانی تعرض، راهکارهای خودش و خانواده‌اش برای سلامت جسم و روانش ارائه می‌کند بسیار چالش برانگیز است. البته که سریال برای شکل‌گیری درام ترفندهایی دارد که باورپذیر نیست؛ مثل صرف‌نظر کردن شخصیت قربانی از شکایتش برای این‌که می‌خواهد با برادر ناتنی متجاوز ازدواج کند. اما این تصویر اشتباه که سریال از موضوع و قربانی‌اش نشان می‌دهد بهانه‌ای است تا مواجهه‌ای درست با این اتفاق تلخ داشته باشیم تا احتمال بروزش را برای فرزندان‌مان اعم از کودک، نوجوان و جوان کاهش دهیم و اگر هم خدای نکرده درگیرش شدیم، رفتار درست را بدانیم.

چرا اقدام فوری پزشکی و قانونی حیاتی است؟
برخلاف آن‌چه به اشتباه در سریال می‌بینیم در موارد تعرض یا تجاوز جنسی، اولین و حیاتی‌ترین گام، مراجعه فوری به مراکز قانونی و پزشکی است. قربانی باید حداکثر ظرف چند ساعت نخست، پیش از هرگونه شست‌وشو یا تعویض لباس، به پزشکی قانونی مراجعه کند. این اقدام برای ثبت دقیق آثار جسمی، نمونه‌برداری و جمع‌آوری شواهد انجام می‌شود. حتی کوچک‌ترین آثار، مانند لکه، خون، موی ریخته‌شده یا خراش، می‌تواند در روند دادگاه نقشی تعیین‌کننده داشته باشد.
تماس فوری با مراجع رسمی| در کنار مراجعه به پزشکی قانونی، تماس سریع با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) یا پلیس (۱۱۰) اهمیت زیادی دارد. این تماس علاوه بر تأمین امنیت فوری، به ثبت گزارش اولیه و آغاز تشکیل پرونده رسمی کمک می‌کند؛ فرایندی که هرچه زودتر آغاز شود، شانس پیگیری مؤثر را افزایش می‌دهد.

حفظ شواهد بدون دستکاری| از دیگر نکات مهم، حفظ مدارک و شواهد است. لباس‌هایی که قربانی در زمان حادثه بر تن داشته، پیامک‌ها یا تماس‌های تهدیدآمیز و هرگونه عکس یا ویدئوی مرتبط باید بدون دستکاری نگهداری شود. در صورت وجود شاهد، حتی اگر شاهد مستقیم صحنه نبوده باشد (مثلاً همسایه که صدایی مشکوک شنیده یا رفت‌وآمد فرد مظنون را دیده)، ثبت نام و اطلاعات او برای ارائه به مراجع قانونی ضروری است.
خطرات تأخیر در اقدام| هرگونه تأخیر در انجام این اقدامات، نه‌تنها خطر از بین رفتن شواهد را بالا می‌برد، بلکه کار پلیس و دستگاه قضایی را در اثبات جرم بسیار دشوارتر می‌کند. در بسیاری از موارد، قربانی به‌دلیل ترس، شوک یا نگرانی از قضاوت دیگران، این مراحل را به تعویق می‌اندازد و همین موضوع باعث می‌شود مجرم بی‌مجازات بماند یا حتی جرم را تکرار کند.

مراجعه به مشاور و تراپیست متخصص تروما
تعرض شوک بزرگی به فرد وارد می‌کند؛ همزمان باید در چند زمینه اقداماتی انجام دهد؛ از شکایت و مشاوره حقوقی، تا مراقبت در حوزه سلامت برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی و... در نهایت کمک گرفتن از خانواده و یک تراپیست حرفه‌ای برای عبور از این چالش تلخ و بازگشت به زندگی. با این اوصاف باید خانواده در کنار فرد باشد تا بتواند از این مسیر دشوار عبور کند.
چرا مشاور حقوقی؟
در پرونده‌های مرتبط با آزار یا تجاوز جنسی، استفاده از وکیل یا مشاور حقوقی متخصص ضروری است. این افراد با تجربه و دانش حقوقی خود، می‌توانند تمام مسیر پیچیده و گاهی فرسایشی شکایت را مدیریت کنند، از حقوق قربانی در برابر سوالات نامناسب یا فشارهای روانی دفاع کنند و جلوی سوء‌استفاده طرف مقابل از خلأهای احتمالی قانونی را بگیرند. پیگیری حقوقی بدون مشاوره تخصصی، ممکن است قربانی را در مراحل پرپیچ‌وخم عدالت‌خواهی تنها و بی‌دفاع بگذارد. ترکیب دانش حقوقی تخصصی با حمایت‌های سازمانی، شانس موفقیت پرونده را بالا می‎برد و از تکرار خشونت جلوگیری می‌کند. بسیاری از سازمان‌های مردم نهاد و... در این زمینه به قربانیان خدماتی می‌دهند. مهم است قربانی و خانواده‌اش درصدد انتقام و... نباشند و حتماً با یک متخصص مشورت کنند.
چرا کمک گرفتن از روان‌شناس؟
یکی از مهم‌ترین مراحل پس از وقوع تعرض، مراجعه فوری به روان‎شناس یا تراپیست متخصص در حوزه تروماست. این دسته از متخصصان می‌دانند که ذهن قربانی، درگیر ضربه‌ روانی عمیقی است که بدون مداخله درمانی می‌تواند به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی شدید یا حتی افکار خودکشی منجر شود. نقش مشاور این است که هم از شکل‌گیری و تشدید افکار خطرناک جلوگیری کند و هم قربانی را به‌تدریج در مسیر بازگشت به زندگی عادی و رهایی از خاطره آزاردهنده هدایت کند.
آموزش خانواده برای حمایت مؤثر
کمک به قربانی تنها وظیفه مشاور نیست؛ خانواده هم باید آموزش ببینند که چگونه واکنش نشان دهند. سرزنش، شک و قضاوت‌های منفی تنها باعث عمیق‌تر شدن زخم روانی می‌شود. مشاور می‌تواند جلسات جداگانه‌ای برای خانواده برگزار کند تا یاد بگیرند با همدلی، احترام به حریم خصوصی و حذف فشارهای احساسی یا اخلاقی، بستری امن برای ترمیم روحی فرد فراهم کنند.
بازگشت به جامعه و بازسازی اعتماد
قربانی باید با مجموعه‌ای از اقدامات تدریجی، اعتماد ازدست‌رفته به خود و دیگران را بازسازی کند. این اقدامات می‌تواند شامل شرکت در جلسات گروهی با افرادی که تجربه مشابه داشته‌اند، گفت‌وگو با مشاور، حمایت عاطفی خانواده، همچنین فعالیت‌هایی مانند مطالعه، یادگیری مهارت‌های جدید و تعامل اجتماعی کنترل‌شده باشد. این مسیر برای مدیریت فوبیا، کاهش اضطراب اجتماعی و احیای روابط انسانی بسیار کلیدی است.
مراقبت‌های جسمی و جنسی
در کنار درمان روانی، نباید از مراقبت‌های پزشکی پس از تعرض غافل شد. آزمایش‌ها برای پیشگیری یا شناسایی عفونت‌ها و بیماری‌های مقاربتی، بررسی بارداری ناخواسته و دریافت درمان‌های لازم، بخشی جدایی‌ناپذیر از روند است. این مراقبت‌ها علاوه بر حفاظت از سلامت جسم، به آرامش روان قربانی نیز کمک می‌کند.

گام‌های حیاتی برای پیشگیری و مقابله با آزار جنسی

در قسمت اول سریال «شغال» دختری جوان مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرد. او پس از این اتفاق به خانه می‌رود، استحمام می‌کند و بعد هم خودش را در خانه زندانی و به خودکشی فکر می‌کند. چند روز بعد هم به‌خاطر آن‌که قصد ازدواج با برادرناتنی فرد متجاوز را دارد، از شکایتش صرف‌نظر می‌کند. اما از منظر روان شناسی رفتار درست در چنین زمانی چیست؟
گام اول پیشگیری است
نکته اول و ابتدایی توصیه‌های پیشگیرانه به خانواده‌هاست. قبل از هرچیزی به فرزندتان از سنین پایین نقاط خصوصی و شخصی و محافظت از این نقاط را آموزش دهید و مرزهای ارتباطی را بفهمانید؛ به آن‌ها بگویید به هر شخصی زیاد نزدیک نشوند حتی اگر آن شخص از اقوام نزدیک، دوستان و آشنایان باشد، فرزندان باید از سنین کم بدانند اگر در ارتباط با هر فردی احساس ناامنی کردند حتما ارتباطشان را قطع کنند و به شما اطلاع دهند.
آموزش مهارت‌های درست ارتباطی
نکته بعدی شیوه تربیت در خانواده است؛ به‌طور عمده بیشتر دختران یا پسرانی مورد تجاوز قرار می‌گیرند که مهارت‌های ارتباطی ضعیفی دارند. عدم اعتماد به‌نفس، جرئت‌مندی پایین، نداشتن مهارت نه گفتن و مهرطلب بودن از جمله ضعف‌های روان‌شناختی است که زمینه‌ساز سوءاستفاده و تجاوز را فراهم می‌کند. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که به‌هیچ وجه نباید تصور کنیم که یک قربانی به‌خاطر رفتارش زمینه تعرض را فراهم کرده و مقصر است؛ بلکه بیان این نکات فقط برای کاهش احتمال بروز چنین اتفاقات تلخی است. البته نوع واکنش افراد در صورت بروز حمله و تجاوز، بسته به نوع شخصیت و آموزش‌هایی که در خانواده فرا گرفته‌اند هم متفاوت است؛ اگر شخص در خانواده سرزنشگری رشد یافته که مدام بابت رفتارهای مختلف تحقیر و سرزنش شده و هر اشتباهش را بزرگ جلوه داده‌اند، پس از بروز تجاوز هم قطعا حس کمبود و نقص می‌کند؛ حتی اگر بداند کوچک‎ترین تقصیری نداشته است. بنابراین قبل از هر چیزی به فرزندتان بیاموزید که در صورت بروز هر اتفاق تلخی بدون ترس از عواقب و واکنش والدین جرئت ابراز و بیان آن را داشته باشد.
واکنش درست به اتفاقی تلخ
اما چنان‎چه دختر یا پسر نوجوان و جوان مورد تجاوز و حمله جنسی قرار گرفت، چه کارهایی باید انجام دهد؟ نکته اول این‌که حتی کوچک‎ترین رفتار ناشایست از جانب جنس مخالف و یا همجنس، مانند نگاه هیز و ناپاک هم آزار جنسی و نوعی تجاوز محسوب می‌شود و باید آن را به والدین یا فرد بزرگ‎تر گزارش داد. و اگر مورد آزار جنسی قرار گرفت حتما در قدم اول بدون ترس از عواقب آن به خانواده یا پلیس اطلاع دهد و تمام مراحل قانونی برای برخورد درست و قانونی با شخص متجاوز را طی کند. ترس از آبروریزی، انتقام یا حتی دلسوزی برای فرد متجاوز، موانع یا تله‌های ذهنی است که مانع بازگویی و گزارش دختر یا پسر نوجوان و جوان به مراجع قانونی می‌شود که البته تمام ترس‌ها اشتباه و خطا و باعث افزایش جرم می‌شود.
مواجهه روحی با تعرض
مسئله بعد این‌که ذهن شخص چون با واقعه‌ای ناگوار روبه‌رو شده که نمی‌تواند دلیلی برای آن پیدا و مشکل را حل کند، پس قطعا ذهن به‎هم می‌ریزد و باعث بروز اختلالات ذهنی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، استرس و اختلال استرس پس از سانحه می‌شود. برای درمان چنین اختلالاتی مراجعه به روان‎شناس و مشاور متخصص در این زمینه ضروری است. بنابراین تصور نکنید گذشت زمان همه چیز را حل خواهد کرد. تمایل به عزلت گزینی، ترس از ورود به اجتماع، ارتباط گرفتن با افراد جدید و بروز فوبیا از مکان‌های عمومی و شبیه مکان مورد تجاوز هم از جمله مشکلات افراد پس از تجاوز است که نیاز است مورد توجه قرار گیرد.

نویسنده: سید مصطفی صابری | روزنامه‌نگار