از زندگی تا ترور با بی نظیر بوتو

جام جم/ بي نظيربوتو در تاريخ 21 ژوئن 1953 در کراچي در يک خانواده تحصيلکرده متولد شد. وي دختر ذوالفقار علي بوتو نخست وزير اسبق پاکستان بود. بي نظير بوتو دوران تحصيل خود را در دانشگاه کراچي و راولپندي گذراند و در سال 1969 وارد دانشگاه هاروارد آمريکا شد. همچنين بي نظير بوتو از سال 1973 در دانشگاه آکسفورد در رشته هاي حقوق و اقتصاد تحصيل کرد. پس از آن بود که بوتو به فکر فعاليت هاي سياسي افتاد و تصميم گرفت به پاکستان بازگردد و فعاليت هاي سياسي اش را از حزب مردم آغاز کند.ذوالفقار علي بوتو، نخست وزير سابق پاکستان و بنيانگذار حزب مردم پاکستان در سال 1979 پس از کودتاي نظامي ژنرال ضياء الحق به دستور او و به حکم دادگاه عالي پاکستان به اتهام واهي قتل يک مخالف سياسي اعدام شد. حزب مردم پاکستان يک حزب سوسيال دموکرات با گرايش چپ ميانه است و بي نظير بوتو در سال 1982 و در سن 29 سالگي رهبر اين حزب شد.وي نخستين زن پاکستاني بود که رهبري يک حزب سياسي مهم را برعهده مي گرفت. وي پس از آنکه سال 1988 به نخست وزيري رسيد اقدامات متعددي براي ارتقاي اقتصاد و امنيت ملي پاکستان انجام داد و سياست هاي سرمايه داري اجتماعي را براي توسعه صنعتي و رشد اقتصادي پاکستان به اجرا درآورد. بي نظير بوتو طي فعاليت هاي سياسي اش با خطرات بسياري روبرو شد به طوري که به دليل مخالفت با حکومت نظامي ژنرال ضياء الحق، رييس جمهور وقت پاکستان بازداشت و به حبس خانگي محکوم شد. پس از آن ضياء الحق، بوتو را به انگلستان تبعيد کرد و دو سال بعد در 10 آوريل 1986 بوتو به پاکستان بازگشت.بي نظير بوتو دو بار در سال هاي 1988 تا 1990 و 1993 تا 1996 سمت نخست وزيري پاکستان را بر عهده داشت؛ اما به علت فساد مالي از سمتش برکنار شد.وي در سال 1995 از کودتاي نافرجام عليه دولتش زنده ماند و پس از آن لحن محکم وي عليه رقيبان سياسي داخلي و همچنين دولت هند، سبب شد که لقب "بانوي آهنين پاکستان" را کسب کند.بوتو و شوهرش (آصف علي زرداري) بارها توسط دادگاه ها و دولت هاي پاکستان و کشورهاي مختلف به فساد مالي متهم و با حکم دادگستري پاکستان به زندان محکوم شدند. اثبات اين اتهامات باعث شد که بي نظير بوتو در سال 1996 از مقام خود برکنار شود. بوتو پس از اين که هشت سال در تبعيد به سر برد، در 18 اکتبر 2007 به پاکستان بازگشت. بي نظير قصد داشت با شرکت در مبارزات انتخاباتي براي سومين بار به مقام نخست وزيري پاکستان انتخاب شود.وي دوران تبعيد خود را در انگلستان و دبي گذراند. بوتو در همان ساعات اوليه ورودش به پاکستان و در کراچي مورد حمله تروريستي قرار گرفت اما به خود وي آسيبي نرسيد. طي اين حمله که کاروان حامل بوتو را هدف قرار داده بود، 135 تن کشته و 320 تن ديگر زخمي شدند. سرانجام پس از چندين رشته ترور ناموفق، بي نظير بوتو در تاريخ 27 دسامبر 2007 در يک حمله تروريستي انتحاري در شهر راولپندي در استان پنجاب به قتل رسيد. با پايان يافتن سخنراني انتخاباتي بوتو در اين شهر، وي همراه با اطرافيان و محافظانش سوار بر اتومبيلي قصد ترک محل سخنراني را داشت که اين بمب گذار انتحاري خود را در نزديک اتومبيل حامل بوتو منفجر کرد. در عين، فرد يا افراد مسلحي هم به سوي کاروان حامل او آتش گشودند. پس از آن بوتو به بيمارستان دولتي راولپندي منتقل شد و جان سپرد.علت اصلي مرگ بي نظير بوتو گلوله هايي که قبل از انفجار بمب به گردن و قفسه سينه وي اصابت کرده بود، اعلام شد. اما مقامات بيمارستان پس از آن اعلام کردند که مرگ بوتو در اثر برخورد جسم سخت با سر وي روي داده است. در پي ترور بي نظير بوتو، دولت پاکستان طالبان و القاعده را مسئول اين عمليات دانست و اعلام شد فردي به نام کرامت الله بلال از اعضاي القاعده اين ترور را انجام داده است. اما القاعده اعلام کرد که در ترور بوتو نقشي نداشته است.بي نظير بوتو پس از مرگش طي خاکسپاري در ايالت سند پاکستان در روستاي کرهي خدابخش کنار محل دفن پدر و دو برادر خود به خاک سپرده شد. انتشار خبر ترور بي نظير بوتو باعث بهت و حيرت بسياري در سراسر جهان شد اما گويا اين خبري بود که همگان انتظار آن را داشتند. از زمان بازگشت بي نظير بوتو از تبعيد به پاکستان مدت زيادي نمي گذشت اما در اين مدت کوتاه، سه سوء قصد عليه او انجام گرفت که آخري در نهايت باعث قتل وي شد. بوتو در پاکستان از نفوذ و قدرت بسياري در ميان جريانات سياسي برخوردار بود و اين موضوعي است که مي تواند به روشن شدن دلايل ترور وي کمک کند. بي نظير بوتو براي پاکستان برنامه اي درازمدت در سرداشت و گام به گام به دنبال اجراي آن بود. اگرچه گفته شده که ورود بوتو به پاکستان طي هماهنگي با پرويز مشرف انجام شد، اما وقايع نشان داد که راه اين دو از هم جدا بوده و اختلافاتي نيز با يکديگر داشته اند.به نظر مي رسد پرسيدن اين سوال که عامل ترور بي نظير بوتو چه کسي است پرسش درستي نباشد؛ گرچه در نهايت نيروي مشخصي در اين کار دست داشته است. مي توان دراين باره که القاعده يا سازمان اطلاعات ملي ارتش پاکستان و يا حتي پرويز مشرف در قتل بوتو دست داشته اند، گمانه زني هايي را مطرح کرد؛ اما اين نوع گمانه زني ها بيشتر حرکت در راستاي يک سويه نگري است تا درک صحيح واقعيت هاي پاکستان. پيچيدگي قتل بي نظير بوتو را مي توان از اين زاويه هم ديد که وي قرباني روندي بود که خودش آن را ايجاد کرده بود. در دوران نخست وزيري بي نظير بوتو، ارتش پاکستان با حمايت از طالبان، به قدرت يافتن خشونت مذهبي در افغانستان کمک کرد. خشونتي که به اسم مذهب، توسط طالبان به وجود آمد و کم کم در خود پاکستان هم رشد يافت.نکته ديگري که در پس زمينه ترور بي نظير بوتو وجود دارد، اين موضوع است که واقعا مجامع بين المللي درباره اوضاع سياسي پاکستان و اينکه اين اوضاع چه نقشي در ترور نخست وزير فقيد پاکستان داشته است،چه اطلاعاتي دارند؟ تفسير سياسي اوضاع پاکستان حتي براي کارشناسان برجسته سياسي و امور بين الملل امري مشکل محسوب مي شود. در هيچ جاي دنيا به اندازه پاکستان اوضاع سياسي پچييده نيست. گروه هاي مذهبي، نظامي، سکولار، سياستمداران و بنياد گراها هرکدام يک قدرت تعيين کننده در پاکستان به حساب مي آيند و هرچند سال يک بار اتحاد تعدادي از آنها با يکديگر يا اختلافاتشان، بازي سياست در پاکستان را دستخوش دگرگوني مي کند.بي نظير بوتو در راستاي احياي دموکراسي، مبارزه با واپس گرايي و تقويت جنبش فمينيستي گام برداشت و شايد يکي از علل ترور وي اقداماتش در اين سه زمينه بوده است. نخست وزير فقيد پاکستان که يک عنصر ليبرال دموکرات بود، تاحدودي توانست با اهداي جان خود فضاي باز سياسي پاکستان را به نوآوري دعوت کند. به دنبال ترور بي نظير بوتو، بي ثباتي در پاکستان تشديد شد و تظاهرات سراسر اين کشور را فرا گرفت. از جمله تحولات مهم پس از ترور بوتو مي توان به انتخاب فهميده ميرزا به عنوان رييس مجلس، يوسف رضا گيلاني به عنوان نخست وزير، استعفاي مشرف از رياست ارتش و سپس از رياست جمهوري و انتخاب آصف علي زرداري همسر بوتو به عنوان رييس جمهور جديد پاکستان اشاره کرد.آصف علي زرداري، همسر بي نظير بوتو و رهبر حزب مردم (حزب بوتو) از سوي قانون گذاران پاکستاني در روز 6 سپتامبر 2008 به عنوان رييس جمهور انتخاب شد و به يکي از قدرتمند ترين رهبران غيرنظامي در طول تاريخ 66 ساله استقلال پاکستان تبديل شد. بوتو در مقدمه اتوبيوگرافي خود تحت عنوان "بي نظير بوتو؛ دختر شرق" مي گويد: من اين زندگي را انتخاب نکردم بلکه اين زندگي است که مرا انتخاب کرده است. در کشور پاکستان به دنيا آمدم و زندگيم در برگيرنده حالات مختلفي از ناآرامي ها، ناملايمات و لحظات غم انگيز و در عين حال پيروزي ها و اوقات خوش است.