نظر فقها؛ حکم ازدواج با دو خواهر چیست؟

مهرخانه/ آيت‌الله سيستاني مي‌فرمايند: «جمع بين دو خواهر در ازدواج جايز نيست، ولى پس از فوت زن اول يا طلاق‌دادن و انقضاء عده رجعيه، مى‌تواند با خواهر او ازدواج کند.» و در تشريح علت اين حکم توضيح مي‌دهند: «خداوند در قرآن مجيد سوره نساء آيه 23، نسبت به حرمت جمع بين دو خواهر مى‌فرمايد: «حرمت عليکم امهاتکم... و ان تجمعوا بين الاختين الا ما قد سلف». و در توضيح صورت ممکن مسئله مي‌فرمايند: «بعد از طلاق همسر خود و گذشت عده او در طلاق رجعى، مى‌تواند با خواهر او ازدواج دايم يا موقت بکند و قبل از آن جايز نيست و عقد باطل است.» با ازدواج، روابط جديدي به‌وجود مي‌آيد که تبعاتي را نيز به دنبال دارد. اين روابط جديد را نسب مي‌گويند. نسب مي‌تواند يکي از عوامل محرميت به‌شمار بيايد. در مطلب حاضر نگاهي خواهيم داشت از منظر فقها، به نوع و چگونگي رابطه نسب در ازدواج فعلي و ازدواج‌هاي بعدي فرد. الف- نسب و محرميت پايان رابطه محرميت سؤال: آيا محارم سببى پس از قطع سبب باز هم محرم‌اند؟؛ مثلاً مادرزن پس از اين‌که زن را طلاق بدهند، آيا باز محرم مى‌ماند يا خير؟ و آيا مى‌تواند پس از طلاق زن، با مادرزن ازدواج نمايد يا خير؟ پاسخ: بنابر نظر همه فقها، محرميت مادرزن، محرميتي ابدي است و پس از فوت يا طلاق، هم‌چنان باقي است. محرميت داماد، عروس، فرزندان سؤال: عروس دختر و عروس پسرم و عروس خواهر و عروس برادرم به من محرم هستند يا خير؟ پاسخ: در اين‌باره نيز قول فقها مشترک است و مي‌فرمايند عروس دختر و پسر محرم هستند، ولى عروس برادر و خواهر به فرد نامحرم هستند. سؤال: همسر اينجانب فوت شده و ازدواج مجدد کرده‌ام. دختر همسر اولم در شرف ازدواج است. آيا دامادم به همسر دوم‌ام محرم مى‌شود؟ پاسخ: آيت‌الله خامنه‌اي در اين‌باره مي‌فرمايند: «داماد شما به همسر دوم شما مَحْرم نمى‌شود.» سؤال: آيا زن پدر محرم انسان است؛ درصورتى‌که زن جوان هم باشد؟ مادرزن پدر چطور؟ پاسخ: آيت‌الله فاضل‌لنکراني مي‌فرمايند: «زن پدر محرم است، ولى مادر او محرم نيست.» سؤال: آيا داماد من به مادر دوم من که با او محرم هستم، محرم هست يا خير؟ پاسخ: آيت‌الله سيستاني مي‌فرمايند: «محرم نيستند.» سؤال: اگر مردى از زن اول خود فرزند داشته باشد و از زن بعدى نيز فرزنددار شود، و زن دوم هم قبلاً ازدواج کرده و فرزند داشته باشد، و در حال حاضر نيز اين زن و مرد فرزند داشته باشند، رابطه محرميت فرزندان اول زن، فرزندان اول مرد با هم و با فرزندان حال حاضر اين زن و مرد چگونه است؟ پاسخ: آيت‌الله خامنه‌اي در پاسخ مي‌گويند: «فرزندانى که مرد از زن اول دارد با فرزندانى که از زن دوم دارد، مَحْرم هستند و فرزندانى که زن دوم از ازدواج قبلى دارد با ‏فرزندانى که زن دوم از اين مرد دارد، محرم‌اند، ولى نسبت به فرزندانى که مرد از زن اول دارد، مَحرم نيستند.» آيت‌الله صافي‌گلپايگاني نيز در جواب مي‌فرمايند: ‌«اگر مقصود اين است که فرزندان شوهر دوم زن که از همسر ديگر داشته به فرزندان اين زن که از شوهر اول داشته محرم هستند يا نه، جواب اينست که آن‌ها که نه از جانب پدر و نه مادر با هم خواهر و برادر نيستند، به هم محرم نيستند، و اگر مقصود اين است که فرزندان اين زن که از شوهر اول و دوم دارد به هم محرم هستند يا نه جواب واضح است؛ برادر و خواهر مادرى هستند و به هم محرم‌اند؛ اگر مقصود اينست که فرزندان اين فرزندها در صورت دوم که همه از يک مادرند با هم محرم‌اند يا خير جواب اينست که آن‌ها دخترعمو و پسرعموى مادرى يا دخترخاله و پسرخاله مادرى يا دختردايى و پسرعمه مادرى يا دخترعمه و پسردايى مادرى هستند و هيچ‌کدام از جهت نسب به هم محرم نيستند.» سؤال: آيا پسرم (از زن اول) مى‌تواند با دختر زن دوم من (دختر خوانده) ازدواج کند؟ پاسخ: آيت‌الله صافي‌گلپايگاني در پاسخ مي‌فرمايند: «در فرض سؤال، ازدواج پسر شما از زن اول با دختر زن دوم که از شوهر اول دارد، مانعى ندارد.» عمو، دايي، خاله، عمه و فرزندانشان سؤال: آيا دايى و عموى مرد به زنش محرم هستند؟ پاسخ: اتفاق فقها بر آنست که محرم نيستند. سؤال: دايى مادرزن من، با همسرم محرم است يا نه؟ پاسخ: آيت‌الله صافي‌گلپايگاني در پاسخ اين سؤال به طور مبسوط شرح مي‌دهند: «به‌طورکلى دختر هر شخصى خواه آن شخص مرد باشد يا زن، بر دايى آن شخص محرم است؛ هر چند در سلسله نسب بلاواسطه يا مع‌الواسطه فرزند خواهر شخص باشند، محرم او مي‌شوند؛ بنابراين دايى مادرزن شما بر خود آن زن محرم است، بلى اگر همسر ديگر داشته باشيد، دايى مادر اين همسر به او محرم نيست.» ب- نسب و ازدواج خواهرزن سؤال: آيا ازداواج با خواهرزن به اجازه زن احتياج دارد؟ اصولاً مى‌توان با خواهرزن ازدواج کرد يا خير؟ پاسخ: آيت‌الله بهجت به صراحت مي‌فرمايند: «خير، نمي‌تواند.» آيت‌‌الله مکارم‌شيرازي نيز بيان مي‌کنند: «در هيچ صورت نمي‌توان با حفظ همسر، با خواهر او ازدواج کرد.» و حکم اين مسئله را حرام عنوان مي‌کنند. همچنين آيت‌الله سيستاني در پاسخ مي‌فرمايند: «جمع بين دو خواهر در ازدواج جايز نيست، ولى پس از فوت زن اول يا طلاق‌دادن و انقضاء عده رجعيه، مى‌تواند با خواهر او ازدواج کند.» و در تشريح علت اين حکم توضيح مي‌دهند: «خداوند در قرآن مجيد سوره نساء آيه 23، نسبت به حرمت جمع بين دو خواهر مى‌فرمايد: «حرمت عليکم امهاتکم... و ان تجمعوا بين الاختين الا ما قد سلف». و در توضيح صورت ممکن مسئله مي‌فرمايند: «بعد از طلاق همسر خود و گذشت عده او در طلاق رجعى، مى‌تواند با خواهر او ازدواج دايم يا موقت بکند و قبل از آن جايز نيست و عقد باطل است.» سؤال: مى‌دانيم که نکاح خواهرزن درصورتى‌که خود زن در عده طلاق باشد، باطل است و بعد از پايان عده، عقد با خواهرزن جايز است. حال مى‌خواهم بپرسم درصورتي‌که دو خواهر از دو مادر باشد؛ يعنى مادر هرکدام غير از مادر ديگرى باشد، در اين صورت چه حکمى دارد؟ پاسخ: آيت‌الله سيستاني پاسخ مي‌دهند: «فرقى نمى‌کند و حکم به بطلان ازدواج با خواهرزن در عده طلاق رجعى و نيز در عده متعه، از باب احتياط، واجب است.» سؤال: شخصى با جهل به مسئله، با دو خواهر ازدواج کرده است و فعلاً با آگاهى از مسئله، زن دوم را رها نمى‌کند. آيا زناشويى با خواهر دوم زنا محسوب مى‌شود؟ و اگر زن راضى باشد، زانيه است؟ پاسخ: آيت‌الله فاضل‌لنکراني مي‌فرمايند: «بلى، زنا محسوب مى‌شود و زن هم زانيه است، ولى براى مرد زناى محصنه است و براى زن، زناى محصنه نيست؛ چون شوهرندارد.» سؤال: خواهشمند است بفرماييد حکم قرآني: (و لا تجمعوا بين الاختين ) ناظر بر خواهران تني است و يا عام بوده و شامل خواهران ناتني و رضاعي نيز مي‌شود؟ پاسخ: آيت‌الله مکارم‌شيرازي در پاسخ مي‌فرمايند: «تفاوتي نمي‌کند.» عمو، دايي، خاله، عمه، همسران و فرزندانشان سؤال: آيا جايز است خواهرزاده زن مطلقه‌اى را که در عده طلاق رجعى است، بدون اجازه خاله مطلقه‌اش صيغه کرد؟ پاسخ: آيت‌الله مکارم‌شيرازي مي‌فرمايند: «بدون اذن او جايز نيست، مگر بعد از گذشتن عده.» آيت‌الله بهجت نيز معتقدند: «اجازه او شرط است، ولى اگر بدون اجازه او عقد نمايند و بعداً وى بگويد به آن عقد راضى هستم، بنابر اقرب اشکال ندارد.»