از حضور زنان چادری در خندوانه تا اعتراض گاردین و BBC

باحجاب/ خندوانه به مثابه خط شکني است که هيچ گونه مانع و سدي در برابر خود نداشته و با تمسک به مقولاتي نظير شادي و ايجاد سرگرمي، قطعات سبک رپ و در مواردي راک به سادگي در آن پخش مي شود. در گذر زمان مردم جناب خان، بهنام، نيما و نارگيل را فراموش مي کنند، اما آنچه که باقي مي ماند، قلب و مغز کودکان و نوجواناني است که هر شب يک قطعه رپ را تکرار کرده اند، قلب و مغز زنان و مادراني است که دختران و زنان محجبه را در ميان مهمانان برنامه خندوانه ديده و به علت اعتماد به صداوسيما پاي آن نشسته اند و هر شب همراه فرزندانشان يک قطعه رپ را شنيده و براي آن دست زده اند. ساعت۲۲، شبکه نسيم، برنامه خندوانه، برنامه اي با سبک «استندآپ کمدي» يا به قولِ رامبد جوان «ايستاده خنداندن» که با داشتن اتاق فکر ۷۰ نفري و مجموعه اي از نويسنده، کارگردان، گرافيست، موزيسين، روانشناس و … که در ميان آن ها شخصيت هاي مانند رامبد جوان، برادرانِ صفاريان پور، بهرام عظيمي، محمدرضا شهيدي فرد، بهراد جوانبخت، سجاد افشاريان و دکتر عباس اردکانيان دکتراي «اوقات فراغت» که همگي در حوزه تخصصي خودشان، چهره‌هاي‌ موفق و خلاقي هستند و براي ايده پردازيِ خندوانه، به مطالعه و ترجمه بيش از نهصد مقاله در ارتباط با نشاط و سرگرمي پرداخته اند به چشم مي خورد. برنامه اي که با محوريت شاد کردن و خنداندن عموم مردم و شعار «هر نخنديدني ظلم است به خودمان» و با داشتن مهمان هاي مختلف از خبرنگار، هنرپيشه، مداح، دکتر، سياستمدار، خانواده شهداي اقليت، دانش آموزان و با طراحي آيتم هاي متنوع و بازي هايي مثل پانتوميم، سنگ کاغذ قيچي، جملـه سازي، هُپ، مسابقه پرتاب دارت و کاراکتر هاي همچون جناب خان و نيما توانسته به يکي از برندهاي سيماي ملي تبديل شود. با وجود آن که بسياري از ابزار هاي جذب مخاطب که تقيدات ديني و فرهنگي ما استفاده از آن ها را مجاز نمي داند در اختيار برنامه هاي آنتن هاي دشمن فرهنگي است، اما با اين حال خلاقيت و ايده هاي نو در خندوانه توانسته الگويي موفق(والبته نه ايده آل) را به اجرا درآورد و نشان دهد با حفظ شئونات اسلامي و فرهنگي هم مي شود مردم را خنداند و هم مفاهيم اجتماعي اصيل را به آن ها آموزش داد. خندوانه توانسته در مدت پخش خود مخاطبان بسياري را جذب کند و گوي سبقت را از برنامه هاي ماهواره اي بربايد. به طوري که اکثر کساني که مدت هاست با تلويزيون و برنامه هاي آن قهر کرده اند؛ بخاطر تماشاي اين برنامه به پاي تلويزيون وطني مي نشينند. موضوعي که در دنياي امروز و تنوع رسانه ها و سهولت دسترسي، از جمله نکات مثبت و با اهميت اين برنامه است و داد برخي از رسانه هاي معاند همچون بي بي سي فارسي و گاردين را در آورده است. با وجود استقبال گسترده مردم از اين برنامه، عده اي هم وجود دارند که نسبت به اين برنامه انتقادات جدي وارد مي کنند و قائل به شکستن تابو درصدا و سيما توسط اين برنامه شدند. منتقداني از جنس معاندان نظام ايران مانند شبکه بي بي سي و گاردين تا منتقداني از جنس مردم و دلسوز نظام اسلامي. در اين نوشتار به بررسي برخي از نظرات طرفداران و منتقدان مي پردازيم. مخالف: خنديدن در اين برنامه بي دليل و مسکني موقت است به اعتقاد عده ايي ميان فرح و شادي به عنوان يک مفهوم روحي و قلبي با خنده به عنوان يک نماد فيزيکي فرق بسيار وجود دارد. خنداندن مردم در خندوانه سبب برانگيختن يک واکنش فيزيکي مانند يک مسکن موقت در فرد مي شود؛ اما سبب ايجاد شادي واقعي نمي شود؛ بنابراين ممکن است که مردم با يادآوري برنامه شب گذشته خندوانه در محيط کار يا زندگي خود بخندند. اما اين خنده از جنس شادي واقعي نيست که سازنده بوده و تکاپو و پويايي را به دنبال داشته باشد و سبب شود که مردم به طور کلي مسائل و مشکلات خود را فراموش کنند. عده اي ديگر نيز معتقد هستند که بيشتر خنده ها در اين برنامه تصنعي و بي دليل است مانند خنده هاي تصنعي بر روي لبان برخي از تماشاگران که در طول برنامه مشاهده مي شود و يا خنديدن ۳۰ ثانيه تمام تماشاگران به همراه رامبد جوان و خنده بي دليل نيز از مصاديق لهو است و بنا به فرموده امام صادق(ع): «خنده بي دليل يکي از سه مواردي است که خداوند نسبت به آن خشم بسيار دارد.»(من لا يحضرالفقيه، ح۱۴۴۴) و به فرموده پيامبر اکرم (ص): «خنده بسيار دل را مي ميراند.»(نهج الفصاحه) حتي مباحث علمي نيز ما را از آنچه قهقهه و خنده ي سرمستانه است باز مي دارد؛ چرا که بلافاصله احساس غمي پايدارتر از خنده اي زودگذر فرد را دچار مي سازد و به يقين بارها شاهد بوده ايم که فرد بعد از خنده اي طولاني حتي گريه مي کند! حجت الاسلام پناهيان بيان داشت: «امروز بايد به دنبال برنامه‌اي باشيم که در آخر شب‌ها مردم را نه فقط با خنديدن بلکه با معرفت و حکمت نشاط ايجاد کند. اين مسئله تخطئه خندوانه نيست بلکه به معناي نگاه کردن به قله هاست بايد شب ها يک برنامه اي را براي نشاط مردم که صرفا محتواي آن خنداندن مردم نباشد، ايجاد کنيم.» موافق: خندوانه سبب شادي و دور شدن مردم از مشکلات مي شود حجت الاسلام محمدرضا زائري، کارشناس فرهنگي-مذهبي در اين رابطه بيان داشت: «خنده از ارزش هاي ديني و اخلاقي است. ما درباره شادي مومن روايات بسياري داريم از جمله «اَلمُؤمِنُ بَشرُهُ في وَجِهِهِ وَحُزنُهُ في قَلبِهِ _شادي مومن در رخسار او و اندوهش در دل است.» يک نمونه عيني آن هم حضرت علي(ع) است که به احترام مخاطبش هميشه خندان بود. بالاترين ارزش و فضيلت اين است که بتوانيم ديگران را شاد کنيم. شاد کردن ديگران ارزش دارد و برنامه خندوانه توانسته اين مهم را انجام دهد؛ در واقع خندوانه توانست در شرايطي که مردم با پاره اي مسائل اقتصادي و اجتماعي رو به رو هستند، ‌شادي را به ميان مردم آورده و از اين جهت تزريق شادي در جامعه، کاري ارزشمند است. مخاطب عادي اصل است و جذب آن ها اهميت وي‍ژه اي دارد. خندوانه توانسته است براي اين مخاطب ارزشمند که بدنه جامعه را مي سازد، برنامه قابل توجه و قابل احترام بسازد.» رامبد جوان نيز که معتقد است که هر نخنديدني ظلم به خود است بيان داشت: «توان سيستم ايمني بدن با خنديدن بالا مي رود و از نظر مغز تفاوت ميان خنده مصنوعي و طبيعي انسان معنادار نيست و به همين دليل هم ما در ابتداي برنامه به تماشاگران مي گوييم ۳۰ ثانيه بخندند. همچنين اگر سيستم ايمني بدن بالا باشد ۸۵ درصد بيماري ها دفع مي شود. به نظر من هر نخنديدني ظلم به خود است و راحت خنديدن به معني اين نيست که آدم سليقه اش پايين است.» مخالف: اين برنامه کپي کامل يک برنامه خارجي است عده اي معتقد هستند اين برنامه کپي صددرصد از برنامه ي tonight show با اجراي jimmy fallon است که در کشورهاي اروپايي درحال پخش است، به اعتقاد اين افراد اين برنامه به دليل تقليدي بودن تهي از هويت ايراني است و سعي کرده شادي را به سبک غربي و از طريق موسيقي، حرکات موزون البته آهسته شده آوازه خواني، کف، سوت، جيغ و… ايرانيزه کند. موافق: خندوانه ايده ذهني ۱۳ ساله رامبد جوان است اظهارات معتقدين به تقليدي بودن اين برنامه در حالي است که به گفته رامبد جوان: «حدود ۱۳ سال پيش ايده خندوانه به ذهنم رسيد. طبق عادت ايده هايم را با يکسري از دوستانم مطرح کردم و از آن ها نظر گرفتم. در نهايت و آهسته آهسته خندوانه شکل گرفت. هميشه حس مي کردم مي توان يک شو تلويزيوني ساخت. يک برنامه تلويزيوني در يک استوديو تيپيکال و با تماشاگران تيپيکال به همراه موزيک با استاندارد هاي کامل يک شو تلويزيوني براي شاد کردن مردم» و بنا بر نظر طرفداران اين برنامه، هر تقليدي بد نيست، خندوانه اگر تقليدي هم باشد توانسته با استفاده از آداب و رسوم و فرهنگ ايراني لحظات شادي را براي خانواده هاي ايراني در کنار آموزش مفاهيمي چون ارزش کتاب و کتابخواني، فرهنگ سوار و پياده شدن مترو، فرهنگ نريختن زباله در معابر عمومي و چگونه مصرف کردن انرژي برق و آب و توجه به حفظ محيط زيست، اشاعه کارهاي خير و دعوت از مهمانان برنامه جهت انجام يک عمل صالح و کمک مادي يا معنوي و فکري به مردم را خلق کند. مخالف: خندوانه مروج موسيقي رپ و راک در صدا و سيما است يکي ديگر از انتقادات به اين برنامه استفاده از سبک رپ و راک در موسيقي اين برنامه است. به عقيده عده ا ي در شرايط فعلي موسيقي کشور، خندوانه به مثابه خط شکني است که هيچ گونه مانع و سدي در برابر خود نداشته و با تمسک به مقولاتي نظير شادي و ايجاد سرگرمي، قطعات سبک رپ و در مواردي راک به سادگي در آن پخش مي شود. در گذر زمان مردم جناب خان، بهنام، نيما و نارگيل را فراموش مي کنند. اما آنچه که باقي مي ماند، قلب و مغز کودکان و نوجواناني است که هر شب يک قطعه رپ را تکرار کرده اند، قلب و مغز زنان و مادراني است که دختران و زنان محجبه را در ميان مهمانان برنامه خندوانه ديده و به علت اعتماد به صداوسيما پاي آن نشسته اند و هر شب همراه فرزندانشان يک قطعه رپ را شنيده و براي آن دست زده اند. آنچه که باقي مي ماند انبوهي از خوانندگان ناسالم زيرزميني است که داعيه دار مجوز رسمي مي شوند، افرادي که در دهه گذشته مانع بهره برداري از پتانسيل هاي سبک رپ در راستاي منافع ملي کشور بوده اند. گرچه استفاده از موسيقي عامه پسند که ريشه آن در اهداف اقتصادي و جذابيت بيشتر است در کشش برنامه خندوانه دخالت دارد، اما عقلانيت و دورانديشي اجازه نمي‌دهد تا به بهانه جذب حداکثري مخاطب، هرگونه آهنگي به پخش درآيد؛ چرا که تبعات بلند مدت آن به هيچ عنوان قابل جبران نخواهد بود. بي شک صرف دور کردن مردم از ماهواره و نگهداشتن مخاطب، توجيه پخش موسيقي رپ نيست، چه براي حمايت از تيم ملي واليبال باشد و چه تمجيد از رامبد جوان و يا ابراز محبت به وطن! موافق: اين برنامه نياز به سبک موسيقي زنده دارد معتقد هستند رپ و راک سبکي از سبک هاي موسيقي هستند و همراهي اين نوع از موسيقي همراه با محتواي ارزشي همچون حس وطن دوستي و ارزش خنده و خنديدن و در کنار ديگر مزاياي اين برنامه باعث شاد شدن فضاي خانواده ها مي شود. رامبد جوان نيز در اين رابطه بيان داشت: «خندوانه نياز به موسيقي زنده دارد تا مناسب با حال برنامه و استوديو موزيک هاي مختلف اجرا شود. ابتدا از گروه 'کلم' براي انجام اين همراهي دعوت کردم اما چون نمي توانستيم آن ها را نشان بديم بعد از مدت کوتاهي موزيک هايشان را ضبط کردند، و براي پخش در اختيار ما قرار دادند.» مخالف: اختلاط زنان و مردان در خندوانه نادرست است عده اي معتقد اند به دليل آن که اين برنامه شاد و موزيکال است، حضور زنان به عنوان تماشاگر در اين برنامه جايز نيست. خندوانه شايد جز اولين برنامه هاي باشد که در آن زناني با پوشش چادر همراه ديگر شرکت کنندگان به خواندن موسيقي برنامه، دست زدن و خنديدن مي پردازند. علاوه بر حضور زنان تماشاگر در مسابقه اي که براي «خنداننده برتر» طراحي شد زنان نيز به عنوان کمدين حضور داشتند که به اعتقاد عده اي اين حضور در شان زنان نيست. موافق: خندوانه سبب آشتي صدا و سيما با زنان محجوب چادري است برنامه خندوانه اولين برنامه اي است که زنان چادري با حضور زيباي خود حرمت چادر را به مردم نشان دادند، نشان دادند که چادري متين است، محجبه است، مي خندد و هزار لايه حيا در اطراف خود دارد. زنان چادري خندوانه مي خندند، با جمع، جملات شاد خندوانه را تکرار مي کنند و با موسيقي ساده و سالم برنامه خندوانه دست مي زنند، زنان چادري درخندوانه نه آن قدر جلف است که حرمت چادر را از بين ببرند نه آن قدر خشک که حرمت مومن را خدشه دار کنند، چادر در خندوانه نشان زنان پاک دامن جامعه ي ماست که در طول اين سال ها کمتر در فضاي رسانه حضور داشتند و انگار تلويزيون با آن ها بيگانه بود. با وجود نظرات مخالف و موافق و خالي نبودن اين برنامه از اشکال مانند هر برنامه ديگر و به اذعان کارشناسان اين حوزه خنداونه يکي از برنامه هاي موفق در حوزه سرگرمي محسوب مي‌شود که گروه ها و طيف هاي گوناگوني از مردم را به سمت خود جذب کرده است و توانسته با ايجاد يک ترکيب همگون و مناسب، برنامه اي را بر روي آنتن ببرد که ضمن شاد کردن مردم ايران نه به عنوان تنها منجي شاد کردن و از بين بردن مشکلات روزمره مردم و بلکه به عنوان يک تمرينِ يک ساعته براي شادي و خنده، پيوست هاي اجتماعي و فرهنگي مهمي را به مخاطب خود هديه دهد؛ اميد است که توليد برنامه هاي با چنين مضامين فرهنگي شروعي براي حرکت به سمت توليداتي باشد که بتواند خنديدن ديني و حلال را در بين مردم رواج دهد.