مد لباس زنان ایرانی در دوران قاجار

به دخت/ زنان ايراني در دوره حکومت قاجارهم به مد لباس اهميت مي دادند البته نه مانند امروزي ها و نه مدي که از غرب بيايد . مد لباس در کشور ما از زمان هاي نسبتا قديم مدام در حال تغيير و تحول بوده است. گاهي اين تغيير به نسبت زمان خود به سمت غرب و گاهي هم به سمت محصولاتي ديگر رفته است. ولي آنچه که مسلم است اين است که هرگز و در هيچ زماني پيروي از مد از نظر مردم متوقف نشده است. شروع مد گرايي در دوره قاجار دوران قاجار در ايران دوران خاصي به حساب مي آيد. ما در اين دوران براي اولين بار دوربين هاي عکاسي را مي بينيم که به خاطر مسافرت هاي ناصر الدين شاه به فرنگ ، وارد ايران مي شود و با اين دوربين ها بيشتر از انسان هاي مشهور زمان، عمدتا خانواده ي سلطنتي، عکس گرفته مي شود. لباس و مد قاجاريه، شايد ديرپاترين مد ايراني در دوره معاصر باشد. نبود ارتباطات، نبود امکان تنوع در پوشاک و خصايص فرهنگي مردمان آن زمان باعث شده بود ده‌ها سال کم و بيش يک مد ثابت در دوره قاجار تا پهلوي اول حاکم باشد. زنان هم شکل در دوره قاجاريه، مد براي زنان چندان معنايي نداشت، زيرا ارتباطات اجتماعي زنان بسيار محدود بود. زنان در دوره قاجار، دامن شلواري، چارقد، چادر، روبنده، پيچه يا نقاب مي‌پوشيدند. البته با توجه به عکس هايي که از زنان دوران قاجار باقي مانده است، در آن زمان به جاي مد کيفيت و جنس لباس ها بيشتر مد نظر خانم ها بوده است. به تعبير ديگر فرم همه ي لباس ها براي خانم ها از ثروتمند گرفته تا فقير يک شکل بوده است، منتها ميزان پارچه ي به کار رفته و جنس پارچه ها و لوازم مربوط به آن در اين بين متفاوت بوده است . پوشش درون و بيرون از خانه همانطور که اشاره کرديم در عصر قاجار، شيوه‌ي پوشش زنان در محيط خانه و بيرون از آن، متفاوت بود. نوع پوشش آنان را در درون خانه از لحاظ تاريخي مي‌توان به سه دوره تقسيم کرد: لباس زنان قاجار دوره‌ي اول، از ابتداي دوران قاجار تا مسافرت «ناصرالدين‌شاه» به فرنگ بوده است. لباس زنان را در دوره‌ي اول، پيراهن کوتاه بدون يقه‌اي تشکيل مي‌داد که جلوي آن باز و دکمه‌هاي زرين و مرواريد نشان زينت‌بخش آن بود. نزد خانواده‌هايي که از ثروت کافي برخوردار بودند، اين دکمه‌ها از طلا و مرواريد بود. نوع پارچه‌ها ابريشمي بود که گاه چندين رشته مرواريد به دور يقه دوخته مي‌شد. معمولاً پيراهن‌ها را شلواري گشاد، مانند شلوار مردان و نيم‌تنه‌اي کوتاه به نام « ارخالق »تکميل مي‌کرد. بر روي آن «چاپکين» مي‌پوشيدند که عبارت بود از پيراهن بدون يقه‌اي که جلوي آن باز بود و در زير کمر، از چپ به راست دکمه مي‌خورد. پوشش سر را نيز پارچه‌اي به شکل سه‌گوش تشکيل مي‌داد که به آن «چارقد» مي‌گفتند و از انواع آن مي‌توان به دو نمونه‌ي چارقد «قالبي» و «آفتاب‌گرداني» اشاره کرد. لباس بالرين ها دوره‌ي دوم، از مسافرت «ناصرالدين‌شاه» تا پايان عصر ناصري و ابتداي دوره‌ي مظفّري است. مسافرت ناصرالدين شاه به فرنگ و روسيه و ديدن بالرين هاي « يپترزبورگ» که شلوار بافته‌ي چسبان و نازکي به پا مي‌کردند و دامن هاي بسيار کوتاهي به اندازه يک وجب روي آن مي‌پوشيدند، شاه را بر آن داشت که زن‌هاي حرم خود را به پوشيدن اين نوع لباس تشويق کند! مدي که محبوب نشد او زنان حرمسرا را واداشت تا چاقچورها (شلوار بلند چين دار مخصوص زنان) را کنار گذارند، شليته هاى کوتاه بپوشند و سر و موى خود را نيز با روسرى هاى سفيد ساده بپوشانند. سليقه شاه اندک و آرام از درون حرمسرا به بيرون سرايت کرد و بسيارى از زنان و دختران خواص نيز به آن گراييدند اما اين خواست در ميان مردم عادي به دليل فضاي مذهبي حاکم بر جامعه، جاي خود را پيدا نکرد. کت و دامن فرنگي دوره‌ي سوم، از ابتداي دوره‌ي مظفري تا پايان دوره‌ي قاجار را تشکيل مي داد. در اين دوره، کت و دامن و لباس به شيوه‌ي فرنگي به‌ ويژه در ميان زنان طبقه‌ي مرفه افزايش يافت. خانواده‌هاي وابسته به دربار از اين نوع پوشش استفاده مي‌کردند و زنان روشنفکري چون« قره‌العين» نيز بدون حجاب در جمع ظاهر مي‌شدند. خانم هاي شيک پوش لباس بيروني خانم‌ها، چادر يک ‌شکل و همانندي بود که سر تا پاي زنان را کاملاً مي‌پوشاند و معمولاً از پارچه‌هاي ابريشمي، پشمي، تافته و اطلس بود که به رنگهاي سياه، آبي پررنگ و آبي نيلي تهيه مي‌شد. عموم زنان ديگراز پارچه هاي نخي راه راه يا گلدار استفاده مي‌کردند که با دو شيوه‌ي دوخت از هم شناخته‌ مي‌شدند. بر روي اين چادرها روبندي به‌منظور پوشاندن چهره استفاده مي‌شد که پارچه‌هاي چهارگوش و يا مستطيل شکل بود و قسمت پوشش چشم‌ها را توردوزي کرده بودند. اين روبنده توسط قلاب‌هايي به پشت سر بسته مي‌شد. مد و طبقه ي اجتماعي چگونگي شکل و نوع اين قلاب‌ها مشخص‌کننده‌ي طبقه‌ي اجتماعي فرد بود. بالاخره قسمت بعدي اين پوشش را چکمه‌اي به نام «چاقچور» تشکيل مي‌داد. در اواخر دوره‌ي قاجار، نوعي روبنده به نام «پيچه» متداول شد که کوچک و مربع شکل بود و از موي دم اسب تهيه مي‌شد. اما لباس زنان ايلياتي و روستايي که اکثر آنها در کارهاي اقتصادي خانواده سهمي داشتند، به‌مراتب شکل راحت‌تر و آزادتري داشت. بيشتر آنها از همين لباس‌هاي محلي امروزي استفاده مي‌کردند. در کل روح حاکم بر زندگي مردم در دوره‌ي قاجار، روح مذهبي بود و آموزش و تربيت کودکان نيز بر همين اساس صورت مي گرفت. در آن زمان در داخل خانه آرايش زنان غليظ تر و پوشش آنها سبک تر و کمتر بود. در خانه زن معمولاً سر خود را با پارچه يا شالي مي پوشاندند که گوشه هاي آن از پشت آويزان بوده است و پيراهن، عبارت از پارچه اي نازک و ابريشمي به رنگ هايي چون صورتي يا آبي که گلدوزي شده با حاشيه هاي طلايي بود. پوشش بر اساس اعتقادات ديني لباس زنان در دوره اوليه قاجار بر گرفته از فرهنگ و عقايد ايراني بود زيرا که در آن دوران هيچ کشور بيگانه اي تأثير چنداني بر پوشش زنان نداشت و همچنين نگراني شاهان نسبت به برخورد مردم با پوشش بيشتر بود. در زمان قاجار با وجود ورود شمه هايي از مد هاي غربي باز مردم تقيدات و اعتقادات خود را حفظ مي کردند و از ورود آن فرم پوشش به بيرون از خانه به خصوص براي زنان و دختران، جلوگيري مي کردند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد